۱۴۰۴، سال سخت دولت

تغییری که به احتمال زیاد در ذهن هیچ تحلیلگر و فعال یا گروه سیاسی تصور نمی شد و همگان را با شگفتی مواجه کرد. این شگفتی از هر جهت قابل مشاهده است؛ از یک سو روی کارآمدن مسعود پزشکیان به عنوان کاندیدای جریان اصلاح طلب در ایران و بازگشت این جریان سیاسی به عرصه سیاست در جمهوری اسلامی ایران که پیش از این به نظر می رسید به پایان عمر خود رسیده است. البته باید خاطرنشان کرد که انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۳ اگر چه با پیروزی اصلاح طلبان همراه بود اما نرخ مشارکت زیر ۵۰ درصد باعث شد تا آن ها مثل انتخابات دوره های گذشته که پیروز شدند سرمایه اجتماعی همیشگی را پشت سر خود نداشته باشند. همین اتفاق در کنار عواملی دیگر چون مجلس دوازدهم باعث شد اصلاح طلبان به رغم پیروزی در انتخابات نتوانند اکثریت دولت چهاردهم از کابینه تا سطوح پایین تر سیاسی و مدیریتی را در اختیار بگیرند. مسعود پزشکیان نیز متاثر از این فضا برای کنترل فضای سیاسی کشور و جلوگیری از اختلاف میان قوای سه گانه و ارکان مختلف نظام، ایده وفاق ملی را مطرح کرد. او کابینه ای متشکل از همه جناحهای سیاسی را به مجلس پیشنهاد داد و رای کامل به کابینه خود را بدست آورد. هرچند رای اعتماد کامل به کابینه دولت چهاردهم گامی موفق برای رئیس جمهور بود اما دغدغه ای مهم پیش روی حامیان او قرار گرفت. حامیان پزشکیان بدون شک به دلیل مواضع او در قبال مسائل مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی از او حمایت کردند. مهمترین وعده های پزشکیان را شاید بتوان رفع فیلترینگ شبکه های اجتماعی، بهبود فضای اجتماعی کشور از طریق کاهش فشار و نظارت ها بر مسئله حجاب و حمایت زنان و جوانان، کاهش تورم در کشور، مذاکره با ارکان دیگر نظام برای پذیرش FATF، حضور گسترده زنان و جوانان در جایگاه های کلان سیاسی و مدیریتی کشور و رفع تحریم های بین المللی بود. تمامی تحقق این وعده ها نیازمند به کارگیری نیروهای همسو و همراه با رئیس جمهور در وزارتخانه ها و سازمانهای زیرنظر قوه مجریه بود. اما این اتفاق رخ نداد تا تردیدها نسبت تحقق وعده های پزشکیان از همان ابتدا به وجود بیاید.

وفاق ناوفاق، برای تحقق خواسته های مردم بود

مسعود پزشکیان و دولت چهاردهم قصد خود را از تشکیل دولت وفاق ملی با حضور همه جناح های سیاسی و اجماع برای تحقق خواسته های مردم عنوان کرد.

بعد از چندماه ابتدایی که دولت درگیر عزل و نصب استانداران بود، خبرهایی از بررسی مجدد FATF، رفع فیلترینگ شبکه های اجتماعی و از دستور کار خارج شدن طرح حجاب و عفاف در مجلس منتشر شد. رفع فیلترینگ دو پلتفرم واتساپ و گوگل پلی امیدها را بعد از موج انتقادات ابتدایی زنده کرد.

مسائل مهم دیگر نیز به نظر میرسید در حال برطرف شدن است اما در هفته های اخیر با مانع روبه رو شد.

شاید بتوان گفت علت مهم برای ایجاد مانع کاهش محبوبیت دولت در ماه اخیر به دلیل دوعامل افزایش نرخ ارز و بالارفتن قیمت ها و همچنین بحران ناترازی و تعطیلی های گسترده در کشور بود. هرچند این عوامل را نمی توان در شرایط کنونی به دولت فعلی ربط داد و آن را مقصر دانست اما مخالفان دولت در مجلس از جمله جبهه پایداری سوار بر آن شدند و ضربات محکمی بر دولت وارد کردند. این ضربات به وضوح نشان داد تحقق وعده های دولت براساس ایده وفاق ملی چندان در دسترس نیست.

استیضاح همتی و کنار زدن ظریف

با استیضاح عبدالناصر همتی وزیر اقتصاد دولت چهاردهم رکورد سریعترین استیضاح یک وزیر از آغاز به کار یک دولت در تاریخ جمهوری اسلامی رقم خورد.

بعد از استیضاح وزیر ناگهان خبر استعفا معاون راهبری رئیس جمهور و یار روزهای کارزار انتخاباتی پزشکیان نیز به پیشنهاد رئیس قوه قضاییه منتشرشد. استیضاح همتی و ظریف یک پیام مهم برای رئیس جمهور داشت. جناح سیاسی مقابل تمایلی به همکاری برای موفقیت دولت ندارد. این دوعضو کابینه، دوعضو کاملا همسو با رئیس جمهور بودند و خواسته های او را دنبال میکردند و نقش کلیدی در تحقق وعده های رئیس جمهور داشتند.

دو ابربحران تورم و ناترازی

همانطور که گفتیم دوعامل مهم بر سر راه دولت در چندماه گذشته دو ابربحران تورم و ناترازی بود. بحران تورم به علت کسری بودجه های متوالی در دهه های اخیر همواره وجود داشته است و در شرایط کنونی مردم دیگر تحمل ادامه وضعیت را ندارند. قطعا یکی از دلایل رای آوردن پزشکیان در انتخابات، گفته های او مبنی بر رفع تحریم ها و به دنبال کاهش تورم در اقتصاد کشور بود.

رفع تحریمی که به دلیل شرایط جنگی منطقه در مدت اخیر و روی کارآمدن ترامپ به وقوع نپیوست تا در پی آن افزایش نرخ ارز و قیمت کالا و خدمات در کشور به وجود بیاید. ناترازی انرژی نیز که پیشبینی میشد در سال های پیش رو به یک ابربحران تبدیل شود به عاملی برای فشار به دولت تبدیل شد. دولت در این مسئله وارث سال های سیاستگذاری اشتباه بود اما تعطیلی های گسترده به دستور دولت فعلی صورت میگرفت و خواهد گرفت و درپی آن فشارها بر دولت را افزایش خواهد داد.

مسیر پرپیچ و خم دولت در ۱۴۰۴

فعالیت دولت در ماه های گذشته نشان داده است موانع زیادی بر سر راه آن قرار دارد. کشور با ابربحرانهای تورم، رکود و بیکاری و ناترازی روبه رو است. فضای محدود دسترسی شهروندان به شبکه های اجتماعی همچنان در کشور حمکفرما است. قانون حجاب و عفاف نیز که به عنوان یک عامل تنشزا درون جامعه شناخته شده، با فشارهای مجلس در حال اجرایی شدن است. اعضای همسوی رئیس جمهور در دولت با کنار رفتن همتی و ظریف خطر را بیخ گوش خود احساس میکنند. نمایندگان مجلس اخیرا بحث استیضاح شخص رئیس جمهور را نیز مطرح کردهاند.

موضوعی که نشان میدهد ایده وفاق ملی آنطور که مطرح شده راهگشا نخواهد بود.

استعفا رئیس جمهور در ۱۴۰۴ صورت خواهد گرفت؟

بسیاری بر این باورند اگر پزشکیان نتواند به وعده های خود عمل کند باید استعفا بدهد. این گروه معتقدند رئیس جمهور برعهد خود با مردم ایستاده اما موانع سیاسی به او اجازه نمیدهند که آنها را عملی کند. هر چند موضوع استعفا به صورت گسترده در جامعه ایران مطرح شده اما به نظر به وقوع نخواهد پیوست.

تجربه دولت های گذشته نشان داده است روسای جمهور اگر چه نتوانسته اند وعده های خود را عملی کنند اما تمایلی به کناره گیری نیز نداشته اند.

بنابراین مسئله استعفا اگر هدف حل مشکلات کشور باشد چندان نباید مورد توجه قرار بگیرد؛ زیرا نه صورت خواهد گرفت و نه راهگشا خواهد بود.

گفتگو با مردم و رفع تحریم دو اقدام مهم دولت که باید در دستور کار دولت قرار بگیرد

باوجود شرایط فعلی و فعالیت گسترده مخالفان دولت در مجلس و خارج از آن، دولت نیز باید به این فعالیت ها پاسخ بدهد. رئیس جمهور و اعضا کابینه باید مخالفت های خود را در سخنان خود و در عمل در مورد مسائلی چون فیلترینگ و قانون حجاب اعلام کنند.

همچنین در ادامه انتصابات در دولت باید به حامیان اصلی خود توجه ویژه داشته باشند. نباید سهمخواهی های نمایندگان مجلس و جناح رقیب مورد قبول واقع شود. بروز این اتفاق قطعا چیزی جز فروپاشی کامل سرمایه اجتماعی دولت و عدم حمایت حامیان اصلی او در جامعه در بر نخواهد داشت. در مجموع دولت باید شکاف روزافزون خود با جامعه را کنترل کند.

علاوه بر گفتگو با جامعه و کاهش فشارهای اجتماعی و سیاسی بر مردم، دولت باید بر کنار زدن تحریم اهتمام بورزد. تنها راه برونرفت از فشارهای سنگین اقتصادی به جامعه کاهش تحریم و باز شدن مجراهای مالی و تجاری کشور با دنیا خواهد بود. در یک کلام ایران نیاز به ورود پول و سرمایه دارد. کاهش کسری بودجه و حل مشکل ناترازی بدون ورود پول و سرمایه امکان پذیر نخواهد بود.

در مجموع باید گفت موانع پیشروی دولت زیاد است. اما مهم ترین عامل آن موانع سیاسی داخلی یعنی جناح های سیاسی رقیب خواهد بود.

در راس آن ها جبهه پایداری است که نمایندگان آن به تعداد زیاد در مجلس حضور دارند. آنها از هیچ تلاشی دریغ نخواهند کرد تا دولت را زمین بزنند. از دخالت های گسترده در انتصابات تا وضع قوانین چالش برانگیز در دستور کار آنها خواهد بود.

رئیس جمهور اخیرا در مورد قانون حجاب اعلام کرده است آن را اجرایی نخواهد کرد. باید منتظر ماند و دید آیا مسعود پزشکیان تاب تحمل در مقابل فشارها را خواهد داشت یا خیر. آزمونی سخت بر سرراه دولت که نیازمند بازسازی سرمایه اجتماعی خود است. اگر دولت این سرمایه اجتماعی را بازسازی نکند با توجه به مخالفت های گسترده سیاسی امکان موفقیت برای تحقق خواسته هایش دور از دسترس به نظر میرسد.