سیزده ماه از همه‌گیری کرونا در سراسر جهان می‌گذرد. چندی پس از یک‌ساله شدن این بیماری، نهادهای معتبری در جهان، واکسن‌های مقابله با آن را تائید کردند. در همین مدت کوتاه، حدود ۵۰ کشور، واکسیناسیون کرونا را به‌طور جدی آغاز کردند. همراه با انتشار خبر واکسیناسیون، امیدهای تازه‌ای به اقتصاد و روابط اجتماعی جهانیان تزریق شد. جان گرفتن بازار سهام در جهان و افزایش تولید نفت، تنها نمونه‌هایی از چشم‌انداز جدید به آینده پساکروناست. شاید بهترین هدیه سال 2021 میلادی برای مردم جهان، تصاویر محموله‌های تازه‌ رسیده واکسن بود که در فرودگاه‌ها و بیمارستان‌ها منتشر می‌شود. چین اولین کشوری بود که قربانی ویروس کرونا شد. هم‌چنین اولین کشوری بود که در تابستان امسال واکسیناسیون قشر در معرض خطر را آغاز کرد. این روزها آمریکا و قاره اروپا پیشتاز در واکسیناسیون همگانی هستند. در منطقه خاورمیانه نیز کشورهایی چون بحرین، امارات، عربستان، قطر، عمان و کویت واکسیناسیون را با استفاده از واکسن «فایزر» و «بیون تک» آغاز کرده‌اند. ایران نیز در صدد است که واکسن ایرانی بسازد. هفته گذشته نمونه‌ای از این واکسن رونمایی شد که هنوز نام رسمی برایش انتخاب نشده است. چهار داوطلب، واکسینه و پس از تزریق در هتلی قرنطینه شدند. پیش از این اما وزارت بهداشت گفته بود که ایران همانند 160 کشور دیگر، نامه پیوستن به برنامه توزیع عادلانه واکسن کرونا یا «کوواکس» را امضا کرده است. این وزارت‌خانه اعلام کرد که ایران به‌طور رسمی عضو این برنامه جهانی شده و در نوبت خرید واکسن قرار گرفته است. حالا اما مشخص نیست که چرا به یک‌باره برنامه تغییر خرید واکسن ایران تغییر کرد و مسئولان از واکسیناسیون همگانی با واکسن ساخت ایران خبر دادند. این دوگانگی «خرید-ساخت واکسن» آن هم در آغاز واکسیناسیون جهانی علیه کرونا و در کنار تلفات بالای انسانی و قربانی شدن صدها تن از کادر درمان، موجب شد تا هشتگ «واکسن بخرید» در شبکه‌های اجتماعی‌ هم‌رسانی شود و مردم ایران از مسئولان کشوری واکسن مطالبه کنند.

 

به گزارش صبح ساحل، شیوع بیماری کرونا امنیت و آسایش مردم جهان و ایران را در سال گذشته، مختل کرد. بسیاری خانه‌نشین شدند یا عضوی از خانواده‌شان را از دست دادند. ادامه تعطیلی اماکن گردشگری، تاریخی، سفره‌خانه‌ها، تالارها، رستوران‌ها و اماکن ورزشی و پلمب واحدهای صنفی به دلیل کرونا و رعایت پروتکل‌های آن، معیشت مردم ایران را سخت‌تر از همیشه کرده‌است. از یک طرف تحریم‌ها و گرانی‌های حاصل از آن زندگی را بر مردم گزنده و تلخ کرده‌است و از سوی دیگر کرونا و عوارض اجتماعی و اقتصادی آن. مردم ایران در یلدای 99 شرایط متفاوتی را تجربه کردند. در این زمان واکسیناسیون جهانی علیه ویروس کرونا در سراسر جهان آغاز شد و چشم امید مردم ایران به اقدامی مؤثر از سوی مسئولان کشور برای مبارزه داخلی علیه ویروس بود. در همان ابتدای شروع واکسیناسیون جهانی اما ایران از ساخت «واکسن کرونا ایرانی» خبر داد. درحالی‌که پیش از این اعلام کرده بود در صدد خرید واکسن کرونا از شرکت‌های معتبر جهانی است. مردم از فرصت خانه‌نشینی شب یلدا استفاده کردند و در شبکه‌های اجتماعی از مسئولان کشور، یکی از حقوق ابتدایی شهروندی خود را مطالبه کردند که تهیه واکسن کرونا است. تا روز یک دی‌ماه، فقط در شبکه اجتماعی توئیتر، بیش از 74 هزار توئیت با این مضمون منتشر شد. پیش از این «حسن روحانی»، رئیس‌جمهور ایران دستور خرید واکسن کرونا را داده بود. در این مدت اما اقدام موثری برای خرید واکسن صورت نگرفت. در این مدت مردم ایران فقط شاهد حرف‌های ضد و نقیض مقامات بوده‌اند که مدام از خرید واکسن از طریق مسیرهای معتبر خبر می‌دادند. «عبدالناصر همتی»، رئیس کل بانک مرکزی ایران، در 17 آذر ماه سال جاری به رسانه‌ها گفت: «ایران برای نقل‌وانتقال ارز مربوط به خرید واکسن به حساب سازمان بهداشت جهانی، نیازمند مجوز وزارت خزانه‌داری آمریکا است و این مسیر با مانع مواجه شده‌است». این سخن رئیس بانک مرکزی بار دیگر مسئله FATF را در محافل سیاسی و شبکه‌های اجتماعی ایران پر رنگ کرد.

اف‌ای‌تی‌اف یک سازمان فرادولتی است که سیاست‌ها و استانداردهای مبارزه با جرائم مالی، از جمله پولشویی و تأمین مالی تروریسم را طراحی و ترویج می‌کند. در تاریخ ۲ اسفند ۱۳۹۸ ایران به لیست سیاه اف‌ای‌تی‌اف اضافه شده است. دو روز پس از صحبت‌های رئیس بانک مرکزی، در 19 آذر «ناصر ریاحی»، رئیس اتحادیه واردکنندگان داروی ایران سخنان رئیس بانک مرکزی را رد کرد و گفت: «هیچ مشکلی برای انتقال ارز برای واردات واکسن کرونا و دیگر اقلام دارویی از خارج به ایران وجود ندارد». رئیس‌جمهور ایران در جلسه ستاد مبارزه با کرونا که از تلویزیون پخش شد، خطاب به آمریکا گفت: «هرچا پول ما را پیدا کردید، دزدیدید. شما که در دزدی معروف هستید، ما چطور به دزد اعتماد کنیم؟». مقامات بین‌المللی و برخی از مقامات ایرانی می‌گویند ارز مورد نیاز برای تأمین اغلب داروها در ایران از طریق صندوق جهانی پول تأمین می‌شود. دولت و بانک‌های ایران در مبادلات مالی این داروها دخالتی ندارند و ارز مستقیماً از سوئیس برای سازمان ملل متحد ارسال و سپس از سوی این سازمان به شرکت‌های دارویی پرداخت می‌شود.

یکم دی‌ماه و پس از انتشار هشتگ واکسن بخرید، «علی مطهری» درباره نقش اف‌ای‌تی‌اف در نرسیدن ایران به واکسن کرونا در توئیتی نوشت: «به دلیل این‌که در لیست سیاه اف‌ای‌تی‌اف قرار داریم، نتوانستیم پنجاه میلیون دلار مبلغ سهمیه ایران از واکسن کرونای سازمان بهداشت جهانی را برای هشت میلیون ایرانی منتقل کنیم. سهمیه ایران باطل شده و حالا مجمع تشخیص مصلحت نظام باید پاسخگو باشد». یک روز بعد از این توئیت «علی ربیعی» در نشست خبری با رسانه‌ها در مورد خرید واکسن کرونا از شرکت‌های جهانی گفت: «قرار بود این پول را از طریق اعتبارات‌مان در کره جنوبی دریافت کنیم اما به دلیل تحریم‌ها و قرار گرفتن در لیست سیاه اف‌ای‌تی‌اف، موفق نشدیم این کار را انجام دهیم». ربیعی تاکید کرد

 که کم‌کم محدودیت‌های ناشی از تصویب نشدن لوایح  خودشان را نشان می‌دهند و دولت هم بارها نظرش را در این مورد اعلام کرده‌است. «عبدالکریم همتی»، رئیس بانک مرکزی چهارم دی‌ماه در صفحه رسمی اینستاگرامش نوشت: «200 میلیون یورو برای خرید واکسن کرونا از خارج از کشور اختصاص داده شده است و در این زمینه با وزارت بهداشت برای خرید و انتقال واکسن‌ها هماهنگی شده و این کار در اسرع وقت انجام خواهد گرفت».

 

واکسن کرونای ایرانی 9 دی‌ماه سال جاری، مرحله آزمایش انسانی‌اش را در مقابل دوربین آغاز کرد. این پروژه یکی از پنج پروژه ایرانی ساخت واکسن کووید-۱۹ است که در فهرست سازمان جهانی بهداشت ثبت شده. شرکت‌های ایرانی مدعی هستند که روش ساخت این واکسن‌ها شبیه به دو واکسن چینی ساخت شرکت‌های «سینوفارم» و «سینوواک» است. ساخت این واکسن را شرکت «داروسازی شفا» کلید زده است. این واکسن از سوی مقامات کشور به نام «کُووایران برکت» نامگذاری شده است. به نقل از سخنگوی سازمان غذا و دارو، واکسن مورد آزمایش داروسازی شفا با استفاده از روش ویروس غیرفعال شده تولید شده‌است. در روش سنتی تولید واکسن علیه بیماری‌های ویروسی معمولاً از ویروس ضعیف یا کشته شده آن برای تحریک سیستم ایمنی بدن انسان استفاده می‌شود. وقتی بدن برای دفعه دوم با آن ویروس خاص مواجه شود، پادتن آنتی‌بادی خاصی تولید می‌کند؛ درست شبیه نحوه ایمن‌سازی بدن در مقابل بیماری فلج اطفال. شرکت داروسازی «سینوفارم» و «سینوواک» چین نیز که پیشتر واکسن‌های کووید-۱۹ را به بازار عرضه کرده‌اند، از همین روش استفاده کرده‌اند. فایزر-بیون‌تک و مُدرنا از روش‌های متفاوت دیگری استفاده کرده‌اند. آن‌ها با استفاده از فناوری جدید «پیام‌رسان آراِن‌اِی» تولید شده‌اند که سرعت تولید واکسن و کارآیی آن با استفاده از این روش، سریع‌تر و بالاتر از شیوه سنتی است. متخصصان معتقدند واکسن‌های کرونا با شیوه‌های سنتی به سطح کارایی بالای واکسن‌های مدرن نمی‌رسند. افزون‌بر واکسن کُووایران، چهار پروژه ساخت واکسن ایرانی دیگر در فهرست اولیه سازمان جهانی بهداشت ثبت شده‌است. گروه دارویی «میلاد» و «زیستا کیان آزما» که در مرداد سال ۱۳۹۶ تأسیس شده‌اند، در حال ساخت واکسن کووید-۱۹ با استفاده از روش ویروس غیرفعال شده هستند. یک پروژه دیگر به نام ایران و بدون ارائه مشخصات شرکت یا نهاد درگیر آن در فهرست سازمان جهانی بهداشت ثبت شده که استفاده از فناوری «پیام‌رسان آراِن‌اِی» را دستور کار خود قرار داده‌است. پروژه دیگر ساخت واکسن ایرانی به نام دانشگاه شیراز ثبت شده‌ که از شیوه « VLPs » استفاده کرده‌است. اساس این روش بر استفاده از مولکول‌هایی استوار است که شباهت زیادی به ویروس‌ها دارند ولی هیچ ماده ژنتیکی ویروسی ندارند و غیرعفونی هستند.

 

«علیرضا رئیسی»، معاون وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی چهارم دی‌ماه اعلام کرد موافقت اولیه برای خرید واکسن کرونا گرفته شده و ۲۰۰ میلیون یورو به این موضوع اختصاص یافته است. قرار است با انتقال پول از حساب بانکی غیر از منابع بانک مرکزی، در کره جنوبی انجام شود. اما ظاهراً طبق گفته‌های حسن روحانی، آمریکا با این موضوع موافقت نکرده‌است و خواسته پول واکسن مستقیم به حساب بانکی در آمریکا منتقل شود. علیرضا رئیسی درباره خرید واکسن کرونا از دو منبع توضیح داد که قرار نیست واکسن «سینوواک» بخریم. اگر قرار بر خرید از چین باشد، انتخاب ما «سینوفارم» است. واکسن سینوفارم در چین مربوط به یک شرکت دولتی است که فاز سوم را گذرانده‌است و تأییدیه دارد. این مقام مسئول گفت: «هیچکس نمی‌تواند ادعا کند که واکسن فایزر در طولانی مدت از بقیه واکسن‌ها بهتر است. بسیاری از شرکت‌ها با یکدیگر همکاری می‌کنند. اسم واکسن فایزر به این علت زیاد برده می‌شود که اولین تزریق‌ها با آن انجام شد. فایزر جزو واکسن‌هایی است که پلتفرم « mRNA» دارند. احتمال این‌که فایزر را وارد کشور کنیم بسیار کم است؛ زیرا شرایط نگهداری دشواری دارد و واردات آن به کشورهایی بستگی دارد که اصلاً به ما واکسن نمی‌دهند».

خرید واکسن کرونا در ایران، ماه‌هاست که در هاله‌ای از ابهام است. همسایه‌های ایران یکی پس از دیگری واکسینه می‌شوند و ایران در منطقه همچنان در تکاپو برای پیدا کردن یک راه حل است. انجمن ایمونولوژی و آلرژی ایران بیانیه‌ای در روز شنبه ۱۳ دی‌ماه منتشر کرد. این انجمن در بیانیه خود با اشاره به برنامه‌های مختلف برای تولید واکسن ایرانی، تاکید کرد که با توجه به زمان‌بر بودن این فرآیند و محدودیت ظرفیت تولید، نباید در واردات واکسن تعلل کرد. تاکنون حدود 10 میلیون دوز واکسن ضد کوید-19 در دنیا تجویز شده‌است و نزدیک به پنجاه میلیون نفر از مردم چین واکسینه شده‌اند. روز پنجشنبه پکن واکسن سینواک را با کارآیی ۷۹ درصدی در برابر ویروس کرونا تصویب کرد. روسیه نیز از 15 آذر واکسیناسیون افراد پرخطر را با واکسن «اسپوتنیک» آغاز کرده و مجوز این واکسن در بلاروس و آرژانتین نیز تأیید شده‌است. در حوزه کشورهای آفریقایی نیز الجزایر قرار است واکسیناسیون را با  واکسن روسیه از ماه ژانویه آغاز کند. پس از تأیید واکسن کرونا در جهان، هر لحظه از دست دادن زمان و گام برنداشتن به سوی ایمنی و سلامت مردم، عواقب جانی، مالی و روانی بسیار زیادی برای جامعه خواهد داشت.

 

منابع: ایرنا، Global times، سازمان غذا و دارو، انجمن ایمونولوژی و آلرژی ایران، دنیای اقتصاد، خبرگزاری مهر