مسئولیت اجتماعی بنگاه‌های اقتصادی؛ از تئوری تا عمل             

مسئولیت اجتماعی بنگاه‌های اقتصادی یا شرکتی (CSR) تعبیر جدیدی در ایران است که پس از حدود ده سال همچنان بین مدیران شرکت‌های ایرانی فراگیر نشده است. مسئولیت اجتماعی شرکتی به اخلاق کسب و کار شرکت‌ها و نقشی که در حوزه اجتماعی دارند، می‌پردازد و شرکت‌ها را وادار می‌کند تا تنها به دنبال کسب سود و منفعت اقتصادی خود نباشند بلکه در قبال کارکنان، محیط‌زیست، مصرف‌کنندگان و جامعه‌ای که در آن فعالیت می‌کنند، مسئول باشند زیرا از منابع مادی، طبیعی و انسانی آن جامعه استفاده می‌کنند. به همین دلیل شرکت‌های بزرگ دنیا در زمینه‌هایی از قبیل کنترل آلودگی هوا، ایمنی و سلامت محیط کار، خدمات پس از فروش به مصرف‌کنندگان، فرصت‌های برابر استخدامی برای اقلیت‌ها و زنان، کیفیت تولیدات، توسعه و عمران شهر محل فعالیت حود و حتی کمک به کشورهای فقیر مشارکت می‌کنند.علاوه بر این شرکت‌ها باید پاسخگوی فعالیت‌ها و اقدامات خود به جامعه باشند چراکه عواقب و پیامدهای فعالیت‌های آن‌ها حتی بر نسل‌های آینده تأثیرگذار خواهد بود. از طرفی باید شفافیت در پاسخگویی و اطلاع‌رسانی دقیق را نیز سرلوحه کار خود قرار دهند.اگرچه در ایران قانونی برای مسئولیت اجتماعی بنگاه‌های اقتصادی وجود ندارد اما برخی کشورها شرکت‌ها را ملزم می‌کنند تا بودجه یا درصدی از سود اقتصادی خود را برای عمل به مسئولیت اجتماعی در نظر بگیرند. برای مثال در هندوستان شرکت‌های سهامی عام موظفند 2 درصد از سود خالص را برای عمل به مسئولیت اجتماعی هزینه کنند. بطوریکه شرکت‌های هندی با عمل به مسئولیت اجتماعی نقش مؤثری در برطرف کردن فقر و محرومیت در کشور خود داشته‌اند.همچنین بسیاری از شرکت‌های بزرگ دنیا فراتر از قانون و انتظارات دولت به مسئولیت اجتماعی خود عمل می‌کنند بطوریکه بزرگ‌ترین نهادهای خیریه دنیا متعلق به شرکت‌های بزرگ هستند که فراتر از کشور خود یعنی کشورهای فقیر و محروم به این وظیفه عمل می‌کنند.شرکت‌های بزرگ عمل به مسئولیت اجتماعی را هزینه تلقی نمی‌کنند بلکه راهی برای افزایش اعتبار و شهرت برند خود می‌دانند.نکته جالب‌توجه آنکه استاندارد ایزو ۲۶۰۰۰ که بسیاری از شرکت‌های ایرانی به دنبال دریافت آن هستند بانام مسئولیت اجتماعی سازمانی شناخته می‌شود.

اهمیت این استاندارد برای شرکت‌های ایرانی ازآن‌جهت است که بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی داشتن این استاندارد را یکی از پیش‌شرط‌های سرمایه‌گذاری در شرکت‌های ایرانی عنوان می‌کنند. برای سرمایه‌گذاران خارجی مسئولیت شرکت‌ها در قبال جامعه و محیط‌زیست، حقوق بشر و حقوق شهروندی و حتی حقوق حیوانات اهمیت بسیاری دارد. به همین دلیل شرکت‌های ایرانی تلاش می‌کنند تا در زمینه مسئولیت اجتماعی جایگاهی فعال داشته باشند.چند سالی است که در کشور همایش‌هایی با عنوان مسئولیت اجتماعی بنگاههای اقتصادی برگزار می‌شود که نام شرکت‌های فعال در هرمزگان نیز در میان شرکت‌های برتر در حوزه مسئولیت اجتماعی دیده می‌شود اما آنچه جالب‌توجه است ملموس و مشهود نبودن فعالیت‌های اجتماعی این شرکت‌های پردرآمد و متمول برای مردم هرمزگان است. ناگفته نماند مسئولیت اجتماعی تنها مربوط به شهر محل فعالیت بنگاه‌ها نمی‌شود و طیف گسترده‌ای از مسئولیت‌ها را شامل می‌شود اما دور از انصاف است اگر این شرکت‌ها سهمی برای مردمی که در همسایگی آنان زندگی می‌کنند و عواقب و پیامدهای فعالیت آن‌ها را تحمل می‌کنند، پرداخت نکرده و نقشی در توسعه و عمران محل زندگی آنان ایفا نکنند.متأسفانه اکثر صنایع بزرگ استان از منابع مادی و طبیعی هرمزگان استفاده می‌کنند اما حاضر نیستند در توسعه استان و اشتغال جوانان بومی سهمی داشته باشند و به‌گونه‌ای رفتار می‌کنند گویا در حوزه اجتماعی هیچ وظیفه‌ای ندارند یا خدمات اجتماعی خود را محدود به ساخت چند مدرسه و یا اقدامات این‌چنینی در روستاهای پراکنده استان می‌کنند درحالی‌که مقایسه درآمد هنگفت و کلان این شرکت‌ها و خدماتی که به مردم هرمزگان ارائه می‌دهند قابل‌مقایسه نیست.

طرح این موضوع به معنای نادیده گرفتن خدمات این شرکت‌ها نیست بلکه بیان ناکافی بودن خدمات ارائه‌شده توسط این بنگاه‌های پردرآمد است.هرمزگانی استانی ثروتمند اما سرشار از فقر و محرومیت در حوزههای مختلف آموزشی، بهداشتی و درمانی، مراکز فرهنگی، ورزشی و تفریحی و زیرساخت‌های حمل‌ونقل و غیره است.
درحالی‌که صنایع و شرکت‌های بزرگ در این استان استقرار دارند و نتایج و پیامدهای تصمیمات و فعالیت این صنایع بر زندگی مردم هرمزگان اثر می‌گذارد اما درآمدهای آن‌ها صرف توسعه مناطق مرکزی کشور می‌شود. متأسفانه برخی مدیران این صنایع و بنگاه‌های پردرآمد یا آگاهی و رویکردی نسبت به مسئولیت اجتماعی محیط فعالیت خود ندارند و یا برای مردم هرمزگان ارزشی قائل نبوده و هیچ‌گونه مسئولیتی را در قبال این استان نمیپذیرند غافل از آنکه توجه و عمل به مسئولیت اجتماعی شرکت تحت مدیریتشان به پایداری و دوام آنان کمک می‌کند.دور از انصاف است اگر از مسئولیت اجتماعی برخی شرکت‌ها ازجمله شرکت پالایش نفت بندرعباس یادی نشود؛ اما به‌راستی سایر بنگاه‌های اقتصادی فعال در هرمزگان چه میزان به وظیفه خود عمل کرده‌اند؟ آیا اقداماتی که توسط برخی شرکت‌های پردرآمد استان تحت عنوان مسئولیت اجتماعی صورت می‌گیرد کافی است؟ این اقدامات چه میزان توانسته است رضایت مردم هرمزگان را جلب کند؟