ساختمانی را در نظر بگیرید که چند پنجره شکسته دارد. اگر این پنجره ها تعمیر نشوند، احتمالا افراد بزهکار، در هنگام مشاهده این ساختمان؛ به نسبت یک ساختمان سالم؛ تمایل بیشتری به تخریب سایر پنجره های آن خواهند داشت. حتی ممکن است وارد آن ساختمان شوند و اگر کسی ساکن آنجا نباشد، آنجا را اشغال کنند.

نظریه «پنجره شکسته» در سال 1982 توسط جیمز.کیو.ویلسون و جرج ال.کلینگ در مقاله ای در ماهنامه آتلانتیک منتشر شد. بر طبق این نظریه، دیدن یک پنجره شکسته در یک خانه، کارخانه یا نظایر آن، به شما این پیام را می دهد که در آن مکان اوضاع نابسامان است و نظمی وجود ندارد. گاهی افراد یک جامعه درباره مسائل کلی براساس نشانه های جزئی داوری می کنند. به عنوان مثال جرم شهری، نشان دهنده میزان ناهنجاری های شهری و خرابکاری و تاثیر آن بر افزایش جرم و رفتارهای ضد اجتماعی است. درواقع نظریه بیان می کند که نظارت و نگهداری محیط های شهری در یک وضعیت مناسب ممکن است از ناهنجاری های بیشتر و تشدید جرم های جدی تر جلوگیری کند.

نظریه «پنجره شکسته» قابل تعمیم به مسائل اجتماعی نیزاست. فرض کنید در پیاده رویی زباله ریخته شود. اگر زباله ها جمع آوری نشوند، زباله جمع می شود و به سرعت زباله ها افزایش پیدا می کنند. بی نظمی محیط زندگی، شلختگی محل کار، کثیفی شهر مثال های دیگری است که می توان در نظر گرفت. اگر نسبت به بی نظمی ها بی تفاوت باشیم، شاهد افزایش بی نظمی در جامعه و محیط زندگی خواهیم بود.

این روزها طرح جمع آوری کودکان کار از سطح شهر در سراسر کشور، جنجال بسیاری به پا کرده است. نخستین بار در سال 1377 طرح ساماندهی کودکان کار در کشور مطرح شد که در سال 13۸۴ آئین نامه مربوط به ساماندهی کودکان کار و خیابان تصویب شد. پس از آن بارها طرح ساماندهی کودکان کار و خیابان در کشور اجرا شده است که به اعتقاد بسیاری با شکست مواجه شده است.

طرفداران حقوق کودک این طرح را نامناسب می دانند و انتقادات بسیاری به شیوه ی اجرای آن دارند. حذف شهرداری از اجرای این طرح از خواسته های اصلی طرفداران حقوق کودک بود. منتقدین، این طرح را راه حل مقطعی می دانند و معتقدند که بیش از آنکه ساماندهی صورت گیرد در واقع پاک کردن صورت مسئله ای است که پرداختن و حل آن از اولویت های اجتماعی بوده است که نادیده گرفته شده است.

 کودک کار بندرعباس- عکس:صبح ساحل

انتقادات به شیوه ساماندهی کودکان کار
شکرالله حسن بیگی، معاون سیاسی اجتماعی استانداری تهران، در جلسه شورای اجتماعی استان تهران گفت: «افرادی که به اجرای این طرح اعتراض دارند باید توجه کنند، تهران به عنوان پایتخت نقش مهمی در ارائه تصویری از نظام در اذهان دارد حضور کودکان و متکدیان سر چهار راه‌ها چهره مناسب و در شأن نظام جمهوری اسلامی نیست. کودکان کار و خیابان در مناسب‌ترین شرایط جذب و برای ساماندهی به مکان‌های پیش بینی شده منتقل می‌شوند و امکانات بهداشتی و درمانی و غذایی رایگان در اختیار آنها قرار داده می‌شود.»

این اظهارنظر نشان دهنده ی آن است که هدف اصلی طرح جمع آوری کودکان کار و خیابان، حل ظاهر ماجرا است. انتقاد اصلی که به این طرح وارد است اینکه توجهی به کودکان کار در کارگاه های زیرزمینی، کوره ها، مزارع و کودکان قالیباف و….نمی شود و تنها به جمع آوری موقت کودکان کار سطح خیابان می پردازد. به عبارتی تنها شیشه های شکسته پنجره های سطح شهر از دید بینندگان محو می شود.

مطابق ماده ۸۰ قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی دولت، دولت موظف است که طرح جامع کنترل آسیب های اجتماعی با اولویت کودکان کار را تدوین کند و ۲۵ درصد کار کودکان را از چرخه کار رها کند. اما این رهایی، در شرایطی که آمار درستی از کودکان کار نداریم ناقص و ناتوان به نظر می رسد.

علی رغم اینکه گفته شده بود طرح ساماندهی کودکان کار و خیابان مورد حمایت سازمانهای مردم نهاد و بر طبق آیین نامه حمایت اجتماعی مصوب وزارت کار و رفاه سال 1392است، اما NGO ها نقدهای بسیاری برآن دارند. مضاف بر آن در شرایطی که آیین نامه حمایت اجتماعی هنوز مصوبه هیئت وزیران را ندارد، تنها قانون موجود در شرایط فعلی آیین نامه ساماندهی سال 1384 است. اگر معیار قانونی طرح جمع آوری، آیین نامه ساماندهی سال 1384 باشد، بندهای مربوط به جذب و پذیرش و ترخیص ذکر شده در آن رعایت نشده است. در آیین نامه فوق به صراحت قید شده است که کودک باید به فرجام اطمینان بخش رسیده باشد. جهت توانمندسازی کودک و خانواده مراحلی تعیین شده است که در طرح جاری توجهی به آن دیده نمی شود.

عکس: صبح ساحل

واکنش ها به طرح ساماندهی کودکان کار
پویش «نه به جمع آوری کودکان کار» از جمله بزرگترین کارزارهای رسانه ای بود که در فضای مجازی با مشارکت مردم و طرفداران حقوق کودکان راه اندازی شد که به جمع آوری امضا جهت توقف این طرح پرداخته شد.

تاکنون طرح های امنیت اخلاقی بسیاری با هدف زیباسازی فضای شهری، بر طبق نظریه پنجره شکسته، انجام شده است. معتادین، کارتن خواب ها و کودکان کار در عملیات های ضربتی، از سطح شهر جمع آوری و به مکان های خاصی انتقال داده می شوند که البته بعد از مدتی بار دیگر به کوچه پس کوچه های تاریک شهر باز میگردند و چون گذشته روزگار می گذرانند.

ساماندهی نافرجام
برخلاف باور موجود که تصور می شود اکثر کودکان کار تبعه خارجی هستند، درصد قابل توجهی از کودکان کار ایرانی اند. برطبق گفته ی غلامحسین رنجبر، مدیرکل بهزیستی استان هرمزگان، 137 کودک کار در شهر بندرعباس تحت پوشش بهزیستی قرار دارند. دو مرکز شبانه روزی جهت حمایت کودکان کار و خیابان با ظرفیت نگهداری 10 نفر در استان در حال فعالیت است.

پرسش مهمی که مطرح است اینکه طرح ساماندهی و جمع آوری کودکان کار و خیابان آیا می تواند بهبودی در وضعیت این گروه از جامعه حاصل نماید؟ شکی نیست که هدف اصلی ساماندهی کودکان کار، کاهش تعداد کودکان کار در سطح جامعه است؛ جمع آوری کودکانی که به اجبار زودتر از موعد به بازار کار وارد شده اند تا در انظار عمومی نباشند؛ تا نه مایه ترحم رهگذری شوند و نه سبب خرده گیری به شهرداری و بهزیستی. در حالیکه شرایط جامعه به گونه ای است که کودکان برای تامین رفاه خود وخانواده شان با زمانه می جنگند، انتظار می رود به جای طرح های جمع آوری اینچنینی که موجب سرافکندگی و آسیب های روحی بیشتر به این کودکان می شود و بر نگرانی خانواده هایشان می افزاید با در نظر گرفتن ابعاد مختلف موضوع و با همکاری نهادهای غیردولتی راه حل مناسبی جهت حمایت واقعی به این کودکان ازائه شود.