صبح ساحل-اجتماعی: دکتر زهرا خشاوی، زاده شهر نجف آباد اصفهان دانش آموز نخبه و نفر اول کنکور تخصصی زنان و زایمان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان است او که پس از حوادث یازده سپتامبر از تحصیل درخارج بازماند به عنوان نفر اول فوق تخصص در زمینه فلوشیپ نازایی در دانشگاه یزد پذیرفته شد.دکتر خشاوی پس از ازدواج در سال 84 به بندر عباس نقل مکان کرد و به همراه همسرش دکترامیر زعفران چی در سال 86 اولین مرکز نازایی را در استان هرمزگان به صورت کاملا خصوصی راه اندازی کرد او به همراه یک تیم تخصصی جنین شناسی و آزمایشگاهی توانسته است سالیانه حدود 2000 زوج نازا در استان را تحت درمان قرار دهد و تا کنون بیش از 4000 هزار زوج را به رویای فرزند دار شدن برساند.  دلایل و کاستی ها در زمینه درمان ناباروری در هرمزگان، علل و عوامل و بهترین راههای درمان ناباروری را در گفتگو با دکترزهرا خشاوی بخوانید.
  بر اساس آمارها 20 درصد زوجین در ایران نابارور هستند این آمارها در مقایسه با آمار جهانی چگونه است؟
آمار نازایی در کل دنیا و رفرنس های بین المللی حدود 10 تا 15 درصد است یعنی از هر 100 زوج 10 تا 15 نفر بعد از یک سال تلاش برای بارداری و بدون اینکه از هیچ گونه وسایل جلوگیری از بارداری استفاده نمایند باردار نمی شوند. در ایران مشخصا در استان های مرکزی حدود بیست سال قبل حدود 20 درصد بود در بندر عباس بر اساس مراجعیان مرکز ما نازایی حدود 15 درصد است.
 عمده ترین علل و عوامل نازایی در زنان و مردان در ایران چیست و آیا روند نازایی در کشور رو به افزایش است؟
در علم نوین، نازایی معنی و مفهومی ندارد امروز حتی افرادی که اسپرم و رحم هم ندارند نازا تلقی نمی شوند بلکه کسانی هستند که باروری آنها کاهش پیدا کرده است و تمام این افراد با تکنولوژی های جدید ناباروری قادر به فرزندآوری هستند .به طور کلی با گذشت زمان میزان ناباروری در ایران افزایش یافته است که یکی از اصلی ترین علل آن بالا رفتن سن ازدواج در زنان و سن بارداری اول آنهاست 20  درصد افرادی که به کلینیک ما مراجعه میکنند افراد بالای 40 سال هستند که این سن بالا از عوامل کاهش باروری است شاید افراد در سنین پایین مشکلی برای بارداری نداشته باشند ولی بالا رفتن سن و عوارض ناشی از آن موجب می شود تا تخمک ها توان باروری خود را از دست بدهند مساله دومی که آمار نازایی را افزایش داده  آلودگی محیط، هوا و مواد شیمیایی و بیماری های ایمونولوژیک مثل آندومتریوز و تشخیص زودرس بیماری هایی مانند سرطان و درمان هایی که بر روی آنها صورت میگیرد است که نازایی را در میان جمعیت جوان افزایش داده است.
 به نظر میرسد آگاهی در زمینه علل و عوامل ناباروری برای افراد در همه سنین به خصوص جوانان می تواند ریسک ابتلای افراد و زوجها به نازایی را کاهش دهد؟
بیماری ها یکی از عللی است که در برخی از زمینه ها افراد را دچار ناباروری میکند ابتلا به سرطان ها و انجام درمان هایی مانند پرتو درمانی و رادیو تراپی و جراحی های وسیع به خصوص در آقایان و عمل های آندومتریوز در خانم ها و حتی دختران جوان از جمله بیماری هایی است که قبل از شروع درمان و یا درمان به موقع و صحیح آن می تواند ریسک ابتلا به ناباروری در افراد را کاهش داد به عنوان مثال در درمان سرطان افراد می توانند قبل از شروع درمان با اهدای تخمک و یا اسپرم خود و فریز آن در آزمایشگاه در آینده به راحتی از طریق لقاح مصنوعی مشکلات و عوارض ناشی از درمان های سرطانی را حل نمایند. عوامل دیگری که در ناباروری افراد موثر است روشهای اشتباهی است که برای درمان ناباروری از آن استفاده شده است استفاده از روشهای نامناسب توسط افرادی که در این رشته نازایی تخصص و تجربه ندارند موجب ایجاد عوارض دیگری در فرد مانند آندومتری یا انسداد لوله های رحمی می شود که در افراد بسیار شایع است این کار می تواند همراه با عوارضی مانند کاهش باروری ، ذخیره تخمدان و دردهای شدید لگنی باشد.
 فاکتورهای محیطی تا چه حد در ناباروری زوجین به خصوص مشکلات مردان تاثیر گذار است؟
از 60 سال قبل تا کنون وقتی پارامتر های مایع اسپرم را مورد بررسی قرار میگیرد شاهد کاهش این اعداد هستیم به عنوان مثال در 60 سال قبل تعداد اسپرم 100 میلیون در هر سی سی یک عدد طبیعی بوده ولی امروز این عدد به 15 میلیون رسیده است که این به خوبی تاثیر فاکتورهای محیطی در کاهش باروری مردان را نشان میدهد این مساله بیشتر ناشی از  آلودگی های محیطی ، مواد شیمیایی موجود در آب و هوا، ظروف یکبار مصرف است  محیط های کاری آلوده کارخانه های پتروشیمی و ذوب آهن و مکان هایی که آلودگی صنعتی زیادی دارد با عث می شود سلول هایی که تکثیرشان زیاد است مثل سلول های پوستی یا اسپرم تحت تاثیر قرار بگیرد و تعداد آنها کاهش پیدا کند  ضمن اینکه دی ان ای هسته ی آنها هم تحت تاثیر قرار گرفته و میزان سقط و نازایی افزایش می یابد.البته عامل قرار گیری در معرض دود سیگار و انواع مخدرها هم از عمده ترین عامل های کاهش ناباروری در مردان تلقی می شود.
 استفاده از روشهای ART و لقاح مصنوعی برای چه کسانی مناسب است؟
روش های تشخیصی در درمان ناباروری بسیار مهم است یافتن علل و عوامل نازایی باعث می شود تا بیمار به راحتی و حتی بدون استفاده از راههای پر هزینه ای مثل IVF به حاملگی دست پیدا کند که این مساله مستلزم انجام عمل های میکروسکوپی و حساس برای تشخیص نوع درمان است. عمل های IVF معمولا برای افرادی که دارای تخمک های ضعیف هستند، سن بالا دارند و یا با روش های بسیار متعدد درمان جواب نگرفته اند توصیه می شود  همچنین در مورد بیماری هایی که با تعیین جنسیت بیماری از والدین به جنین منتقل نمی شود مانند تالاسمی که یکی از موارد شایع در هرمزگان است
 با توج به اینکه کیلینیک شما تنها مرکز درمان ناباروری در استان هرمزگان است درمان ناباروری در بندر عباس نسبت به سایر مراکز ناباروری در شهرهای یزد ، شیراز یا اصفهان چه تفاوت هایی دارد  و آمار نتیجه گیری در مرکز شما در مقایسه با آمار این مراکز و یا حتی در سطح جهانی چگونه است؟
بر طبق آمار کتبی درصد موفقیت عمل های ART به طور میانگین 35 تا 50 درصد است ولی در برخی از مراکز دنیا این آمار تا 60 درصد هم افزایش یافته است در کلینیک ناباروری بندر عباس آمار عمل های موفق باروری در برخی از روزها تا 70 رصد هم افزایش داشته است  و البته هیچگاه کمتر از 40 درصد نبوده . مساله مهم و قابل تامل در عمل های IVF این است که هیچ چیز در این کار 100 درصد نیست درمان ناباروری کاربسیار حساس و دقیقی است استفاده از یک جنین با تمام فاکتورهای سلامتی و قرار دادن آن در یک رحم سالم و بررسی سلامت آن از هر نظر به منظور لانه گزینی هم از نظر ظاهری و هم از نظر هورمونی بسیار تاثیر گذار است ولی باز هم اینکه جنین در رحم مادر دوام بیاورد یا نه به عوامل متعدد و مختلفی بستگی دارد که بسیاری از آنها برای داشمندان در سطح دنیا هم ناشناخته است و نمی توان در مورد آنها با قطعیت نظری داد.
 خانم دکتر چرا تعداد مراجعان زوج های هرمزگانی به مراکز یزد و شیراز زیاد است؟ آیا نوع درمان و یا هزینه ها در این مرکز نسبت به سایر مراکز در این شهرها تفاوتی دارد؟
کلینیک موجود در بندر عباس از لحاظ تجهیزات، امکانات و تخصص در سطح بسیار بالایی قرار دارد ضمن اینکه هزینه دریافتی ما از مراجعان در مقایسه با برخی از مراکز شهرهایی مانند تهران و شیراز پایین تر است ولی شاید بزرگ ترین خلا موجود در زمینه ناباروری در استان هرمزگان عدم وجود مراکز دولتی در زمینه ناباروری است. هر سیکل درمان ناباروری به روش  ART سه تا پنج میلیون هزینه دارد که این هزینه در بخش خصوصی تحت پوشش بیمه ها قرار نمیگیرد اما در شهرهایی مانند یزد و شیراز مراکز دولتی وجود دارد و افراد با بیمه سلامت و روستایی می توانند تا 85 درصد هزینه ها را توسط بیمه ها پرداخت نمایند.
 علل راه اندازی نشدن بخش دولتی ناباروری در استان هرمزگان چیست؟
یکی از مهمترین علل و عوامل نبود نیروی انسانی ماهر و کار آمد است با  توجه به اینکه عمل IVF یک کار گروهی است برای رسیدن به نتیجه مطلوب نمی توان تنها به یک فوق تخصص نازایی بسنده کرد بلکه نیاز است تا تخصص هایی مانند متخصص اورولوژی ، جنین شناس و تیم های آزمایشگاهی مجرب در استان مستقر باشند که هنوز این امکان برای بخش دولتی فراهم نشده است. به عنوان مدیر کلینیک ناباروری برای گردآوری تیم مجرب کنونی مرکز مجبور به اسکان متخصصان جنین شناسی و آزمایشگاهی از تهران شدیم تا بتوانیم کار آزمایشگاهی در این مرکز را با درصد ریسک پایین تر و بهتر انجام دهیم. مساله دیگر مربوط به فضا و تجهیزات می شود که بسیار پر هزینه است در این کار مواد  هر ماه از خارج از کشور وارد میشود و باید تا بیست و پنج روز مصرف شود حتی برخی از ساده ترین تجهیزات مثل گاز ازت برای نگهداری برخی از تجهیزات را ما نتوانستیم در بندر تامین و مجبوریم هر دو هفته ازت را استان های اطراف تهیه کنیم. این مسایل همه موجب شده تا بخش دولتی از تامین این تجهیزات و تدارکات فعلا ناتوان باشد.
 راه اندازی چنین مراکزی در جهت درمان بیماری های خاصی مانند ناباروری تا چه حد می تواند به جذب توریسم سلامت در استان کمک کند؟
بندر عباس از جمله مناطقی است که با نزدیکی به کشورهای حوزه خلیج فارس پتانسیل خوبی برای تبدیل شدن به یکی از مراکز توریسم سلامت در کشور را دارا ست. به دلیل اینکه اهدای جنین و تخمک در ترکیه ، کشورهای حاشیه خلیج فارس و اغلب کشورهای اروپایی غیر قانونی است افرادی که قادر به بارداری و یا ایجاد جنین از روش های آزمایشگاهی نیستند برای گرفتن جنین های اهدایی به ایران سفر میکنند مشهد و شیراز از مهمترین مراکزی هستند که مراجعان زیادی را به همین منظور می پذیرند. در مرکز ما هم مراجعان زیادی از کشورهای حاشیه خلیج فارس برای درمان ناباروری و گرفتن جنین مراجعه کرده اند البته کمبود فضا و امکانات موجب شده تا امکان جذب بیشتر بیماران خارجی را نداشته باشیم که امیدوارم با راه اندازی مرکز بزرگ و مجهز ناباروری در بندر عباس تا دو سال آینده این پتانسیل برای رونق توریسم سلامت در شهر بندر عباس فراهم شود.