هر روز صبح، پیش از آنکه شهر را شلوغی فرا گیرد، زودتر از همه، وسایل کارش را، که یک جاروی زهوار در رفته و گاری کوچک زنگ زده است، بر می‌دارد و به خیابان می‌زند. فرقی ندارد دمای هوا چند درجه باشد، شهر در محاصره ویروس ناشناخته باشد یا نه، کارش را باید انجام دهد. بجز روزهای جمعه، تعطیلی ندارد. از وقتی که کووید-19 در بندرعباس جان گرفته، کارش کمتر که نه، بیشتر هم شده است. ماسک و دستکش‌های رها شده در کوچه و خیابان به حجم زباله‌های مردم خانه‌نشین اضافه شده. از لکه‌های روی ماسکش معلوم است که چند روزی می‌شود عوضش نکرده. به ‌خاطر سن و سالش گاهی پیش خستگی کارش کم می‌آورد. همین دوماه پیش بود که کارگران شهرداری منطقه 3 بندرعباس وقتی که کارد به استخوانشان رسید روبروی ساختمان استانداری جمع شدند و اعتراض کردند. می‌خواهم بدانم که داستانشان به کجا رسید. از او سراغ پاکبان‌های منطقه 3 را می‌گیرم. لب به سخن که می‌گشوید می‌فهمم انگار تعویق حقوق پاکبان‌ها، داستان تازه‌ای نیست. مختص به یک منطقه نمی‌شود. پاکبان‌های منطقه 2 هم دست کمی از منطقه سه‌ای ها ندارند. ماسکش را کنار می‌زند و می‌گوید: «چرا دنبال پاکبان شهرداری منطقه 3 هستی؟ ما هم حقوق سه ماه گذشته‌مان را نگرفته‌ایم. جرئت نداریم اعتراض کنیم. تا حرف می‌زنی تهدیدت می‌کنند که اخراج می‌شوی. آنها حداقل اعتراض کردند و بخشی از حقوق‌شان را گرفتند. ما که جرئت آن را هم نداریم». می‌گوید دلش نمی‌خواهد اخراج شود. با همین شرایط بسازد بهتر است. زباله‌ها را جابه‌جا می‌کند و دور می‌شود.

 صدای پاکبان ها به کجا رسید؟
کارگران تنظیف شهرداری منطقه  1 بندرعباس، روز گذشته، شانزدهم اردیبهشت‌ماه، روبروی ساختمان استانداری تجمع کردند. عدم پرداخت به‌موقع حقوق و بیمه، از دلایل اعتراضشان بود. بهمن‌ماه سال گذشته نیز اعتراض کارگران تنظیف شهرداری منطقه 3 بندرعباس خبرساز شد. کارگرانی که به‌مدت چهار ماه حقوقی دریافت نکرده بودند، سی‌ام بهمن‌ماه 98، مقابل ساختمان استانداری هرمزگان در شهر بندرعباس تجمع کردند. آنها خواستار رسیدگی به عدم تامین تجهیزات، لباس و کفش کار، عدم پرداخت حقوق و اضافه‌کاری و نبود مرخصی بودند. به‌دنبال این حرکت اعتراضی، «عباس امینی‌زاده»، شهردار بندرعباس، جمعی از مدیران مدیریت شهری شهرداری و پیمانکار تنظیف شهری در میان معترضان حاضر شدند. آنها از پرداخت حقوق معوقه تا یک هفته آینده خبر دادند. وعده مسئولان شهرداری به صورت کامل محقق نشد و کارگران کمتر  از  یک ماه دیگر، در 26 اسفندماه، بار دیگر به‌صورت مسالمت‌آمیز روبروی استانداری تجمع کردند. صدای اعتراض کارگران شهرداری اما در شلوغی بحران کرونا شنیده نشد. حالا بیش از یک‌ماه از اعتراضشان می‌گذرد و معلوم نیست حقوق و مزایاشان را کامل گرفته‌اند یا نه. این اولین‌بار نیست که کارگران شهرداری در هرمزگان دست به اعتراض می‌زنند. پیش از این نیز کارگران شهرداری شهر بندرلنگه در بهمن‌ماه 96 به پرداخت‌‌نشدن حقوقشان اعتراض کردند.

 اگر اعتراض کنید از کار اخراج می‌شوید
چرخی در خیابان‌های منطقه 2 بندرعباس می‌زنم. تازه آفتاب تصمیم گرفته کوله بارش را جمع کند و به نسیم خنک اجازه وزیدن دهد. مغازه‌ها یکی درمیان باز اند. به دنبال پاکبان‌ها می‌گردم. مسیر ساحلی را طی می‌کنم تا به نزدیکی اسکله شهید حقانی می‌رسم. پاکبانی مشغول صحبت با فروشنده است. خودم را معرفی می‌کنم. مطمئن نیستم که تمایل داشته باشد به یک غریبه‌ از مشکلاتش چیزی بگوید. کمی گپ می‌زنیم. می‌فهمم که به دنبال گوش شنوا بوده است. او می‌گوید: «به برخی گفته‌اند اگر جایی مصاحبه کنید از کار بی‌کارتان می‌کنیم. باید از مشکل‌ها حرف بزند. حقوق بهمن و اسفند، عیدی و مابقی حقوق سال گذشته‌مان را نگرفته‌ایم. از تاریخ اول فروردین تا شهریور 98 به جای حقوق کامل تنها یک میلیون و دویست هزار تومان پرداخت می‌کردند درصورتی که حقوق ما بیش از دو میلیون تومان بود. پس از تصمیم سفر آقای رئیسی، رئیس قوه قضائیه به استان، واریزی از یک میلیون و دویست هزار به دو میلیون تومان تغییر کرد اما مابه تفاوت حقوق آن شش ماه هنوز پرداخت نشده است». پاکبان جافتاده‌ای نزدیک می‌شود و می‌گوید: «بیش از 10 سال سابقه کار دارد. حالا اگر بخواهد شغلش را عوض کند جایی او را نمی‌پذیرد. سنش بالاست».
پاکبان دیگری به جمع ما اضافه می‌شود. او می‌گوید که ماشین دارد و حقوق‌شان را که نمی‌دهند با آن کار می‌کند اما سایر همکارانش گزینه دیگری برای کار ندارند. از آنها می‌پرسم به شهرداری درمورد شرایط نامساعدتان حرفی زده‌اید؟ مثل اینکه چندان از سوالم خوششان نمی‌آید. می‌گویند مگر می‌شود شهرداری در جریان نباشد. نه دستکش بر دست دارند و نه ماسک زده‌اند. از امکانات در روزهای بحران خبری نیست. آخرین بار یک جفت دستکش و یک ماسک در اختیارشان قرار دادند. آخر با نوع کارشان این مقدار به کجا می‌رسد؟ می‌گویند به جایی اعتراض نکرده‌اند. از بیم اخراج باهم متحد نمی‌شوند. عضو هیچ اتحادیه کارگری نیستند. نه از روز کارگر چیزی می‌دانند و نه راه به جایی می‌برند. فقط می‌گویند حقوق معوقه‌شان را در این روزها که حجم کار هم بیشتر شده می‌خواهند. علاوه‌بر سال 98، مابه‌تفاوت حقوق سال 97 و 96 هم پرداخت نشده. خرج زندگی‌شان  در ماه رمضان بیشتر اما حسابشان خالی است. قراردادشان در سال جدید، دو ماهه بسته شده است. از شرایط موجود و شیوه کار ناراضی‌اند.

تجمع اعتراضی پاکبانان شهرداری منطقه 3 بندرعباس روبروی ساختمان استانداری در سال 98

 تخلف پیمانکاران عادی شده است
روز بعد از دیدار با پاکبانان، درخواستی برای پیگیری شرایط نامساعد کارگران پیمانکاری اداره پست مرکزی بندرعباس دریافت کردیم. یکی از کارگران از عدم پرداخت اضافه حقوق از بهمن‌ماه سال گذشته گلایه داشت. قراردادی بین آنها و پیمانکار بسته نشده بود. با کمبود ماسک و دستکش مواجه بودند. توان مالی خرید روزانه آن را با توجه به نیاز بالای‌شان نداشتند. لباس و لوازم کار در اختیارشان قرار داده نشده بود. مشکل تنها به اینجا ختم نمی‌شد. آنچه توان ادامه کار را از او گرفته بود ساعت‌های طولانی  اضافه کار بود. ساعت کاری از 8 ساعت به بیش از 14 ساعت افزایش یافته بود.
 این روزها که ترس از ابتلا به ویروس کرونا و قرنطینه خانگی مردم را به خرید اینترنتی سوق داده است، پست پرکارتر شده است. کارمندان پیمانی این اداره پست، مانند پاکبانان، بیشتر از گذشته کار می‌کنند اما اضافه‌کاری دریافت نمی‌کنند. به گفته‌ی کارمند اداره پست، پیمانکار جدید، با وجود افزایش ساعت‌کاری، حقوقی کمتر از گذشته پرداخت می‌کرده است. ساعت کاری نزدیک به 14 ساعت در برخی روزها و بیم از اخراج درصورت اعتراض موجب شده بود تا برای پیگیری به «صبح‌ساحل» مراجعه کند. به سراغ یک کارشناس امور مالی می‌روم. شرایط موجود را برایش شرح می‌دهم. می‌خواهم بفهمم چگونه می‌شود پیمانکار را وادار به پرداخت حقوق معوقه کرد. ماجرا برایش جدید نیست. می‌گوید بیشتر پیمانکاران با تاخیر حقوق‌ها را پرداخت می‌کنند. برایم جالب است که تخلف پیمانکاران عادی شده است. کارگران به دلیل وجود «ارتش آماده کار»ی که پشت درهای شرکت منتظر جایگزینی‌اند با شرایط نامساعد و تاخیر در دریافت حقوق‌شان می‌سازند. تهدید به اخراج باعث شده که بسیاری پیِ اعتراض را به تنشان نمالند.

 قانون چه می‌گوید؟
قانون کار را مطالعه می‌کنم. سعی می‌کنم ماده‌های مربوط به شرایط کار پاکبانان و کارگران پیمانی اداره پست را پیدا کنم. بند «ب» ماده «37» قانون کار می‌گوید براساس قرارداد، پرداخت مزد به صورت ماهانه باید در آخر ماه صورت گیرد. طبق ماده 51 قانون کار ساعت کار کارگران در شبانه‌روز نباید از 8 ساعت تجاوز کند. تغییر ساعت کار تا جایی ممکن است که در هفته از 44 ساعت بیشتر نشود. ماده «57» حداکثر ساعت کاری در کارهای نوبتی در هفته را 176 ساعت می‌داند.
طبق ماده « 58»، برای هر ساعت کار در شب به کارگران غیرنوبتی باید 35 درصد اضافه بر مزد ساعت کار تعلق گیرد. ماده «59» می‌گوید: «در شرایط عادی ارجاع کار اضافی به کارگر با شرایط موافقت کارگر و پرداخت 40 درصد اضافه بر مزد هر ساعت کار عادی، مجاز است». ماده «85» قانون کار، رعایت دستوالعمل‌هایی که از طریق شورای عالی حفاظت فنی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تدوین می‌شود را برای کلیه کارگاه‌ها، کارفرمایان، کارگران و کارآموزان را الزامی می‌داند.

ماده «91» قانون کارفرمایان و مسئولان کلیه واحدهای موضوع ماده 85 را ملزم به تهیه وسایل و امکانات و تامین حفاظت و سلامت و بهداشت کارگران می‌کند. تبصره 1 ماده «96» وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را مسئول برنامه‌ریزی، کنترل، ارزشیابی و بازرسی در زمینه بهداشت کار و درمان کارگری موظف می‌داند. ماده «171» قانون: «متخلفان از تکالیف مقرر در این قانون، حسب مورد مطابق مواد آتی با توجه به شرایط و امکانات خاطی و مراتب جرم به مجازات حبس یا جریمه نقدی و یا هر دو محکوم خواهد شد». ماده «174» قانون نیز برای رعایت نکردن ماده 59 جریمه نقدی در نظر گرفته است.

کارگران روزمزد -میدان یادبود بندرعباس - عکس: صبح‌ساحل

 دستِ خالی کارگران روزمزد
سری به میدان یادبود می‌زنم. ساعت 4 بعدازظهر است. هوای شرجی و گرم بندرعباس تازگی ندارد. روی لبه‌ی جدول، زیر سایه درخت، کنار دکه‌ی تعطیل نشسته‌اند و حرکت ماشین‌ها را تماشا می‌کنند. انگار خبری از کرونا نیست. کارگران در دسته‌های سه تا چهار نفری، کنار هم نشسته‌اند. نه ماسک بر صورت دارند و نه دستکش به دست. لابد فکر می‌کنند این گرما که آدم را از پا در می‌آورد ویروس را هم از بین می‌برد. یک ساعتی به تماشایشان می‌نشینم تا ببینم کسی پیدا می‌شود که به دنبال کارگر روزمزد یا ساعتی باشد. عقربه‌های ساعت عدد 5 را نشان می‌دهند. کسی انگار کارگر نمی‌خواهد. گرما امانم نمی‌دهد. مسیر را پیاده بر می‌گردم.
بحران کرونا جیب کارگران روزمزد را خالی کرده. خیلی وقت است که کار و کاسبی کساد است. تعطیلی بازار، نان روزمزدی‌ها را آجر کرده است. از اول اردیبهشت که بیشتر مغازه‌ها و اصناف شروع به کار کردند، امید به دل این کارگران نیز بازگشت. کارگران روزمزد نه شغل ثابتی دارند و نه بیمه هستند. نداشتن امنیت شغلی و ثبات درآمدی دغدغه همیشگی‌شان است. در این دوماه قرنطینه که بیمه بیکاری به بسیاری از مشاغل اختصاص پیدا کرد، این کارگران از قلم افتادند. سال جدید حقوق روزانه‌شان با اندکی افزایش روزی 61 هزار تومان تصویب شد. تصمیم جلسه‌ای که در آن هیچ یک از نمایندگان کارگران حضور نداشتند به مذاق خیلی‌ از کارگران خوش نیامد. هیچ اتحادیه و سندیکایی از کارگران روزمزد که اغلب بارها را جابه‌جا و به ‌عنوان نیروی خدماتی کار می‌کنند، در استان حمایت نمی‌کند.

 صدای کارگران را بشنویم
امسال مراسم روز کارگر، مانند سایر مناسبت‌های دیگر به تبریک خشک و خالی در فضای مجازی خلاصه شد. به دلیل تفاوت در تقویم شمسی و میلادی امسال، روز جهانی کار و کارگر با یک روز تاخیر نسبت به ایران، در سراسر جهان گرامی داشته شد. مطابق ماده «63» قانون کار جمهوری اسلامی ایران، یازدهم اردیبهشت‌ماه، روز کارگر، از تعطیلی‌های رسمی کارگران به شمار می‌رود. کارِ کارگران در این روز نشان می‌دهد که در اجرای این ماده نیز مانند سایر ماده‌های قانون کار که به آن اشاره شد، به‌راحتی کوتاهی و تخلف می‌شود. به‌نظر می‌رسد نظارت‌ها بر فعالیت پیمانکار و کارفرمایان استان کافی نبوده چراکه برخی همچنان با تخلف به کار خود ادامه می‌دهند.
ابراهیم رئیسی، رئیس قوه قضائیه، دهم اردیبهشت‌ماه سال جاری به سازمان بازرسی کل کشور ماموریت داد نهایتا ظرف 10 روز به مشکلات حوزه کارگری رسیدگی شود. درحالی که بسیاری از کارگران، به دلیل تهدید به اخراج و ترس از دست دادن کارشان کمتر به شرایط نامناسب کارشان اعتراض می‌کنند، «سعید ناجی»، معاون سیاسی و امنیتی استانداری هرمزگان، نیز در کمیسیون کارگری استان که هشتم اردیبهشت‌ماه برگزار شد از لزوم تحقق خواسته‌های کارگران صحبت کرد و توجه بیشتر به جامعه کارگری را در بحران ویروس کرونا را خواستار شد.
پاکبانان و کارگران پیمانی اداره پست تنها نمونه‌ای از کارگرانی استان هستند که مطالبه‌هایشان بی پاسخ مانده است. عدم اطلاع از حق و حقوق خود، نبود نظارت و بازرسی کافی بر عملکرد کارفرمایان موجب شده که تخلف و شرایط نامساعد کار کارگران به مرور پذیرفته شود. روند کند ناخواسته چرخ اقتصاد، که به بسیاری از کسب و کارها زیان وارد کرده، نباید بهانه‌ای برای عدم پرداخت حقوق و مزایای کارگرانی شود. کارگرانی که دستمزدشان تنها کفاف تهیه سبد مصرفی‌شان ماهانه‌شان را می‌دهد. از بازرسان اداره کار و تعاون، مرکز بهداشت و درمان و اتحادیه‌های کارگری انتظار می‌رود به وضعیت کارگران  استان بیشتر رسیدگی کنند.