تا حالا متوجه شدهای که حیوان حست میکند. تورا میفهمد، بیش از چیزی که تصورش را بکنی. روزی بچه گربهی کوچک تنهایی را، گوشهی ساختمان نیمه کارهای یافتم. آن روزها آنقدر نمیدانستم که نباید بچه را از مادرش جدا کرد. به گمان خود، به توله هویت بخشیدم و «کاپیتان» نام نهادمش. برایش ظرف غذا، شامپو و جای خواب تهیه کردم. «کاپیتان» از نژاد گربههای اصیل ایرانی بود که خیلی زود رشد کرد. بزرگ شد. یاد گرفت که چگونه از خودش محافظت کند و میو میواش، صبحها جای صدای خروس محله را گرفت. کاپیتان قبل از اینکه یک سالگیاش تمام شود، مرد. عفونت خون داشت. آن روزها مرکز تخصصی درمانی در شهر نبود. دامپزشکان شهر هم یک گربه را جراحی نکرده بودند. حیوان خانگیام روبروی چشمانم جان داد. حالا پس از سالها، در هر خانهای یک «کاپیتان» پیدا میشود؛ یک همدم تنهایی. یک همنشین روزهای خوب و بد که زبان قضاوت ندارد. اما این شریکان اشک و لبخند، در شرایط مناسبی نگهداری میشوند؟ مهمتر از آن، هر جانداری میتواند حیوان خانگی باشد؟ شرایط نگهداری از حیوان خانگی در روزهای خانهنشینی، تغییر کردهاست؟ در این نوشته برآنیم تا پاسخی برای این پرسشها بیابیم.
«تب» حیوان خانگی بالاست
«سعید جباری» مدیرعامل بنیاد تنوع زیستی هامون، با تاکید بر فواید تعامل با حیوانات بر سلامت عمومی انسان گفت: گردش در فضای باز نیاز ذاتی حیوانات است و باید حقوق آنها رعایت شود. او همچنین معتقد است زندگی با حیوانات و مهربانی با آنها هم در فرهنگ ایرانی و هم در فرهنگ اسلامی وجود دارد. به گفته ی جباری: «در سال ۲۰۱۸ در جهان، حدود دو میلیارد حیوان خانگی شامل بیش از ۹۰۰ میلیون سگ و ۶۰۰ میلیون گربه وجود داشت. مابقی شامل پرندگان و ماهی های زینتی بودند. این آمارها بیشتر از طریق گردش مالی ثبت میشود. یکی از مراکز جهانی دامپزشکی اعلام کرده که بین ۳۵ تا ۴۵ درصد مردم جهان، حیوان خانگی دارند. در سال ۸۸ نیز آماری اعلام شد که طبق آن، یک میلیون حیوان خانگی در کشور وجود داشت. اکنون با معیار سال 88 پیش بینی میشود، حداقل حدود ۳ تا ۴ میلیون سگ خانگی در ایران وجود داشته باشد. طی 10 سال گذشته صنعت حیوانات خانگی ایران رشد ۳۰۰-۴۰۰ درصدی را تجربه کرده است. درحال حاضر روند تکثیر و نگهداری و صنعت حیوانات خانگی در دنیا تا سال ۲۰۲۰ رو به رشد فزاینده است. پیشبینی میشود در تا ۲۰۲۰ در کشور آمریکا بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار گردش مالی از این طریق ایجاد شود».
سودای گارفیلد شدن
مراکز فروش لباس، غذا، خدمات بهداشتی و درمانی حیوانات در اثر افزایش تقاضا به نگه داری حیوانات خانگی افزایش یافته است. آمار سگ و گربههای سرگردان و بدون صاحب کشور نیز با افزایش تقاضای نگهداری از سگ و گربههای نژاد خاص، افزایش یافته است. درحالی که خطر فقر به بالای 10 میلیون تومان رسیده است، بسیاری از این حیوانات خانگی زندگیهای مرفهای را تجربه میکنند. به گفتهی یکی از طنزپردازان کشور: «گاهی آدم ترجیح میدهد حیوان خانگی برخی از خانواده ها باشد تا عضوی از خانواده خودش تا راه را در جامعه بیمار ایرا ن تجربه کند. حیوان خانگی پس از ماشین و گوشی تلفن همراه به یک کالا لوکس تبدیل شده است. برخلاف بسیاری که برای رفع تنهایی و پرکردن خلا جای فرزند در زندگیشان از حیوانات نگهداری میکنند، افراد مرفه سرشناس به چشم یک کالای لوکس به این حیوانات نگاه میکنند. چندی پیش فیلمی از خواننده موسیقی سنتی ایران منتشر شد که باغوحش، توله ببری را به او واگذار کرده بود. دوستداران حقوق حیوانات از وضعیت کنونی نگراناند؛ جدایی همیشگی حیوانات از مادر، نگهداری در باغوحشهای بیاستاندارد و حالا هم فضای کوچک خانه. آیا نگهداری و تعامل بیشتر انسان و حیوان، به گفتهی سعید جباری مفید است؟ آیا حیوانات واقعا نیازمند توجه انسانها هستند؟ حس نیاز به نگهداری از حیوانات خانگی، سناریوی جدیدی است که نظام سرمایهداری برای روح تازه بخشیدن به تجارت جهانی راهاندازی کردهاست؟
گفتوگو با «دکتر فریبا مکارمی»، دامپزشک، پیرامون دلایل و شرایط نگهداری حیوان خانگی
رفع تنهایی پس از آگاهی
«دکتر فریبا مکارمی» متولد 1335 است. پس از اخذ مدرک دکترای دامپزشکی از دانشکده دامپزشکی دانشگاه شیراز در مجتمع صنعتی گوشت فارس، به عنوان مسئول فنی آزمایشگاه میکروبیولوژی مواد غذایی استخدام میشود. پس از آن به عنوان کارشناس مبارزه با سل و بروسلوز در اداره دامپزشکی زرقان و مامور اداره دامپزشکی صداوسیما مرکز فارس سالها فعالیت میکند. پس از جدایی از اداره دامپزشکی، داروخانه دامپزشکی شخصیاش را در شهرستان شیراز راهاندازی میکند. در سال 72 به دلیل اشتیاقش به تدریس، مسئولیت فنی داروخانه و همکاری با صداوسیما را نیز رها میکند و تدریس در دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارسنجان را شروع میکند. مکارمی میگوید حرفه و علاقه خاصی که همیشه در کارش جستوجویش میکرد را در «تدریس» مییابد. در سال 1390 خودخواسته بازنشسته میشود. خاطرات 30 سال فعالیت کاری خود را در کتابی به نام «غازها گاز میگیرند» منتشر میکند. آنچه در پیش رو دارید خلاصهای از پاسخهای مکارمی به پرسشهای مطرح شده است.
چرا «غازها گاز میگیرند»؟
غازها واقعا گاز میگیرند. در این کتاب تعریف میکنم که برای اولینبار که به دامداری «برادران رحمتی» رفته بودم، در مکانی ایستاده بودم که یک گله غاز پشتم در حرکت بودند. یکی از آنها به من نزدیک شد و چکمهام را محکم گاز گرفت. چون اتفاقات آن روز را بیشتر از همه خاطرات کاریام دوست داشتم، این نام را برای کتابم انتخاب کردم.
دلیل علاقهتان به رشته دامپزشکی چه بود؟
به رشتههای درمان علاقه بسیاری داشتم. دامپزشکی پس از دندانپزشکی انتخاب دومم بود. نسبت به دامپزشکی البته شناخت چندانی نداشتم. پس از تحصیل در این رشته، علاقهام بیشتر شد. برخلاف خیلیها ترسی از ارتباط نزدیک با انواع حیوانات هم نداشتم. فرصتهای شغلی بسیاری پس از تحصیل در این رشته وجود دارد. دانشجویان وقتی این رشته را انتخاب میکنند به این موضوع مهم توجه نمیکنند که دامپزشک، در شرایط اغلب سخت و غیربهداشتی، با حیوانات در تماس مستقیم است.
علت افزایش کلینیکهای تخصصی دامپزشکی در استانهای جنوبی کشور چیست؟
کیفیت نگهداری حیوان خانگی موضوع مهمی است. برخی بهخاطر علاقه، سرگرمی یا رفع تنهایی، تصمیم میگیرند حیوانی را در خانه نگهداری کنند. افزایش تقاضا، عرضه را زیاد میکند. افزایش صاحبان حیوانات خانگی و نیاز به دریافت خدمات بهداشتی-درمانی، موجب افزایش تعداد کلینیکهای تخصصی حیوان خانگی شده است. سازمان دامپزشکی کشور در سالهای اخیر، انجام بسیاری از خدمات در این بخش را به بخش خصوصی واگذار کردهاست. جذب دانشآموختگان رشته دامپزشکی در این مراکز نیز افزایش یافته است. شمار زیادی از دامپزشکان، در دهههای گذشته، در ادارات دامپزشکی شهرهای مختلف استخدام میشدند. اکنون وضعیت تغییر کردهاست. این موضوع موجب رشد بیشتر کلینیک دامهای کوچک شدهاست. در کنار کلینیکها، بیمارستانهای تخصصی دام کوچک نیز به وجود آمدهاست. ایجاد این مراکز نشاندهنده استقبال و نیاز روزافزون به این مراکز است.
شرایط نگهداری حیوان خانگی چیست؟
افرادی که علاقهمند به نگهداری حیوان خانگی هستند، ابتدا باید درمورد نوع و شرایط نگهداری حیوان آموزش ببینند. این آموزشها از طریق رسانهها یا جلساتی که سازمان دامپزشکی برگزار میکند، میتواند کسب شود. آنها نیازمند کسب اطلاعات کافی درمورد حیوانات خانگیاند. پس از آن، فرد باید تصمیم به نگهداری بگیرد. بیش از 1500 بیماری مشترک انسان و دام وجود دارد. بسیاری از خطرناکترین بیماری مشترک بین دام و انسان، بیماریهای عفونی مانند هاری، سل کیست و هیداتید است. بنابراین آگاهسازی جامعه از تبعات نگهداری حیوان خانگی نیز بسیار مهم است. این حیوان باید دامپزشک مخصوص داشته باشد. ماهانه ویزیت و واکسنهای مخصوص تزریق شود. قرصهای ضد انگل مصرف کند. اگر کسانی که حیوانات را نگهداری میکنند، آموزش دیده باشند، انتقال بیماری در جامعه کمتر اتفاق میفتد. فضا و محیط نیز برای نگهداری حیوان خانگی باید وجود داشته باشد. در یک آپارتمان کوچک، سه چها رنفر زندگی می کنند، حیوان خانگی نیز یک فضایی را لازم دارد. خانوادهها این را نیز در نظر بگیرند، زمانی که حیوانی را در منزل میتوانند نگهداری کنند که فضای کافی را نیز برای او داشته باشند.
نظرتان در مورد نگهداری از حیوانات مختلف خانگی و خرید آن به عنوان هدیه برای کودکان چیست؟
اگر حیوان خانگی برای کودک خریداری شود، والدین باید نظارت بسیاری بر بهداشتودرمان حیوان داشته باشند. کودکان اغلب تماس بسیار زیادی با حیوان خانگی دارند. مثلا سگ و گربه خانگی باید با غذای پخته تغذیه و از شکار پرندهها منع شوند. چون بسیاری از بیماریها بین پرنده، حیوان و انسان مشترک است. حیوان خانگی باید شناسنامه بهداشتی داشته باشد. مکان مشخصی برای مدفوع کردناش ایجاد شود. مکان زندگی حیوان به صورت منظم، تمیز شود. فراموش نکنیم که حیوان خانگی یک موجود زنده است که نیازمند شرایط زندگی مناسب است. و با دید انسان دوستانه با او برخورد و احتیاجهای اولیهاش را به خوبی برآورده کنیم.
آیا از هر جانداری میتوان به عنوان حیوان خانگی نگهداری کرد؟
بسیاری از والدین حیوانات جونده را برای کودکانشان خریداری میکنند. خرید این حیوانات به دلیل بیماری مشترک انسان و دام در جوندگان پیشنهاد نمیشود. در ادرار جوندگان نیز باکتری وجود دارد که میتواند در انسان بیماری تنفسی ایجاد کند. حتی ویروس تبخال میتواند از جوندگان به انسان منتقل شود. علاوهبر آن، به لوازم منزل نیز آسیب میزنند. متاسفانه گاهی اوقات شاهد نزدیکی بیش از حد کودکان به حیوانات خانگی هستیم. مثلا دم گربه را به شدت میکشد. کودک نمیتواند درک کند، زمانی که این کار را انجام میدهد، شاید حیوان برگردد و واکنش بدی نشان دهد. خانوادهها باید این مسئله را نیز در نظر داشته باشند که نه حیوان قدرت درک این موضوع را ندارد که واکنش قهرآمیز نشان ندهد و نه کودک میفهمد که نباید بیش از حدی، به حیوان نزدیک شود یا او را لمس کند.
حیوانات خانگی از آسیب کرونا مصوناند؟
این بیماری جدید، از بیماریهایی است که از حیوان به انسان منتقل شدهاست. مواردی نیز گزارش شده که کرونا در حیوانات خانگی مشاهده شدهاست. به همین علت، توصیه میشود که تا جای ممکن، حیوانات لمس نشوند اما در صورت نوازش و لمس، شستوشوی دست انجام شود. بیماریهای مشترک بین انسان و دام، ریشه چندهزار ساله دارد. ممکن است کووید-19 نیز اندکی که از قدمتش بگذرد، در بین حیوانات بیشتر گسترش یابد. این احتمال وجود دارد که کووید-19 به بیماری مشترک انسان و دام بپیوندد. هرچه بیماری بین میزبانهای مختلف در گردش باشد، خطرناکتر میشود.
جایگاه رشته دامپزشکی را چگونه میبینید؟
به عنوان کسی که 30 سال در حوزه دامپزشکی فعالیت داشتهام، وظیفه خود میدانم که از حرفهی دامپزشکی دفاع کنم. این رشته متاسفانه بسیار مورد اجحاف قرار گرفته است. شکاف بسیاری هم درمورد شناخت و هم در اهمیت ارائه این رشته وجود دارد. ختم کلام یک جمله است: «دام سالم، غذای سالم و جامعه سالم». همه در زندگی روزمره نیازمند غذا هستند. مهمترین اهمیت دامپزشکی نظارت بر بهداشت، ارائه و توزیع مواد غذایی است. اگر این بهداشت وجود نداشته باشد مسلما جامعه تحت تاثیر میگیرد.