هرمز به‌عنوان یکی از جزیره‌های گردشگری ایران شناخته شده‌است. در برخی از ماه‌های سال مانند نوروز، جمعیت جزیره با ورود گردشگران نزدیک به دو برابر می‌شود. به گفته‌ مسئولان استان هرمزگان اولویت جزیره هرمز، گردشگری شدن است. برای تحقق این هدف، تبلیغات گسترده‌ای برای جذب گردشگردان به جزیره انجام می‌شود. سریال تلویزیونی «به رنگ خاک» که به تازگی از شبکه یک صداوسیما پخش شد، از جمله سرمایه‌گذاری‌های رسانه‌ای برای جذب گردشگر به هرمز بود. پیش از این شاهد ساخت فیلم‌های متعددی در جزیره‌های قشم و کیش بوده‌ایم. در نتیجه این فیلم‌ها قشم و کیش به مردم معرفی و تبدیل به یک مقصد گردشگری شد. تلاش‌های بسیاری انجام می‌شود تا هرمز، با توجه به جذابیت‌های طبیعی آن، به قطب گردشگری استان تبدیل شود. گردشگرانی که از سراسر ایران به جزیره وارد می‌شوند، علاوه‌بر تاثیر مثبت بر اقتصاد جزیره، مشکلاتی را نیز به‌همراه می‌آورند. هرمز روزانه مقصد گردشگرانی با فرهنگ‌های متفاوت است. ورود بی‌رویه و کنترل‌نشده گردشگران و فراهم نکردن زیرساخت‌های لازم برای آن‌ها، هرمز را دچار تضادهای فرهنگی و آسیب‌های زیست محیطی کرده‌است. همین موضوع باعث نگرانی پژوهشگران و فعالان اجتماعی نیز هست. بنیاد برکت به‌عنوان یک سازمان پژوهشی در هرمز، در زمینه‌های مختلف مطالعاتی را انجام داده‌است. برای بررسی ابعاد مختلف گردشگری در جزیره با «بیژن بختیار»، مدیر پروژه پیشرفت و آبادانی جزیره هرمز و «آبان ابراهیم‌پور»، جامعه‌شناس به گفت‌و‌گو نشستیم.

گردشگری شدن هرمز آسیب‌هایی را در ابعاد مختلف برای شهر به همراه داشته‌است. به نظر می‌رسد جزیره هرمز بدون برنامه و بی‌مهابا گردشگری شده‌است. به‌عنوان مثال ورود گردشگران موجب افزایش اجاره‌بها و کاهش دسترسی شهروندان به خانه شده‌است، چرا که صاحبان مسکن ترجیح می‌دهند خانه‌های‌شان را با قیمت بالاتری به گردشگران اجاره دهند تا بومیان.

بختیار: مواردی مانند افزایش نرخ اجاره‌بها باید ساماندهی شود. یکی از اهداف ما کنترل ورود گردشگران است. افزایش اجاره‌خانه در تمام نقاط کشور دیده می‌شود. در جزیره اکثر بومیان، خانه دارند و تعداد کمی خانه اجاره می‌کنند. گردشگران نیز به‌صورت موقتی به جزیره می‌آیند. اکثر آن‌ها نیمی از روز را در جزیره می‌مانند و بعضی در طبیعت چادر می‌زنند. بنابراین تعداد کمی از گردشگران خانه اجاره می‌کنند. لذا عینیت مطلقی در این خصوص وجود ندارد. البته اجاره‌خانه به گردشگران، شیوه‌ای از درآمدزایی است که جامعه سنتی ممکن است تحت تاثیر قرار بگیرد. مشکل شیوه گردشگری در هرمز از گذشته وجود داشته است. بنیاد برکت به دلیل وجود این مشکل ورود پیدا کرد تا از برخی آسیب‌ها جلوگیری کند. مشکل فعلی این است که اگر گردشگران بیشتر از ظرفیت وارد هرمز شوند، جزیره از نظر زیستی آسیب می‌بیند.

ابراهیم‌پور: بومیان کمتر مشکل اجاره‌خانه دارند. زوج‌هایی که ازدواج می‌کنند، والدین‌شان خانه‌هایی دارند که در اختیارشان قرار می‌دهند. درواقع خانه برای غیربومیان گران است. طبق مطالعات و مصاحبه‌های ما با ذی‌نفعان و متضرران، گردشگری آسیب‌هایی را برای جزیره داشته‌است اما سود آن به مراتب بیشتر از ضررهایش بوده‌است. کار ما به‌عنوان یک نهاد مداخله‌گر، پیش‌بینی آسیب‌هاست تا بتوانیم آن‌ها را به حداقل برسانیم. البته اگر ما مداخله نکنیم هم سودی که گردشگری برای اینجا داشته‌‌است به مراتب بیشتر از مضراتش است. 

یکی از اهداف خرد سند چشم انداز بنیاد برکت، توسعه ی اقتصاد گردشگری و تلاش برای ماندن گردشگر در جزیره است. ورود گردشگران با توجه به فرهنگ مختلفی که با خود به جزیره می‌آورند می‌تواند بستر برخی ناهنجاری‌ها را فراهم کند. به‌طور مثال دوستی‌های نامتعارف در سن کم با الگو برداری از رفتار گردشگران افزایش یافته‌است. در مواردی این موضوع به‌دلیل عدم تطابق با بافت فرهنگی جزیره به اجبار به ازدواج‌های زودهنگام و متعاقبا طلاق منجر شده‌است.

بختیار: مداخله‌گری از وظایف ذاتی دستگاه‌های حاکمیتی است. مداخله‌ها با فرهنگی روبه‌رو است که گردشگران با خود به‎‌همراه می‌آورند. یکی از این موارد تغییر شکل ازدواج مجدد مردان و رابطه خارج از چارچوب خانواده است. ما به‌عنوان مشاور اختیار‌ها محدودی داریم و نمی‌توانیم وظیفه اداره ارشاد، میراث فرهنگی یا سایر دستگاه‌ها را انجام دهیم. آن‌ها موظف به مداخله‌گری هستند. ما برای تنظیم رفتار مردم نمی‌توانیم نقشی داشته‌باشیم. بنیاد برکت صرفا مطالعاتی انجام داده و مشکلات را بیان کرده‌است. پیگیری مشکلات وظیفه دستگاه‌های متولی است. یکی از این مشکلات، عدم وجود حریم خصوصی در جزیره بود که موجب سوءاستفاده برخی شده‌بود. که به‌دلیل حفظ آبرو و کوچک بودن جامعه، شکایت و درگیری به‌وجود نمی‌آمد. با ورود گردشگران این موضوع می‌توانست بعد گسترده‌تری پیدا کند. ما به این موضوع پی بردیم اما متولی جلوگیری از آن نیستیم. درواقع بیماری را تشخیص داده‌ و راه درمان را گفته‌ایم. اما ناظر بر درمان نیستیم، چون اختیارش را نداریم.

ابراهیم‌پور: تفکر غالب مردم و مسئولان این است که گردشگران بسیاری از آسیب‌ها و تغییرات را در زیرساخت‌های فرهنگی و فنی-کارکردی جزیره به‌ وجود آورده‌اند. اما بعد از مطالعات بنیاد برکت، مشخص شد چیزی که طی سالیان گذشته چهره شهر هرمز را تغییر داده‌است خود هرمزگان است نه گردشگران. از دهه 40 الگوی توسعه در ایران، «مرکز-پیرامون» بوده‌است. الگویی نامتوازن که بعدها تشدید نیز شده‌است. در هرمزگان یک مرکز استان خیلی بزرگ و تعدادی شهرهای خیلی کوچک وجود دارد. شبیه آنچه در کل کشور وجود دارد. سَرِ بزرگ بندرعباس رشد کرده‌است و پسماندها را به بیرون رانده‌است. کسانی که بر جامعه هرمز خدشه وارد کرده‌اند، بعضی از حاشیه‌نشین‌های بندرعباس و میناب هستند. «هویت» اولین موضوعی بود که ما در بخش اجتماعی به آن توجه کردیم. چراکه در مواجهه با دیگری با اولین چیزی که روبه‌رو می‌شویم، «تمایز» است. تمایز اشاره مستقیم به هویت دارد. ما بر روی هویت کار می‌کنیم تا مردم جزیره بتوانند ضمن حفظ فاصله‌ای دقیق بین مناسبات خود و دیگری، تفاوت‌ها را بپذیرند. در مطالعات‌مان شاهد این موضوع بوده‌ایم که گاهی این مناسبات دوگانه است. به‌طوری‌که یا در دیگری حل یا تقلید می‌شود.

در جزیره هرمز به‌دلیل کمبود فضای تفریحی و برنامه‌های مناسب برای گذران اوقات فراغت، گرایش به مصرف دخانیات در سنین کم دیده می‌شود.

بختیار: در سند توسعه تاسیس یک مرکز فرهنگی وجود دارد. اما مکان‌های قابل استفاده برای این کار در هرمز یا کم است یا مشخص نیست در اختیار کدام ارگان قرار دارد. غنی‌سازی اوقات فراغت تابع یک برنامه است که اداره ارشاد، ورزش و جوانان، سازمان تبلیغات اسلامی، بخش فرهنگی سپاه، حوزه بسیج و دفتر ائمه جمعه باید انجام دهند. مشکل اینجاست که دستگاه‌های اجرایی از وظایف خود شانه خالی می‌کنند. مشکل دیگر این است که مردم از وظایف ادارات و حقوق خود آگاهی ندارند. به همین دلیل از جمله وظایف دیگر بنیاد برکت، آموزش مطالبه‌گری به مردم است تا بتوانند مطالبات‌شان را بر اساس یک‌سری اصول انجام دهند. ما به‌دلیل محدودیت اختیارات‌مان نمی‌توانیم همه مشکلات را حل کنیم. ارگان‌هایی مانند شهرداری و بخشداری باید با جدیت بیشتری امور را پیگیری کنند.