مزایای کریدور جدید چین-اروپا برای ایران

در ۸ اکتبر ۲۰۲۳، مذاکراه بین نمایندگان حمل و نقل و راه آهن قزاقستان، ترکمنستان، ایران و ترکیه برای بحث در مورد جزئیات کریدور جدید ترانزیتی اوراسیا که در راستای اتصال چین به اتحادیه اروپا در مسیر جدید بوده، برگزار شد. این پروژه توسعه کریدور چین-آسیای مرکزی-آسیای غربی-اروپا است که به عنوان بخشی از طرح کمربند و جاده در سال ۲۰۱۳ پیشنهاد شده بود. بلافاصله پس از مذاکرات انجام شده در ۱۸ اکتبر، چشم‌انداز ارتقای این پروژه در سفر رسمی قاسم جومارت توکایف، رئیس جمهور قزاقستان به پکن، با طرف چینی مورد بحث قرار گرفت.

   

به گزارش صبح ساحل، مذاکرات بین رئیس جمهور قزاقستان و رئیس جمهور جمهوری خلق چین منجر به امضای تعدادی اسناد از جمله «توافقنامه بین دولت قزاقستان و چین در مورد توسعه مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی ترانس خزر» شد. با توسعه بیشتر این ابتکار، قزاقستان فرصت اتصال به کریدورهای ترانزیتی جدید در مسیر چین-اروپا را خواهد داشت. تاکنون تقریباً کل حجم محموله‌های عبوری از قلمرو قزاقستان در مسیر چین - قزاقستان - روسیه - اروپا بوده است. البته پروژه‌ه کریدورهای جایگزین چین-اروپا از طریق آسیای مرکزی بدون مشارکت مستقیم قزاقستان (منظور پروژه‌های کریدور چین- قرقیزستان-ازبکستان، ازبکستان-ترکمنستان-آذربایجان و غیره) به سمت جنوب طراحی شد. در این زمینه، قزاقستان می‌تواند هم بر جذب سرمایه گذاری در پروژه‌های آسیای مرکزی و هم بر تنوع بخشیدن به مشارکت خود در مسیرهای اوراسیا حساب ویژه باز کند که در حال حاضر به شدت به مشارکت روسیه در این پروژه‌ها وابسته است. حمایت چین از ابتکار کریدور جدید به دلیل اختلافات موجود در حمل و نقل و زیرساخت چین با قرقیزستان، که مانع پیشرفت پروژه کریدور چین، قرقیزستان و ازبکستان می‌شود، بسیار مرتبط است. لازم به یادآوری است که بیشکک از افزایش وابستگی اعتباری به چین بیمناک بوده و همچنین نارضایتی خود را از مسیر حمل و نقل جدید و دور از مراکز اقتصادی و جمعیتی جمهوری اعلام کرده است. به نظر می‌رسد که حمایت چین از طرح کریدور چین-قزاقستان-ترکمنستان-ایران می‌تواند به ابزار فشار برای بیشکک تبدیل شود. همچنین، در صورت شکست این ابتکار، قزاقستان احتمالا سود بیشتری داشته باشد.

  

بحث و جزییات توسعه پروژه در ۲۶ و ۲۷ نوامبر ۲۰۲۳ ادامه یافت و جلسه کارگروه مشترک قزاقستان و ترکمنستان در مورد توسعه حمل و نقل و لجستیک برگزار و پس از آن طرفین تفاهم‌نامه‌ای را امضا کردند تا  تردد محموله در سراسر قلمرو دو کشور را افزایش دهند. شایان ذکر است که در چارچوب پروژه کریدور، طرفین نه تنها راه آهن، بلکه حمل و نقل دریایی را نیز مورد بحث قرار دادند. بنابراین، مسیرهای در امتداد دریای خزر بین بنادر قزاقستان (آکتائو و کوریک) و ترکمنستان (ترکمن باشی) نیز می‌تواند در چارچوب این پروژه توسعه یابد.

بنابراین، ارتباط آن‌ها، توسط نمایندگان دو کشور در برخی رویدادهای چندجانبه، به ویژه در اجلاس سران سازمان کشورهای ترک (OTS) و همچنین برنامه ویژه سازمان ملل برای اقتصاد گزارش شد.  همچنین نمایندگان ترکمنستان پیشنهاد کردند کریدور ترانس خزر را توسعه دهند، که ارتباطات حمل و نقل بین بنادر کشورشان و آذربایجان را ایجاد می‌کند. در عین حال، طرفین به طور فعال سرمایه گذاران خارجی بزرگ را برای توسعه زیرساخت‌های بندری جذب می‌کنند.

در ۲۷ نوامبر، قاسم جومارت توکایف، رئیس جمهور قزاقستان، در دیدار با مدیر عامل گروه بنادر ابوظبی، محمد جمعه الشمیسی، به دنبال مذاکرات با ترکمنستان و چین، چشم انداز مدرن سازی و توسعه بنادر آکتائو و کوریک را مورد بحث قرار داد. وی در این دیدار به نقش امیدوارکننده این بنادر در اجرای پروژه شمال-جنوب اشاره کرد که اروپا و آسیای مرکزی را  به جنوب آسیا و خاورمیانه از طریق ایران متصل می‌کند. 

همچنین قرار است سرمایه گذارانی از امارات برای مشارکت در بخش زمینی کریدور جذب شود. البته ایجاد یک سرمایه گذاری مشترک بین ADP و راه آهن قزاقستان قبلاً اعلام شده است. در ۲۷ نوامبر، بلافاصله پس از اعلام نتایج نشست گروه کاری قزاقستان و ترکمنستان، مشخص شد که توکایف، در حال مذاکره با دینگ ژوئینگ، عضو کمیته دائمی دفتر سیاسی کمونیست چین است. بنابراین، در اکتبر-نوامبر، «چهارراه جدید اوراسیا» شروع به شکل گیری کرد. چنین همسویی در فعالیت‌های مربوط به هماهنگی کریدورهای حمل و نقل جدید در آسیای مرکزی منجر به رقابت فزاینده بین کشورهای منطقه برای مشارکت در پروژه‌های خاص و همچنین برای ترویج ابتکارات خود شده است.

    

آینده روابط ایران و آمریکا مبهم و نامشخص است. در این شرایط، ایران بهتر است از نوعی اطمینان اقتصادی برخوردار شود که به آن اجازه می‌دهد از اقتصاد خود محافظت کند. یکی از راه‌های احساس امنیت بیشتر برای مقامات ایرانی، گسترش همکاری با کشورهای غیر همسو با آمریکا و استفاده از ظرفیت سرزمینی ایران برای توسعه کریدورهای ترانزیتی است. در میان این کشورها، چین شاید بهترین گزینه برای تهران بود زیرا بیشتر مولفه‌های مورد نیاز آن را دارد. ایران دارای ذخایر عظیم نفت و گاز بوده و تضمین صادرات برای حفظ اقتصاد آن مهم است، در مقابل واردات هیدروکربن برای رشد اقتصادی چین بسیار مهم است. در عین حال، چین با ایالات متحده در تضاد بوده و اقتصاد چین در این مرحله‌ای است تا فشارهای احتمالی ایالات متحده را خنثی کند. دهه‌ها تحریم‌ علیه ایران، صادرات هیدروکربن‌های این کشور به منطقه آسیا-اقیانوسیه آسیب زده، زیرا کشورهایی مانند هند، کره جنوبی و ژاپن نمی‌توانستند تحریم‌ها را نادیده بگیرند. اما، پکن به رغم فشار بازیگران غربی، قراردادهای تجاری خود با تهران را حفظ کرد.

بنابراین این واقعیت که در ژانویه ۲۰۱۶ شی جین پینگ، رئیس جمهور چین از ایران بازدید کرد، جای تعجب نداشت. طرفین در مدت اقامت وی در مجموع ۱۸ قرارداد همکاری بین دو کشور امضا کردند که حجم مبادلات تجاری ایران و چین را به ۴۰ میلیارد دلار در سال رساند. این کاملا طبیعی است که دو کشور توجه ویژه‌ای به توسعه تجارت نفت و گاز داشته باشند، بطوریکه اکنون چین، واردکننده اصلی نفت ایران است. یکی دیگر از عناصر مهم همکاری ایران و چین اجرای پروژه راه ابریشم جدید است که چین، خاورمیانه و اروپا را به هم متصل و در نهایت کل این سرزمین را به منطقه آزاد تجاری بزرگ آسیا و اقیانوسیه تبدیل می‌کند. اگر این پروژه به طور کامل اجرا شود، نفوذ اقتصادی آمریکا در منطقه کاملا کاهش خواهد یافت و کشورهایی مانند ایران می‌توانند تحریم‌های اعمال شده از سوی غرب علیه آن را نادیده بگیرند. در فوریه ۲۰۱۶، پکن ساخت مسیر راه آهن چین-قزاقستان-ترکمنستان-ایران را آغاز کرد که به ایران اجازه داد تا یک مسیر تجاری با چین ایجاد کند. این امر همچنین، نقش ایران را در ترانزیت جهانی ارتقاء می‌دهد و می‌تواند به عنوان رقیب کریدور میانی باشد که با حذف ایران از چین به قفقاز و سپس اروپا وصل می‌کند. بنابراین رویکرد ایران به کریدور بدون تردید مثبت بوده و مزایای بسیاری برای اقتصاد آن خواهد داشت.