گفت و گو با «احمد رنجبر»، دکتری تخصصی حقوق از دانشگاه تهران و استاد دانشگاه آزاد اسلامی بندرعباس؛

نمایندگان برای حفظ وجهه‌شان متوصل به تبصره‌ها نمی‌شوند

دکتر احمد رنجبر با مثبت برشمردن طرح نهایی شفافیت، معتقدند که توسل همیشگی نمایندگان مجلس به تبصره‌ها، استثنائات و رای‌گیری برای برگزاری غیرعلنی جلسات، یک هزینه اخلاقی بر دوش نمایندگان تحمیل خواهد کرد. بر همین اساس بهارستانی‌ها برای حفظ وجهه‌شان هم که شده دائما متوصل به تبصره‌ها نمی‌شوند.

1. لطفا دیدگاهتان را درباره طرح شفافیت آرا نمایندگان عنوان کنید.

یکی از ویژگی‌های پارلمان‌های دموکراتیک مدرن علاوه بر نمایندگی اقشار مختلف مردم، شفافیت است. شفافیت عملکرد نمایندگان مردم در داخل و خارج مجلس از ویژگی‌های یک پارلمان دموکراتیک است. شفافیت با مفاهیمی چون آزادی بیان، حق دسترسی آزاد به اطلاعات، حق مشارکت و تعیین سرنوشت مردم گره خورده است. این حقوق و آزادی‌ها مستلزم شفافیت هستند. بدون شفافیت، آزادی بیان معنایی ندارد.

در راستای شفافیت، در اصل 69 قانون اساسی آمده است که جلسات مجلس باید علنی برگزار شود. علنی بودن جلسات مجلس یا کمیسیون‌ها با رای‌گیری علنی ملازمه دارد.  وقتی می‌گوییم جلسات مجلس علنی است، یعنی رای‌گیری هم باید علنی باشد. منظور همگان مراسم رای‌گیری علنی است. یعنی مردم می‌توانند مراسم رای‌گیری را علنی ببینند. معنی دیگری که منظور ما است علنی بودن به معنای انتشار تعداد و اسامی رای‌دهندگان است. اینجا است که اهمیت طرح شفافیت خود را نشان می‌دهد. چیزی که در تاریخ قانون‌‌گذاری ما به این صورت کم سابقه بوده است. اصل طرح بر علنی بودن رای‌گیری، انتشار اسامی، و تعداد کسانی است که به موضوعات و طرح‌ها رای می‌دهند. هر اصل استثنایی دارند، در همه‎ی موضوعات نمی‌شود که رای گیری علنی باشد. مثلا زمانی که هیئت رئیسه انتخاب می‌شود یا در جریان رای اعتماد یا عدم اعتماد به وزرا. به طور کلی زمانی که رای‌گیری به اشخاص یا موضوعات خاص ختم می‌شود، برخی از کشورها استثنا قائل می‌شوند.

اصل شفافیت در بسیاری از کشورها وجود دارد. این طرح هم در راستای تحقق چنین اصلی است که کم و بیش طرح خوبی است. با تغییرات زیادی که طی دو-سه سال در این طرح انجام دادند به نقطه مطلوبی رسیده‌ است. طرح‌های گذشته جامع نبودند. این طرحی که در دستورکار مجلس است و بنا است که نمایندگان به آن رای دهند، حاوی 12 ماده بوده و در نوع خودش خوب و کم نظیر است. این طرح در آیین نامه‌های داخلی مجلس در ادوار گذشته یا در نظام سیاسی سابق بی‌سابقه بوده و می‌تواند زمینه را برای شفافیت‎ کارکردهای نمایندگان در داخل مجلس و بعضا  اقداماتی که در خارج از مجلس در قالب ماموریت انجام می‌دهند، محقق کند. به عنوان مثال ماده 7 طرح شفافیت که مربوط به انتشار عمومی گزارش ماموریت‌های رسمی فردی و جمعی نمایندگان است، نشان می‌دهد که طرح شفافیت کمی فراتر از بحث صرفا شفافیت در رای‌گیری نمایندگان گام برداشته است. دست کم درمورد این ماده اینگونه است. در طرح فعلی همه‌ی مواردی که شامل اصل کلی شفافیت یا علنی‌سازی است، استثنائاتی وجود دارد. به عنوان مثال نمایندگان می‌توانند با رای‌گیری، جلسات یا رای‌گیری را به صورت غیرعلنی برگزار کنند؛ جز در یک مورد که مربوط به قراردادها، لوایح و موافقت نامه‌های بین المللی است. من گمان می‌کنم اگر طرح به این همین صورت، با جرح و تعدیلات اندک به تصویب برسد، کم و بیش می‌تواند زمینه شفافیت را فراهم کند. چراکه اگر طرح شفافیت به قانون تبدیل شود، یعنی قانون‌گذار ما بنا دارد که اصل را بر شفافیت و علنی‌سازی قرار دهد.

۲. با توجه به اینکه در متن نهایی تبصره‌هایی برای عدم شفاف‌سازی وجود دارد، آیا این طرح می‌تواند شفافیت را در مجلس محقق کند؟

توسل همیشگی نمایندگان مجلس به تبصره‌ها، استثنائات و رای‌گیری برای برگزاری غیرعلنی را‌ی‌گیری و جلسات، یک هزینه اخلاقی است که بر دوش نمایندگان تحمیل خواهد شد. نمایندگان برای وجهه و اعتبار نمایندگی خودشان هم که شده علی القاعده به این تبصره‌ها متوسل نخواهند شد، آن هم اگر بخواهد تکرار شود و همیشگی باشد.

3. به چه دلیلی امکان دارد طرح مذکور رای نیاورد؟

هدف از اصل شفافیت یا علنی‌سازی کارکرد نمایندگان در داخل مجلس، اطلاع‌رسانی و شفافیت نزد مردم است. یکی از نگرانی‌های برخی از نمایندگان شاید این باشد که علنی شدن‌ها زمینه را برای تسویه حساب‌های حزبی و گروهی فراهم کند. با توجه به اینکه در کشور ما احزاب وجود ندارد ممکن است زمینه برای تسویه‌های گروهی فراهم شود یا ممکن است در نظارت‌هایی که در انتخابات صورت می‌گیرد {نظارت استصوابی} تاثیرگذار باشد. این نگرانی هرچند قابل قبول نیست اما برای نماینده‌ای که وارد مجلس شده و دغدغه‌ی این را دارد که مجددا انتخاب شود، قابل فهم است. احتمالا بخشی از مخالفت‌ها می‌تواند به این دلیل باشد. در کل این طرح، طرح خوبی است اما اصل شفافیت باید بر فعالیت همه‌ی قوا حاکم شود نه فقط بر یک نهاد و قوه. اگر ما شفافیت را ناظر بدانیم بر اعمال نمایندگان مجلس و گمان کنیم که با یک طرح زمینه را برای شفاف‌سازی روندهای سیاست‌گذاری فراهم کردیم، یک شوخی است. شفاف‌سازی، اصلی است که باید حاکم بر حکمرانی حاکمان باشد. یکی از مولفه‌های حکمرانی خوب شفافیت است.