نویسنده : سامیه طهورنیان

قرنطینه عمومی در اغلب کشورها، باعث کند شدن سرعت رشد ویروس کرونا شده است. تقریباً موج اول این اپیدمی در اقصی‌نقاط دنیا پایان‌یافته است اما در نبود واکسن، نگرانی درباره بروز موج دوم بیماری با تلفات بالا تشدید شده است. این بحران بسیار شبیه به بحران موج دوم آنفلوآنزای اسپانیایی است که به دلیل سیاست‌های غلط آن زمان، کشنده‌تر از موج اول بیماری شد.

قرنطینه‌سازی کامل یا اپیدمی گله‌ای؛ بد و بدتر

پیش از آن‌که پژوهشگران چینی بخواهند میزان تجمیعی مبتلایان را در کشورشان تخمین بزنند و آمار شفافی به دنیا بدهند، بیماری کووید-19 از مرزهای چین خارج و به یک پاندمی جهانی تبدیل شد. به دنبال آن استراتژی‌های مختلفی در دنیا برای رهایی از این همه‌گیری مطرح شد؛ ازجمله اجازه گسترش بیماری یا همان ایمنی گله‌ای با حفظ گروه‌های آسیب‌پذیر مانند کهن‌سالان بود. استراتژی قرنطینه کامل به امید شکستن زنجیره انتقال ویروس راه دیگری بود که  با شرایط ویژه اقتصادی جهان، اغلب کشورها امکان اجرایش را نداشتند. محققان معتقدند که همه‌گیری جهانی ویروس کرونا در نبود واکسن مؤثر تا هنگامی‌که دست‌کم ۷۰ درصد جمعیت به ویروس مبتلا و به آن ایمن نشوند، پایان نمی‌یابد.

البته برخی پژوهشگران تا ابتلای 60 درصد جمعیت را نیز مؤثر دانسته‌اند؛ بنابراین بروز موج دوم یا حتی سوم کرونا گریزناپذیر است چراکه هنوز افرادی وجود دارند که به ویروس مبتلا نشده‌اند و نسبت به آن مصونیت ندارند. این روش‌ها تلفات بسیار بالایی دارد و عواقب اجتماعی و اقتصادی آن نیز آثار بسیار مهلک‌تری به‌جا خواهد گذاشت.

به همین علت بازگشایی پس از قرنطینه ابتدایی باید با احتیاط و به‌تدریج انجام می‌شد تا ویروس قربانی کمتری بگیرد. از سویی آزمایش‌های گسترده برای غربالگری افراد با عفونت احتمالی صورت می‌گرفت و تماس‌های افراد دارای آزمایش مثبت را ردیابی می‌کردند تا بروز موج دوم بیماری به تأخیر انداخته می‌شد؛ روشی که اغلب کشورهای پیشرفته چون ژاپن، کره جنوبی، هنگ‌کنگ، آلمان و کانادا انجام دادند. در این مدت دستگاه‌های بهداشتی و درمانی زیرساخت‌های خود را برای رویارویی با موج بعدی شیوع آماده می‌کرد. دوراندیشی‌ که متأسفانه در ایران جدی گرفته نشد.

آنفلوآنزای اسپانیایی و درس‌هایش

در سال ۱۹۱۸ میلادی هم‌زمان با جنگ جهانی اول، ویروس آنفلوآنزا از گونه‌ای ناشناخته در سراسر جهان گسترش یافت. این ویروس منجر به یک بیماری همه‌گیر شد. گمانه‌زنی‌های بسیاری درباره منشأ این بیماری وجود دارد اما محققان معتقدند آغاز این همه‌گیری در ایالات‌متحده آمریکا بود. از این آنفلوآنزا با نام‌های«آنفلوآنزای دنیاگیر» یا «آنفلوآنزای پاندمی» 1918 یاد می‌شود که اشاره به گستردگی بیماری در سطح جهان دارد. این بیماری در سال‌های شیوع به‌اشتباه با نام «آنفلوآنزای اسپانیایی» خوانده می‌شد. این نوع آنفلوآنزا قبلاً فقط پرندگان را آلوده می‌کرد و نامش را از خانواده ویروس « H1N1» و «آنفلوآنزای نوع A»، گرفته‌اند.

این ویروس پس از جهش به انسان سرایت کرد و تعداد زیادی از مردم سراسر جهان به‌سرعت آلوده شدند. در عرض شش ماه نخست پاندمی، جان ۲۵ میلیون نفر گرفته‌شد. به همین دلیل، این ترس بین مردم به وجود آمد که بشریت به پایان خود نزدیک است. باگذشت ۱۰۲ سال از دنیاگیری آنفلوآنزای اسپانیایی، پژوهش‌ها در مورد آن همچنان ادامه دارد.

هنوز برای دانشمندان جهان روشن نشده‌است که چرا ویروس کرونا بیشتر برای سالمندان خطرناک است تا جوان‌ترها. محققان معتقدند جوانان سیستم ایمنی قوی‌تری دارند و بیماری‌های حاد تنفسی برای پا به سن گذاشته‌ها، خطرناک‌تر است. با این‌ وجود در مورد آنفلوآنزای اسپانیایی ۱۹۱۸ موضوع دقیقاً برعکس بود. یعنی جوان‌ترها بودند که بیشتر درخطر این ویروس قرار داشتند.

در آن سال‌ها که اغلب کشورهای درگیر، میلیون‌ها نفر از جوان‌هایش را در جنگ خانمان‌سوز چهارساله جهانی ازدست‌داده بودند، حالا میلیون‌ها جوان دیگر را در یک بیماری همه‌گیر از دست می‌دانند. البته مصائب دوران جنگ، پساجنگ و حضور بیشتر جوانان برای کسب‌وکار، از عوامل اصلی تلفات بالای آنفلوآنزای اسپانیایی بود. بسیاری از مورخان، شیوع سریع آنفولانزای اسپانیایی در پاییز ۱۹۱۸ یعنی موج دوم را به گردن مسئولان سلامت عمومی آن زمان می‌اندازند که حاضر به قرنطینه کامل اماکن عمومی در دوران جنگ نبودند. بسیاری از مقام‌های کشورها ازجمله بریتانیا، حاضر به نگه‌داری کارگران در خانه و تعطیلی کارخانه‌ها نبودند. درنتیجه موج دوم باقدرتی چند برابر موج اول بازگشت و تلفات مهلک‌تری به‌جای گذاشت.

اوج و موج‌های کرونا در نداشتن استراتژی

موج دوم و حتی سوم، شیوع کرونا تعریف کمی دقیقی ندارد. شیوع مجدد بیماری پس از کاهش ابتدایی در شمار اولیه موارد را می‌توان موج دوم یا سوم خواند. اینکه امواج بعدی شیوع بیماری چگونه و در چه زمانی رخ خواهند داد، دقیقاً معلوم نیست. بااین‌وجود یک سناریوی محتمل بر اساس سابقه همه‌گیری‌هایی مانند آنفولانزای اسپانیایی ۱۹۱۸ بروز موج دومی است که از موج اول شدیدتر و با تلفات بیشتر بود. موج اول آنفلوانزای اسپانیایی در بهار ۱۹۱۸ شروع شد، اما موج دوم همه‌گیری در پاییز و زمستان ۱۹۱۸، بیشترین مرگ‌ومیر را به‌جای گذاشت. ظاهراً ویروس آنفولانزای 1918 به شکل مرگبارتری جهش پیدا کرد و حتی موج‌ مرگبارتر سوم و چهارمی هم داشت. این همه‌گیری جهانی تا ۱۹۲۰ به طول انجامید. گروهی از دانشمندان می‌گویند موج‌های بعدی بیماری کرونا کمتر مرگبار خواهند بود و با افزایش شمار بهبودیافتگان، به آن مصون می‌شوند.

اینجاست که انتخاب طبیعی، ویروس‌های ضعیف‌تر را جهش می‌دهد و همه‌گیری فروکش می‌کند. نرخ مرگ‌ومیر موج سوم آنفولانزای اسپانیایی به‌اندازه موج دومش بالابود اما با پایان جنگ در نوامبر ۱۹۱۸، شیوع دوباره، آن‌قدر گسترده و وسیع نبود و کم‌کم رو به کاهش گذاشت. باوجود آن‌که نرخ مرگ‌ومیر در طول تاریخ بی‌سابقه بود، بیشتر کسانی که به ویروس مبتلا شدند، زنده ماندند. در کشورهای توسعه‌یافته، تعداد کل کشته‌‌شدگان به ۲ درصد می‌رسید اما در کشورهای درحال‌توسعه، نرخ مرگ‌ومیر بسیار بیشتر بود. در مکزیک فوت‌شدگان بین ۲٫۳ تا ۴ درصد کل جمعیت تخمین زده‌شده. ایران و بیشتر نواحی روسیه با مرگ ۷ درصد از کل جمعیت مواجه شدند. در جزایر فیجی، تنها طی ۱۶ روز، ۱۴ درصد از جمعیت فوت شدند. یک‌سوم از جمعیت لابرادور فوت کرد. در روستاهای کوچک محلی در آلاسکا و گامبیا، همه جمعیت مردند. احتمالاً به این دلیل که همه به‌طور هم‌زمان مبتلا شده و هیچ‌کس توان مراقبت از آنان را نداشت.

کرونا در موج سوم

گروهی از دانشمندان معتقدند موج‌های بعدی کرونا کمتر مرگبار است؛ زیرا با توجه به نیاز ویروس به میزبان‌های زنده برای تکثیر، جهش‌هایی از ویروس به‌طور طبیعی انتخاب خواهند شد که کشندگی کمتری داشته باشند. درنهایت با افزایش شمار افراد بهبودیافته از عفونت و انتخاب طبیعی جهش‌هایی که ویروس را ضعیف‌تر می‌کند، همه‌گیری فروکش خواهد کرد. گروهی دیگر معتقدند این ویروس برای همیشه در بین انسان‌ها باقی می‌ماند و با هر بار آغاز تلفاتی را به‌جای می‌گذارد. در اینجا نه اپیدمی گله‌ای جواب خواهد داد و نه قرنطینه کامل. تا زمانی که به واکسن نهایی و تأییدشده  ویروس دست نیابیم، فقط فاصله‌گذاری قانون‌مند اجتماعی کارساز است. از سویی رقابتی سخت میان شرکت‌های بزرگ داروسازی جهان در جریان است که به‌احتمال‌زیاد داروی کووید-19 تا اوایل سال 2021 در دسترس همه قرار می‌گیرد. بر اساس داده‌های سازمان بهداشت جهانی و آژانس اروپایی دارو، هم‌اکنون دو آزمایش بالینی برای یافتن درمان بیماری کووید-19 در اروپا در جریان است که طی روزهای آینده وارد مرحله نخست آزمایش بالینی می‌شود؛ نخستین آزمایش در بریتانیا و به دست محققان دانشگاه آکسفورد انجام شد که طی آن نخستین دوزِ واکسن به ۵۵۱ داوطلب تزریق شد. این آزمایش در حالی اجرایی شد که به همین تعداد افراد نیز بدون آن‌که بدانند، یک نوع واکسن دیگر درمان مننژیت تزریق شد.

آخر پاییز نشماریم

آنچه مشخص است، دولت‌هایی چون دولت فعلی ایران، هیچ سیاست بلندمدتی برای کاهش تلفات در نظر نگرفته است و گویا بیمی از فروپاشی سیستم درمانی کشور ندارد. از سویی دست‌یابی به دارو حداقل تا زمستان امسال میسر نخواهد بود. حتی احتمال هم‌زمانی موج پاییز با آنفولانزا و سرماخوردگی‌های شدید، مرگباری کرونا را بیشتر می‌کند. عدم قرنطینه سازی مناسب و تعطیلی‌های به‌موقع در همه‌گیری آنفولانزای اسپانیایی، تلفات را بسیار بالا برد. مطالعه تاریخ صرفاً برای آگاهی و شناخت از گذشتگان نیست. در طول تاریخ، کشورها و ملت‌ها به‌دفعات متعددی با این‌گونه مسائل روبه‌رو شده‌اند. بررسی هرکدام از این موارد می‌تواند به شکل‌گیری انتظارات صحیح کمک کند. بهتر است با نگاه دقیق به اشتباهات انسانی درگذشته، تاریخ را دوباره تکرار نکنیم.