بحران جهانی کرونا علاوه بر اقتصاد بر آموزش‌وپرورش نیز ضربه سنگینی وارد کرد. مانند هر بحران دیگری در کشور، در بحران کرونا، مدارس اولین مراکزی بودند که تعطیل شدند. سال گذشته به‌ دلیل‌هایی مانند آلودگی هوا، سیل، زلزله، مدارس مناطق مختلفی از کشور تعطیل شد. معلمانی که در بودجه‌بندی درسی عقب مانده بودند به روزهای پایان سال و دو ماه سال جدید دل‌خوش کرده بودند تا عقب‌ماندگی از برنامه‌شان را جبران کنند. ویروس کرونا اما خط قرمزی بر برنامه‌ها کشید. پس از تعطیلی چندروزه مدارس در اسفندماه 98، تصمیم بر آموزش از طریق مجازی، مانند سایر کشورهای جهان، گرفته شد. غافل از اینکه ایران زیرساخت‌های لازم برای تدریس و تحصیل مجازی را ندارد. سرعت کم اینترنت، به دلیل استفاده میلیون‌ها کاربر خانه‌نشین، برای دانش‌آموزان گران تمام شد.

به گزارش صبح ساحل، دانش‌آموزان و معلمان که برای اولین‌بار این شیوه تحصیل را تجربه می‌کردند با چالش‌های بزرگی روبرو شدند. معلمان باید اغلب با امکانات کم در خانه، محتوا تولید می‌کردند و در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دادند. بعد از تعطلات نوروز، در شانزدهم فروردین‌ماه، بار دیگر مدارس فعالیت مجازی خود را از سر گرفته‌اند. درحالی‌که جامعه در قرنطینه مشغول برآورد آمار مبتلایان به ویروس کرونا است، معلمان و کادر آموزشی برای تحصیل مجازی دانش‌آموزان تلاش می‌کنند.

معلمان استان‌های کم‌بهره از امکانات، مانند هرمزگان، مشکل‌های بیشتری در تدریس مجازی دارند. بسیاری از کارشناسان آموزشی، تدریس به‌صورت مجازی را، به‌دلیل وجود نداشتن برنامه مناسب، زیرساخت و امکانات لازم در بسیاری از منطقه‌های استان هرمزگان، مفید نمی‌دانند. سرعت کم و هزینه بالای تهیه اینترنت پرسرعت، نظارت ناکافی و همکاری ضعیف برخی والدین در امر آموزش، بر دشواری تدریس افزوده است.

در گزارش پیش با «عبدالسلام جمالی»، مدیر دبیرستان شهر رویدر گفت‌وگو و شرایط تدریس مجازی را در استان بررسی کردیم. همچنین به مشکل‌ و چالش‌هایی که این روزها دانش‌آموزان و معلمان در مناطق مختلف استان، به‌ویژه کم‌برخوردار از امکانات، پرداختیم. در این شماره مشکل‌های تدریس و تولیدمحتوای آموزشی در شرایط قرنطینه خانگی را بررسی می‌کنیم. برای این منظور با مدیر، معاون و معلمانی از نقاط مختلف استان گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.

 نظارت زیاد نشانه عدم اعتماد به معلم است

اواخر تعطیلات نوروز بود که بار دیگر بخشنامه‌ای برای مدارس ارسال شد که هرکدام یک برنامه داخلی را انتخاب کنند و معلمان تدریس مجازی‌شان را آغاز کنند. بخشنامه تدریس مجازی بار دیگر مخالفت‌ و مشکل‌های بسیاری را به‌ همراه داشت. از یک طرف تمایل نداشتن معلمان به استفاده از اَپ‌های داخلی، که به باور خیلی‌ها اطلاعات کاربران را در اختیار سازندگانش قرار می‌داد، از طرف دیگر داستان تکراری سرعت کم اینترنت و دانش‌آموزانی که امکانات اولیه را نداشتند. مدیر یکی از دبستان‌های پسرانه بندرلنگه، بیشتر توضیح می‌دهد: «بسیاری از دانش‌آموزان مدرسه ما در خانواده‌های پرجمعیتی زندگی می‌کنند که به ازای هر دانش‌آموز گوشی هوشمند ندارند.

تداخل ساعت کلاس درس بچه‌ها در یک خانواده گاهی وقت‌ها دردسرساز است. این وسط دانش‌آموزان کم‌بضاعت ضربه می‌بینند. ما زمانی می‌توانیم از تدریس مجازی حرف بزنیم که امکانات اولیه را برای دانش‌آموزان فراهم کنیم. پیش‌فرض اینکه همه گوشی هوشمند دارند، اشتباه است. از طرف دیگر آموزش از طریق صفحه پنج اینچی گوشی برای بچه‌ها خیلی خسته کننده است». این مدیر می‌گوید که مدرسه آنها، مانند بسیاری از مدارس استان در شانزدهم فروردین ماه بار دیگر به‌صورت آنلاین شروع به کار کرد. طبق بخشنامه موجود، معلمان باید دو هفته پس از تعطیلات نوروز آموزش دهند و کتاب را تمام کنند. پس از آن، دو هفته صرف مرور درس‌ها خواهد شد. از فشاری که این روزها بر دوش او و همکارنش است می‌گوید: «برخلاف آنچه به نظر می‌رسد کار ما چند برابر شده است.

در این شرایط اما از استان مدام بر ما فشار می‌آورند تا دانش‌آموزان فعالیت‌های پرورشی، که بیشتر نمایشی است، را انجام دهند. از آنها فیلم بگیریم بفرستیم استان. آموزش‌وپرورش استان در فکر رقابت با سایر استان‌ها در چالش‌های مختلف پرورشی است. والدین از درگیری زیاد فرزندانشان با این برنامه‌ها شاکی هستند. از سوی دیگر، نظارت بیش از حد و ارسال بخشنامه‌های متعدد برای ارسال محتوای تولیدشده نشان از عدم اعتماد به معلمان است. این شیوه نظارتی سودی جز افزایش فشار و استرس در این روزها برای ما ندارد. به نظرم به‌جای این همه نظارت آمرانه، بهتر بود یک برنامه مدون و شفاف برای مدارس ارسال می‌شد که اینقدر متحمل فشار نشوند».

«بات‌شاد» جایگزین خوبی برای واتس اپ نیست

تغییر شیوه آموزش علاوه‌بر معلمان، کادر آموزشی را نیز به زحمت انداخته است. برنامه‌ریزی‌های مختلف آموزش‌وپرورش پس از عدم توافق جمعی به ناچار تغییر می‌کند. افزایش فعالیت مدرسه‌ها در سامانه آموزشی «همگام» و استفاده از برنامه‌های داخلی از چالش‌های این روزهای مدرسه‌های استان است. مدیران و معاونان نیز مانند معلمان، این روزها، فشارهایی مانند برنامه‌ریزی کلاس‌ها، ارسال به‌موقع محتوا و گزارش کار به استان را تحمل می‌کنند. معاون یکی از مدرسه‌های دخترانه‌ی حاجی‌آباد می‌گوید برخلاف معلمان، در 15 روز تعطیلات نوروز نیز روزانه درگیر کار با سایت و ثبت‌نام دانش‌آموزان در سامانه‌ی پیشنهادی آموزش‌وپرورش بوده است.

او درمورد فعالیت‌هایش در این روزها می‌گوید: «در نیمه دوم اسفندماه، بخشنامه‌ای دریافت کردیم که پیام‌رسان خود را در سیستم «سناد» انتخاب کنیم؛ بدون اینکه بدانیم هدف از این کار چیست. روبیکا و سروش از پیام‌رسان‌های پیشنهادی بود. ما پیام‌رسان روبیکا را انتخاب کردیم اما والدین از گروه‌های واتس‌اَپی خارج نشدند. بعد تعطیلات نوروز مجددا اعلام شد که والدین و معلمان، برنامه سروش را نصب کنند تا آموزش به‌صورت پیام‌رسان داخلی باشد. بیشتر والدین به‌دلیل رعایت امنیت از آن استقبال نکردند و باز از گروه‌های واتس‌اَپی به سروش نرفتند. این مشکل‌ها به استان و وزارت آموزش‌وپرورش اعلام شد که بلاخره برنامه استفاده از سروش عملی نشد».

او در ادامه می‌گوید: «جمعه، بیست‌ودوم فروردین‌ماه، بخشنامه دیگری تحت عنوان نصب «بات‌شاد» به مدارس ارسال شد که اعلام شد ظرف 24 ساعت آینده توسط والدین و معلمان باید نصب گردد. این بات بدون نصب برنامه سروش، مستقیما معلمان و دانش‌آموزان را به فضای آموزشی منتقل می‌کند. البته این برنامه نیز با مشکل‌های خاص خود همراه بود. معلمان چندپایه‌ای  که درس‌های مخصوصی را در مدارس غیرانتفاعی تدریس می‌کردند، در وارد کردن کدملی با مشکل برخوردند. کدملی اکثر دانش‌آموزان نیز در بات‌شاد تعریف نمی‌شد. بزرگترین مشکل این بات این است که تنها پاسخگوی گوشی‌‌های هوشمند اندروید است. برای رفع این مشکل، از کسانی که گوشی آیفون داشتند خواستند تا بر روی کامپیوترشان برنامه شبیه‌سازی اندروید را نصب کنند تا از این طریق برنامه بات‌شاد را دانلود کند و آموزش ببیند». او می‌گوید که کارایی این برنامه‌ها همچنان در دست بررسی است. معلمان همچنان نتوانسته‌اند وارد کلاس‌های بات‌شاد شوند و در واتس‌اَپ به تدریس‌شان ادامه می‌دهند.

 سرعت اینترنت معضل بزرگی است

تدریس مجازی برای معلمان مدارس دولتی با تعداد زیاد دانش‌آموزان در سطح‌های مختلف اقتصادی مشکل است. این وسط وضع مدارس غیردولتی بهتر است؛ هم به لحاظ امکانات مدرسه و هم به‌خاطر تعداد کمتر دانش‌آموزان، وضعیت بهتر مالی‌ و توانایی والدین در فراهم کردن امکانات. در یکی از مدارس غیرانتفاعی غرب استان تدریس می‌کند. آموزگار پایه اول دبستان است. دانش‌آموزانش امکانات لازم آموزش مجازی را دارند. او با چالشی به‌غیر از کمبود امکانات روبرو است. او می‌گوید: «تولید محتوا زمان زیادی می‌برد در صورتی‌که در گذشته فقط چند ساعت نیاز بود تا برای درس روز بعد آماده شویم. سرعت اینترنت معضل بزرگی است.

کلیپ‌ها زمانی‌که در واتس‌اَپ ارسال می‌شود به‌دلیل سرعت کم، کامل آپلود نمی‌شود. واتس‌اَپ آن‌ را تکه‌تکه ارسال می‌کند که توضیح هر مبحث را مشکل می‌کند». او برای غلبه بر این مشکل فیلم‌های آموزشی‌اش را شب‌ها، زمانی‌که سرعت اینترنت اندکی بیشتر است، ارسال می‌کند. نمی‌خواهد اتفاق روز اول تدریس مجازی‌اش تکرار شود. «روز اول پس از شروع کلاس و توضیح مختصر، فیلم را در گروه ارسال کردم اما آپلود نشد. زمان کلاس تمام شد و من فقط توانستم به مرور مبحث‌های گذشته، از طریق ارسال صدا بپردازم». او دلیل استفاده نکردن از پیام‌رسان ایرانی سروش را نداشتن امنیت این برنامه عنوان می‌کند: «زمانی‌که معلم با گوشی و اینترنت شخصی‌اش تدریس می‌کند، اولین موضوع حفظ امنیت است. از ما خواستند که از «بات‌شاد» استفاده کنیم.

این بات نیز امنیتش تضمین شده نبود که از آموزش‌وپرورش به استفاده از آن اصرار نورزید. اگر قرار است از این برنامه‌ها استفاده کنیم باید گوشی و اینترنت جداگانه در اختیارمان قرار گیرد». او نیز مانند بسیاری از معلمان از نت شخصی‌اش استفاده می‌کند. بسته اینترنت رایگان 20 گیگابایتی وزیر ارتباطات، به‌دلیل حجم بالای دانلود و سرچ برای تولید محتوا کمتر از دو هفته تمام شد. آموزگاران پایه اول دبستان برای تدریس مجازی چالش‌های بیشتری دارند. او درمورد مشکل‌های تدریس به این شیوه ادامه می‌دهد: «کلاس اولی‌ها برای شرکت در کلاس به کمک والدین‌شان نیاز دارند. اگر والد شاغل باشد یا در آن زمان در دسترس نباشد دانش‌آموز کلاسش را از دست می‌دهد.

من برای کلاسم ساعت‌ها وقت می‌گذارم. به محتوای آماده بسنده نمی‌کنم اما بازخوردی که می‌گیرم مانند آموزش سرکلاس نیست. ارتباط چشمی در پایه اول خیلی مهم است اما در حال‌حاضر تنها فیلمی کوتاه و صدا می‌توانیم ارسال کنیم. تازه اگر آن فیلم و صدا هم به‌موقع به دست دانش‌آموز برسد. من از تدریس خودم راضی هستم اما از بازدهی‌اش نامطمئنم. ما نمی‌توانیم از دانش‌آموز کلاس اولی در سایت «همگام»، آزمون آنلاین بگیریم. دانش‌آموز به تنهایی قادر نیست امتحان بدهد و به کمک والدین نیاز دارد. والدین هم متاسفانه فرزندانشان را راهنمایی می‌کنند. نتیجه آزمون سطح یادگیری را نشان نمی‌دهد.»

 محتوای آموزشی آماده سایت‌ها را قبول ندارم

از معلم‌هایی است که اعتقاد دارد آموزش صحیح حق همه دانش‌آموزان است. حالا که آموزش‌ها رنگ و لعاب تکنولوژی به‌خود گرفته سعی کرده است به بهترین شیوه، محتوای آموزشی را تولید کند و در اختیار دانش‌آموزانش قرار دهد. مدرسه کوچک روستا از اسفندماه تعطیل شد و او نیز مانند سایر همکارانش از خانه به دانش‌آموزان درس می‌دهد. در یکی از روستاهای شرق استان، علوم و اجتماعی تدریس می‌کند. بزرگترین سنگی که پیش پای او است، مشکل سرعت کم اینترنت در روستا است. او ابتدا فیلم‌های آموزشی را در کامپیوترش می‌سازد، به گوشی‌اش منتقل می‌کند، حجمش را کاهش می‌دهد تا راحت‌تر دانلود شود.

او از مشکل‌های تدریس مجازی در دو درس علوم و اجتماعی می‌گوید: «کتاب علوم مطالب زیادی برای خودخوانی ندارد. هر درس تنها چند عکس، سوال و آزمایش دارد که دانش‌آموز با مطالعه آن نمی‌تواند مفاهیم را به‌تنهایی متوجه شود. من مجبورم برای تک‌تک درس‌ها پاورپوینت طراحی کنم. صدایم را ضبط کنم و با برنامه Az Screen Recorder از طریق گوشی‌ام، هر صفحه را که ورق می‌زنم توضیح دهم تا ابهامی در درس باقی نماند. چون من در چهار پایه تدریس می‌کنم، روزی هشت محتوا باید تولید کنم که زمان‌بر است». مشکل به اینجا ختم نمی‌شود. بعد از ارسال محتوا و فیلم معلوم نیست که دانش‌آموزان با اینترنت روستا چه زمانی ‌بتوانند فایل‌ها را دانلود کنند. او درمورد درس اجتماعی که درس حفظی است، می‌گوید: «این درس به پرسش شفاهی نیاز دارد.

من می‌دانم زمان پرسش، کتاب دانش‌آموزان باز است اما دلم خوش است چون از تک‌تکشان می‌پرسم، به صدای هم گوش می‌دهند و در پاسخ در ذهنشان می‌ماند. مسلما مانند تاثیرگذاری پرسش کلاسی نمی‌شود اما از هیچی بهتر است». او محتوای آموزشی آماده سایت‌های دیگر را قبول ندارد. آنها را ناقص می‌داند. در این‌باره اضافه می‌کند: «من در درس علوم مطالب اضافه زیادی به دانش‌آموزانم آموزش می‌دهم تا درس را بهتر یاد بگیرند. محتوای آماده درس اجتماعی، تنها از روی متن کتاب روخوانی می‌کند. ترجیح می‌دهم محتوا را خود آماده کنم. می‌دانم محتوا با صدای خودم برای یادگیری دانش‌آموزانم بهتر است». از خستگی این روزهایش می‌گوید: «درحال‌حاضر بدون اغراق 12 ساعت از شبانه‌روز درگیر تولید محتوا، تدریس و رفع اشکال هستم». او با بازگشایی مجدد مدارس مخالف است. به نظرش بار دیگر نمی‌توان مبحث‌هایی که به‌صورت مجازی تدریس شده را آموزش داد و مرور کرد. او  می‌گوید: «آزمون‌ها باید به‌صورت الکترونیکی برگزار و سال تحصیلی تمام شود.»

 
 از تدریس مجازی خسته شده‌ام

محتوای آماده به گفته‌ی او مطابق با تدریس مورد انتظار کتاب درس نیست. به‌نظرش محتوای آماده‌ی موجود به دانش زبانی بی‌توجه بوده است. خود دست‌ به کار شده و محتوای آموزشی صوتی و تصویری تولید می‌کند. حالا که خبری از کلاس درس و میزگردهای همیشگی‌اش نیست، بحث و گفت‌وگویش را با ارسال صدا در واتس‌اَپ انجام می‌دهد. سعی می‌کند دانش‌آموزان را ترغیب به مشارکت کند. ادبیات فارسی تدریس می‌کند. برخلاف سایر معلمان فارسی، از آموزش املا غافل نشده است. حالا که به‌صورت شفاهی نمی‌تواند املا بگوید، شیوه املای شفاهی گروهی را در پیش گرفته است. او می‌گوید: «یک کلمه را می‌گویم.

از بچه‌ها می‌خواهم با حرف آخر کلمه، کلمه جدید بسازند. جور دیگری نمی‌توانم املا بگویم. یا باید از والدین بخواهم که به دانش‌آموزم املا بگوید که خیلی کم همکاری می‌شود یا املای گروهی که آن هم نیاز به مشارکت اعضا خانواده دارد. بنابراین تصمیم گرفته‌ام که به‌صورت گروهی، املای شفاهی را با بچه‌ها تمرین کنم. نگارششان را در تکلیف‌های کتبی که برایم ارسال می‌کنند، چک می‌کنم». او علاوه‌بر املا در پرسش درسی نیز با مشکل روبرو است. برنامه واتس‌اَپ تنها قابلیت برقراری تماس صوتی و تصویری با چهار نفر را دارد. او می‌گوید: «با ارسال صدا در گروه، از هر دانش‌آموز مبحث‌ها را می‌پرسم؛ هرچند می‌دانم پایه‌های بالاتر از روی کتاب پاسخم را ‌می‌دهند». او از همکاری نکردن برخی والدین ناراضی است. می‌گوید اغلب نظارتی از سوی والدین برای درسی مانند فارسی وجود ندارد.

روخوانی پر اشتباهِ دانش‌آموزان نشان می‌دهد که نه دانش‌آموز به خود زحمت تمرین داده و نه والدین بر آموزش نظارتی داشته اند. او معتقد است که تدریس مجازی از خلاقیت دانش‌آموزان کاسته است. چراکه بیشتر اوقات تکالیفی که به آنها داده می‌شود را با جواب‌های آماده سایر سایت‌ها یا پاسخی از سوی یکی از اعضای خانواده تحویل می‌دهند. او درباره تشکیل کلاس‌ها در دوران قرنطینه خانگی اضافه می‌کند: «به‌نظرم بهتر بود کلاس‌ها تا بعد کرونا تشکیل نمی‌شد». تدریس به این شیوه از توانش کاسته است است. «درحال‌حاضر شب‌ها تنها چندساعت وقت دارم بخوابم. تمام طول روز درگیر تولید محتوا هستم. بررسی تکلیف دانش‌آموزان خود مشکل و خیلی زمان‌بر است. آن‌ها در ساعت‌های مختلف روز تکلیف‌هایشان را به‌صورت نامنظم ارسال می‌کنند. گوشی تلفنم به‌خاطر کار زیاد و حجم بالای فیلم‌ها و محتوای آموزشی تولیدی آسیب دیده است. می‌توانم بگویم در این دوماه تدریس مجازی، بیش از یک سال تدریس عادی خسته شده‌ام.»

 کسی از تلاش‌های پشت‌پرده خبر ندارد

آموزگار پایه‌های سوم تا ششم دبستان است. ریاضی تدریس می‌کند. او از معلم‌هایی است که پس از تعطیلی مدارس در اسفندماه، با شیوه‌های نوین به تولید محتوای آموزشی می‌پردازد تا دانش‌آموزانش راحت‌تر مفاهیم پیچیده ریاضی را بیاموزند. او از برنامه‌های مختلف کامپیوتری برای ساخت فیلم و آموزش آنلاین بهره می‌برد. به‌گفته‌ی همکارانش، او از معلمان پرکاری است که مدارس دیگر نیز از محتوای آموزشی تولیدی او استفاده می‌کنند. چندین بار با گوشی‌اش تماس گرفتم اما نتوانستم با او صحبت کنم. با مدیر مدرسه تماس گرفتم و از حال او پرسیدم. مدیر مدرسه گفت که به‌دلیل فشار زیاد کار در این روزها بیمار شده است. پزشک از او خواسته است که چند روز گوشی را کنار بگذارد، از کار دست بکشد و فقط استراحت کند. بلاخره پیام صوتی از او گرفتم. او می‌گفت: «سرگیجه، ضعف و درد شدید چشمانم، این روزها اذیتم می‌کند.

من نیز مانند بقیه از تدریس مجازی خسته شده‌ام. به فصل تدریس هندسه رسیده‌ام. باید با ابزار ریاضی مانند گونیا و نقاله موضوع‌ها را آموزش دهم. کار خیلی سختی است. شیوه آموزش ریاضی تغییر کرده است. والدین نمی‌توانند به دانش‌آموزان کمک کنند. همین موضوع فشار کار را بیشتر کرده است. کسی نمی‌داند معلم‌ها این روزها چه می‌کشند. فکر می‌کنند با خیال راحت روی مبل لم می‌دهیم و فیلم و صدا در گروه ارسال می‌کنیم. کسی از تلاش‌های پشت‌پرده خبر ندارد.»