شیوع بیماری، درمان، پیشگیری و واکسیناسیون در حال حاضر با هم درحال انجام است. شاید بتوان گفت که کرونا، اولین همه‌گیری است که دنیا را مجاب کرده تا تمام این مراحل را باهم پیش ببرند. زمان زیادی در گذشته باید برای ساخت واکسن صرف می‌شد. برای مثال ساخت واکسن آبله مرغان، 28 سال و واکسن آنفلوآنزا 27 سال طول کشید. ویروس کرونا کل سیستم‌های بهداشتی دنیا را دچار اختلال کرده‌است. با توجه به اینکه سلامت کل دنیا در وضعیت فوق بحرانی قرار دارد، واکسن، به عنوان تنها راه نجات از بیماری کووید-19، باید هرچه سریع‌تر ساخته می‌‌شد. بنابراین تمام کشورها برای تولید واکسن کرونا اقدام کردند. درنهایت بیشتر واکسن‌ها، طی 12 الی 18ماه مجوز اضطراری گرفتند. 

    

       

فاطمه نوروزیان، سخنگوی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان، درباره مراحل ساخت واکسن‌ها توضیحاتی به شرح زیر ارائه می‌دهد:

«به طورکلی، برای ساخت هر نوع واکسنی، پنج مرحله وجود دارد. مرحله «پریکلینیکال» یعنی روی حیواناتی مانند میمون، خرگوش و موش آزمایش می‌شود. در این مرحله، یک ویروس کشته شده یا یک جز از ویروس را روی یک ویروس غیربیماری‌زا می‌گذارند یا اینکه DNA یا RNA ویروس مدنظر را وارد بدن می‌کنند. در فاز پرینیکال، زنده‌ماندن حیوان مهم است. پس از زنده‌ماند حیوان، میزان پاسخ‌دهی ایمنی علیه ویروس مهم است. در این قسمت، برای سنجش چه میزان واکسن باید وارد بدن شود تا حیوان نمیرد و آنتی‌بادی ایجاد شود، «اپتیمم دوز»{اندازه دوز} را اندازه می‌گیریم. درصورت موفقیت در  «پریکلینیکال»، به مرحله بعد می‌رسند. در مرحله «یک»، گروه کوچکی از انسان‌ها انتخاب می‌شوند. قبل و بعد از ترزیق واکسن آزمایش‌هایی از آنان گرفته می‌شود. در این مرحله، ایمنی ایجاد شده ناشی از واکسن بسیار مهم است. در صورتی که واکسن عوارض یا واکنش غیر معقولی نداشت، به مرحله «دو» می‌رسند. مرحله دوم آزمایش‌ها بر روی 300 تا400 نفر انجام می‌شود. در این مرحله، میزان آنتی‌بادی و دوزاژ واکسن هم اندازه‌گیری می‌شود. به عبارت دیگر، باید مشخص شود که چه مقدار واکسن وارد بدن شود تا بیشترین کارایی را داشته باشد. آزمایش در مرحله «سه» بر روی چندین هزار نفر انجام می‌شود. در این مرحله، ایمنی‌زایی و اثربخشی واکسن نیز باید تایید شود. دو گروه آزمایش‌شونده در مرحله سوم وجود دارد. بخش اول که واکسن تزریق می‌کنند، گروه «کنترل» و «شاهد» نامیده می‌شوند. گروه دوم «پلاسو» یا واکسن‌نما دریافت می‌کنند. تزریق واکسن پاستور در بندرعباس و چند شهر دیگر با این شیوه انجام شد. مرحله سوم، بخش آخر است. اگر ایمنی و اثربخشی واکسن خوب باشد، مجوز اضطراری مصرف می‌گیرد. در حال حاضر، تمامی واکسن‌ها مجوز اضطراری گرفتند که به آن EUL می‌گویند. مجوز اضطراری از سوی سازمان غذا و دارو کشور یا بهداشت جهانی داده می‌شود. مرگ بیش از چهار میلیون نفر در کشور و شیوع گسترده ویروس کرونا، موجب شده تمامی واکسن‌هایی که مرحله سه را به خوبی پشت سر گذاشته‌اند، مجوز اضطراری بگیرند. مرحله دیگری به نام «پست مارکتینگ» وجود دارد. باید سه تا چهار سال از تزریق واکسن گذشته باشد تا مشخص شود عوارضی دارد یا نه. با توجه شیوع گسترده کرونا، هیچ یک از واکسن‌های کرونا، در این مرحله اندازه‌گیری نشدند.»

      

   

روش اول: برخی از واکسن‌ها با حرارت یا مواد شیمیایی، کل ویروس را از بین می‌برند و غیرفعال{ INACTIVATE } و این واکسن را وارد بدن می‎کنند. این ویروس زنده و فعال نیست اما پروتئین‌ها و ژن مربوط به ویروس را دارد که علیه آن آنتی‌بادی درست کند. همچنین در حافظه‎اش می‌مانند که اگر ویروس وارد بدن شد با آن مقابله کند. واکسن‌هایی از جمله سینوفارم، بهارات، برکت، فخرا و نورا جزو این ساختار به شمار می‌روند. 

(SPIKE){وقتی وارد بدن می‌شود به سلول‌های بدن می‌چسبد و باعث بیماری می‌شود} را روی یک جزو سوار و وارد بدن می‌کند. آن جزو می‌تواند یک ویروس غیرفعال یا غیربیماری‌زا باشد. برای مثال، واکسن اسپوتنیک وی، دو آدونو ویروس را انتخاب کرده و ذرات شبه ویروس(پارتیکل ویروس) را روی آن سوار کرده‎است. اسپوتنیک جزو واکسن‌هایی است که دوز اول و دوم متفاوت است. برای تشخیص، به دو رنگ قرمز و آبی است. اسپوتینک وی، دوز اولش آدنو ویروس شماره 26 است. دوز دوم آن آدنو ویروس شماره5 که غیرویروس است. واکسن آسترازنکا، آدونو ویروس شامپانزه را انتخاب کرده و وارد بدن می‌کند. این شبه‌ویروس غیر بیماری‌زا و ایمنی بسیار خوبی نیز ایجاد می‌کند. به این نوع واکسن‌ها، VECTOR BASE یعنی یک ناقل دارند، می‌گویند.

روش سوم: این نوع واکسن‌ها، به جای ورود ژن به بدن و ساخت RNA و آنتی بادی علیه ویروس، مستقیما  RNAرا تولید و وارد بدن می‎کنند. دیگر نیازی به تزریق ویروس غیربیماری‌زا نیست. MRNA ساخته و وارد بدن می‌شود. این کار در واکسن فایزر و مدرنا انجام می‌شود. چون PARTICLE و پروتئینی وارد بدن نمی‌شود، احتمال بروز عوارض و حساسیت کاهش می‌یابد. این یکی از ویژگی‌های خوب این نوع واکسن‌هاست.

روش چهارم: واکسن‌ها در روش چهارم با روش «نو ترکیب» ساخته می‌شوند. در این روش، گیرنده اصلی ویروس{ RBD} را که در بدن فرد بیماری ایجاد می‌کند را جدا می‌کنند. پروتئین را روی یک Adjuvant  (داروی کمکی) سوار می‌کنند. در واکسن پاستورAdjuvant همان واکسن«تتانوس» است. با توجه به اینکه ویروس کرونا، روزبه‌روز درحال جهش‌یافتن است، متخصصان می‌توانند گیرنده‌های این ویروس‌های جهش‌یافته را جدا کنند و روی Adjuvant  سوار کنند. سپس همه را با هم وارد بدن کنند. در این‌صورت که بدن در آن واحد به تمام کروناها ایمنی پیدا کند. 

    

فاطمه نوروزیان، سخنگوی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان در مورد تاثیرگذاری واکسن‌های مختلف می‌گوید:« شرایط کنونی پاندمی کرونا، این اجازه را نمی‌دهد که بهترین واکسن را پیدا کنیم. متاسفانه با توجه به شرایط موجود، شاید نتوانیم هر واکسنی تزریق کنیم. بنابراین هر واکسنی که مجوز اضطراری گرفته، قابل تزریق است». به گفته او، اگر واکسنی فقط 50 درصد ایمنی در بدن ایجاد کند و 70درصد جمعیت جهان با آن واکسینه شوند، بدون شک، این بیماری ریشه‌کن می‌شود. اما برخی از متخصصان معتقدند که اگر تنها یک دوز از واکسن به  70 یا 80 درصد کره زمین تزریق شود، پاندمی تمام می‌شود. نوروزیان درمورد ابتلای سریع بیماری کووید-19 می‌گوید: «جهش مکرر ویروس کرونا یکی از مهمترین مشکلاتی است که وجود دارد. هرچه سرایت پذیری‌ ویروسی بیشتر باشد، عمر بیشتری دارد و بین مردم ماندگارتر است.» 

    

در پايان به چند نکته مهم درباره واکسيناسيون و باورهاي غلط دراين باره مي‌پردازيم.

1.مصرف داروهای تقویتی، هیچ محدودیتی برای تزریق واکسن ایجاد نمی‌کند، مگر اینکه پزشک درمورد مصرف آن هشدار دهد.

2. تمامی واکسن‌ها 95درصد و آن‌هایی که ضعیف‌تر هستند، 70-80درصد ایمنی ایجاد می‌کنند. هر نوع واکسنی که بزنید، احتمال ابتلا به کرونا را کاهش می‌دهد. اگر مبتلا شدید، احتمال بستری یا فوت را کاهش می‌دهد. احتمال فوت پس از تزریق واکسن، هر در 102 هزار نفر است. (این مطلب زمانی صدق می‌کند که یک ماه بعداز تزریق دوز دوم باشد.) 

3. اگر فردی علامت‌دار است، توصیه می‌شود که واکسن نزند، زیرا تاثیرگذاری واکسن کم می‌شود. چون علائم پس از تزریق واکسن از بیماری به سختی تشخیص داده می‌شود. همین موضوع باعث عوارض بیشتری در بدن فرد می‌شود. به طور کلی، فرد 24 الی 72 ساعت پس از تزریق واکسن ممکن است دچار تب، بدن درد و عوارض جانبی دیگر شود.

4. پس از تزریق واکسن باید همچنان از ماسک استفاده کنید. چون 70 درصد جامعه واکسینه نشدند، احتمال مبتلا و ناقل‌شدن وجود دارد. 

5. علائمی که ناشی از واکسن حداکثر 72 ساعت وجود دارد. اگر پس از سه روز همچنان علائم داشتید، حتما به پزشک مراجعه کنید یا تست کرونا دهید.

6. هر فردی که سوء مصرف مواد مخدر دارد، مشکلی برای تزریق واکسن ندارد.  فقط درباره مشروبات الکلی، توصیه می‌شود 72 ساعت قبل از تزریق واکسن و بعد از واکسن تا سه هفته نباید الکل مصرف کند.

7. اگر فرد مبتلا به کرونا، سرپایی یا در خانه قرنطینه بوده‌است، می‌تواند بعد از 14روز، واکسن تزریق کند. اگر فردی در بیمارستان بستری یا حالش وخیم بوده و پلاسما تراپی شده‌است، باید بعد از سه ماه از اتمام بیماری، واکسن تزریق کند. 

8. اگر شخصی دوز اول واکسن کرونا را دریافت کرد و مبتلا شد، می‌تواند پس از 14 روز دوز دوم را دریافت کند.

9. چون مطالعاتی درباره خانم‌های باردار و زنانی که به نوزادشان شیر می‌دهند، صورت نگرفته‌است، نمی‌توان با اطمینان آنان را تشویق به واکسینه‌شدن کرد. تنها خانم‌های باردار و شیرده که شغل پرخطری دارند، می‌توانند با هماهنگی پزشک مربوطه واکسن آسترازنکا را دریافت کنند. خانم‌های شیرده همچنین یک ماه بعد از زایمان می‌توانند واکسن دریافت کنند. تزریق واکسن محدودیتی در باروری ایجاد نمی‌کند.

10. واکسن‌هایی که در دو دوز تزریق می‌شود باید مشابه باشد. اگر پس از تزریق دوز اول یک واکسن، دچار عارضه‌های خطرناکی شدید از تزریق مجدد آن در دوز دوم خودداری کنید.