زیرساخت‌های حمل و نقل و لجستیک یکی از موانع توسعه صادرات غیرنفتی؛ پاشنه آشیل تقویت اقتصاد مقاومتی

اقتصاد مقاومتی به‌عنوان رویکردی است که برای تقویت توان داخلی و کاهش وابستگی به منابع خارجی و نوسانات جهانی طراحی شده است. این نوع اقتصاد تلاش می‌کند تا کشورها را از دنباله‌روی از تغییرات جهانی، بحران‌ها و تحریم‌های اقتصادی رها کند و به‌جای آن، بر پایداری و استقلال اقتصادی تأکید دارد. در این چارچوب، صادرات غیر نفتی یکی از مؤثرترین ابزارها به شمار می‌رود، زیرا کشورها می‌توانند با گسترش صادرات خود از منابع غیر نفتی، در مقابل تهدیدات و نوسانات اقتصادی مقاومت بیشتری پیدا کنند.
برای کشورهای نفتی نظیر ایران، کاهش وابستگی به منابع طبیعی و نفت یکی از ضروریات مهم برای تضمین رشد اقتصادی پایدار است. ایران با دارا بودن منابع طبیعی فراوان، تاریخاً به صادرات نفت به‌عنوان مهم‌ترین منبع درآمدی اتکا داشته است. اما با توجه به تحریم‌ها و نوسانات قیمت نفت، وابستگی شدید به درآمدهای نفتی کشور را در معرض خطر قرار داده است. به همین دلیل، گسترش صادرات غیر نفتی به‌عنوان راهکاری مؤثر در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی مطرح شده است. در این مسیر، باید بر روی صنایعی تمرکز کرد که قابلیت تولید کالاهایی با ارزش افزوده بالا را داشته و می‌توانند سهم مهمی از صادرات غیر نفتی کشور را به خود اختصاص دهند.
یکی از مهم‌ترین مزایای صادرات غیر نفتی، کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و تأمین منابع ارزی مورد نیاز برای کشور است. با تقویت صادرات غیر نفتی، می‌توان از نوسانات جهانی قیمت نفت و تحریم‌ها مستقل شد و به‌طور مستمر منابع مالی مورد نیاز برای تأمین بودجه کشور را از سایر منابع درآمدی تأمین کرد. در این راستا، صنایعی نظیر کشاورزی، صنایع معدنی، پتروشیمی، الکترونیک و صنایع فناوری اطلاعات می‌توانند به‌عنوان بخش‌های کلیدی در توسعه صادرات غیر نفتی مطرح شوند.
یکی از بخش‌هایی که ایران در آن ظرفیت‌های بالقوه زیادی دارد، کشاورزی است. ایران به‌عنوان یکی از تولیدکنندگان بزرگ محصولات کشاورزی مانند پسته، خرما، زعفران و گندم شناخته می‌شود. علاوه بر این، ایران در زمینه تولید بسیاری از محصولات باغی و دامی نیز ظرفیت‌های بالایی دارد. بنابراین، توسعه صادرات کشاورزی می‌تواند به‌عنوان یکی از ارکان اصلی صادرات غیر نفتی ایران مطرح شود. این محصولات به‌ویژه در بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی تقاضای بالایی دارند و می‌توانند به‌عنوان منابع درآمدی پایدار برای کشور عمل کنند. همچنین، ایران باید به سمت ارتقای کیفیت محصولات خود در این زمینه حرکت کرده و با بهره‌برداری از تکنولوژی‌های نوین، قادر به رقابت در بازارهای جهانی باشد.
صنعت پتروشیمی نیز یکی از بخش‌های مهم در صادرات غیر نفتی ایران است. ایران با داشتن منابع عظیم گاز طبیعی و نفت، ظرفیت بالایی در تولید محصولات پتروشیمی دارد. این محصولات نه تنها در داخل کشور مورد استفاده قرار می‌گیرند بلکه بازارهای جهانی نیز از تقاضای بالایی برای این نوع محصولات برخوردارند. ایران می‌تواند با توسعه این صنعت و بهبود فرآیندهای تولید و صادرات، سهم خود را در بازار جهانی افزایش دهد. این امر علاوه بر تقویت صادرات غیر نفتی، می‌تواند موجب ایجاد اشتغال و افزایش توان رقابتی ایران در بازارهای جهانی شود.
در کنار کشاورزی و پتروشیمی، دیگر بخش‌هایی که می‌توانند در توسعه صادرات غیر نفتی مؤثر باشند، صنایع معدنی، فولاد، خودرو، الکترونیک و محصولات فناوری اطلاعات است. این صنایع با ایجاد ارزش افزوده و تولید کالاهای با کیفیت بالا، می‌توانند به‌عنوان محرک‌های اصلی رشد صادرات غیر نفتی در ایران عمل کنند. با توجه به وجود منابع معدنی غنی در کشور، توسعه این بخش می‌تواند علاوه بر کاهش وابستگی به نفت، به اشتغالزایی و توسعه پایدار نیز کمک کند. همچنین، توسعه صنعت الکترونیک و فناوری اطلاعات می‌تواند به‌عنوان یکی از بخش‌های نوظهور در صادرات غیر نفتی ایران مطرح شود. این صنایع علاوه بر اینکه دارای ظرفیت صادراتی بالایی هستند، می‌توانند در راستای تحول دیجیتال و نوآوری‌های صنعتی نیز به اقتصاد کشور کمک کنند.
هرچند که ظرفیت‌های گسترده‌ای برای توسعه صادرات غیر نفتی ایران وجود دارد، اما در این مسیر چالش‌ها و موانع زیادی نیز پیش روی کشور قرار دارد. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، زیرساخت‌های ناکافی است. بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل، بنادر و فرودگاه‌ها یکی از نیازهای اساسی در تسهیل فرآیندهای صادراتی است. علاوه بر این، مشکلات مربوط به تأمین مالی برای صادرکنندگان، نبود تسهیلات مناسب، عدم دسترسی به بازارهای جهانی و همچنین مشکلات سیاسی و تحریمی از دیگر موانعی هستند که بر روی صادرات غیر نفتی ایران تأثیر منفی می‌گذارند.برای عبور از این چالش‌ها، اتخاذ استراتژی‌های مشخص و مؤثر ضروری است. اولین اقدام در این راستا، تقویت زیرساخت‌های حمل‌ونقل و لجستیک در سطح کشور است. برای تسهیل صادرات، باید زیرساخت‌های بنادر و راه‌های ترانزیتی کشور به‌ویژه در مناطق مرزی و نزدیکی به کشورهای همسایه تقویت شود. همچنین، تأمین منابع مالی برای صادرکنندگان از طریق تسهیلات و وام‌های ارزان‌قیمت و حمایت‌های مالی از صادرات می‌تواند به‌عنوان یک محرک برای توسعه صادرات غیر نفتی عمل کند. به‌علاوه، کاهش بروکراسی‌های اداری و تسهیل قوانین و مقررات صادراتی به صادرکنندگان این امکان را می‌دهد که فرآیندهای صادراتی خود را سریع‌تر و با هزینه کمتری انجام دهند.
استراتژی دیگر، گسترش روابط تجاری با کشورهای هدف و به‌ویژه کشورهای همسایه است. ایران با داشتن موقعیت جغرافیایی استراتژیک، می‌تواند به‌عنوان یک هاب تجاری برای کشورهای منطقه عمل کند و صادرات خود را به بازارهای هدف در آسیای میانه، خاورمیانه و حتی اروپا گسترش دهد. از طرفی، ورود به بازارهای جدید و متنوع می‌تواند باعث کاهش ریسک‌های ناشی از وابستگی به بازارهای محدود شود.بنابراین، یکی از مهم‌ترین استراتژی‌ها، سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه (R&D) است. ایران باید به‌طور جدی به تحقیق و توسعه در صنایع مختلف بپردازد تا بتواند کالاهایی با کیفیت بالا، تکنولوژی نوین و مطابق با استانداردهای جهانی تولید کند. این امر نه تنها موجب افزایش رقابت‌پذیری صادرات ایران در بازارهای جهانی می‌شود بلکه به ارتقای سطح فناوری و نوآوری در کشور نیز کمک خواهد کرد.در نتیجه، توسعه صادرات غیر نفتی در ایران می‌تواند به‌عنوان راهی مؤثر برای تحقق اقتصاد مقاومتی و رشد پایدار در کشور عمل کند. با توجه به ظرفیت‌های بالقوه در بخش‌های مختلف اقتصادی ایران، به‌ویژه در کشاورزی، پتروشیمی، صنایع معدنی و فناوری اطلاعات، کشور می‌تواند به‌طور جدی و مؤثر در راستای افزایش صادرات غیر نفتی و کاهش وابستگی به نفت گام بردارد. البته، برای این منظور نیاز به همت بلند و سیاست‌گذاری‌های صحیح در جهت بهبود زیرساخت‌ها، تسهیل فرآیندهای صادراتی، گسترش روابط تجاری و ارتقای کیفیت محصولات صادراتی وجود دارد