تریاک، هرویین، حشیش، شیره تریاک، ماریجوانا و... جزء مواد اعتیادآوری است که در روزگار نهچندان دور در بین جوانان مصرفکننده بهوفور رواج داشت. این نوع مواد مخدر سنتی دارای بو مخصوص و قابلتشخیص با آثار و عوارض جسمانی زودرس و مشخصی مانند علائم خماری، خوابآلودگی یا بیخوابی، سردرد، احسـاس سـردرگـمـی، اضــطراب، هراس، بدگـمـانـی، کاهش یادگیری مختل در حرکات است که بهسرعت در فرد آشکار میشود و ازنظر ظاهری علائمی به دنبال دارد. لاغری، سیاه شدن لبها، چهره پژمرده و ژولیده، تیرگی پوست و خمیدگی.
قامت بهسرعت در فرد نمایان میشود تا آنکه پای مواد مخدر صنعتی به میدان باز شد مواد توهمزا، محرک و روانگردان ازجمله شیشه، کراک، اکستازی، ال اس دی، کریستال، آمفتامینها، مسکالین، نالتروکسان، کتامین و ... که غالباً دارای بو نبوده و اطرافیان قادر به تشخیص آن نیستند و جوانان برای مخفی کردن اعتیاد خود، رو به مصرف مواد مخدر صنعتی و شیمیایی آوردند. مصرفکنندگان مواد صنعتی مدت طولانیتری نسبت به دیگر مواد مخدر سنتی و مواد افیونی نشئه هستند و نشانههای محرومیت ناشی از مواد در این دسته از مصرفکنندگان دیرتر بروز میدهد.غافل از آنکه رفتهرفته با خمیدگی اندام، از بین رفتن شادابی پوست و سرزندگی و لاغری بیشازحد خود را به کام نابودی میکشانند.پرحرفی، پرفعالیتی و پسازآن یاس و افسردگی، جزئی از تغییرات رفتاری مصرفکنندگان مواد صنعتی است و همچنین بروز توهم و اختلالات شناختی و درنتیجه احتمال انجام رفتارهای پرخطر، از عوارض قطعی مصرف مواد محرک است که در درازمدت نمایان میشود. سالهای اخیر الگو و نوع مواد مخدر مورد مصرف تغییر کرده است و با توجه به سودآوری بازار مواد مخدر صنعتی و مواد روانگردان در سراسر جهان، تاجران و مافیای مواد مخدر، روزانه انواع مواد مخدر و محرک با قالب جدیدتربا رنگ و نامهای زیبا و اغفالکننده وارد این عرصه میشوند که نهتنها آسیب کمتری نسبت به سایر مواد نداشته بلکه مخربتر نیز میباشند.
در این رابطه با ستوان دوم محمد صمیمی مسئول آموزش همگانی و تخصصی
پلیس مبارزه با مواد مخدر فرماندهی انتظامی استان هرمزگان به گفتگو نشستیم. وی در خصوص شناخت مواد صنعتی و روانگردان جدید (ان پی اس ها) مطالبی ارائه کرد.
روانگردان NPS
ستوان دوم صمیمی بابیان اینکه ظهور مواد روانگردان صنعتی جدید یكی از معضلاتی است كه هر كشوری با آن گریبان گیر است گفت: «مواد روانگردان جدید (NPS) موسوم به ان پی اس ها موادی هستند كه بهتازگی توسط مافیای جهانی تهیه و توزیع مواد مخدر در سطح جهان اشاعه دادهشدهاند و بالطبع جامعه ما نیز كه یك جامعه جوان محسوب میشود بهعنوان یك بازار فروش و مصرف بالقوه برای این محصولات میباشد. لذا در سالهای اخیر اخباری مبنی بر ورود این مواد به بازار توزیع مواد مخدر منتشرشده است. با توجه به تنوع بسیار زیاد این مواد و اینكه تشخیص ظاهری آنها برای خانوادهها و بعضاً حتی برای كارشناسان نیز مشكل است و آثار بسیار مخربتری نسبت به همخانوادههای قدیمیتر خوددارند نیاز است كه در وهله اول شناخت این مواد روانگردان جدید به مخاطبان و خانوادهها و حتی به نیروهای مقابلهکننده آموزش داده شوند تا عرصه برای عرضه و دستبهدست شدن راحت آن تنگتر شود و در مرحله بعد آموزشهای لازم در خصوص عوارض جبرانناپذیر ناشی از مصرف این مواد به عموم مردم داده شود تا از اشاعه مصرف آن در جامعه جلوگیری گردد.»
شیوع مواد مخدر در بین نوجوانان
پدیده اعتیاد به مواد مخدر مسئلهای جهانی است كه همه كشورها بهنوعی با آن درگیرند و هر یك با توجه به زیرساختهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود راهحلهایی را برای برخورد با این معضل برمیگزیند؛ اما در كشورمان ایران آنچه امروزه تأمل بیشتری را میطلبد تغییر گرایش جوانان از مواد مخدر سنتی همچون تریاك و هروئین به مواد مخدر صنعتی نظیر اكستاسی، شیشه و كراك است.
مسئول آموزش همگانی تخصصی پلیس مبارزه با مواد مخدر انتظامی استان با تائید این مطلب گفت:»جوان بودن جامعه ایران، وضعیت خاص شهرنشینی، سودآوری تجارت و خریدوفروش مواد مخدر و روانگردان، عدم شناخت و اطلاع مردم و مأموران دولتی با طیف گسترده مواد مخدر، عدم وجود آثار فیزیکی و جسمانی بارز، عدم وجود قوانین محدودکننده و مجازاتی چشمگیر، قابلیت مصرف آسان، همگی از عواملی هستند که گرایش به اینگونه مواد را در ایران افزایش داده است».صمیمی بابیان اینکه اعتیاد ترور خاموش است که ذخایر اصلی کشور را از بین میبرد، در چند سال گذشته برای مبارزه با مواد مخدر بیش از ۳۷۰۰ نفر از بهترین فرزندان ایران به درجه رفیع شهادت نائل گردیدند و ۱۲۰۰۰ نفر جانباز شدهاند، افزود: «خطر کاهش سن اعتیاد و شیوع آن در بین کودکان زیر ۱۵ سال حکایت غمانگیزی را بیان مینماید، شیوع اعتیاد بخصوص اعتیاد به مواد مخدر صنعتی در بین زنان جامعه رو به رشد هست. امراض حاصل از اعتیاد بهویژه مواد مخدر صنعتی به یكی از بزرگترین معضلات کشور تبدیلشده است».
گسترش آمار اعتیاد در قشر تحصیلکرده
به گفته مسئول آموزش همگانی و تخصصی پلیس مبارزه با مواد مخدر انتظامی استان آمارها نشانگر این مطلب میباشد که بخش عمدهای از قانونشکنی، جرم و جنایت، تصادفات خونین، درگیریهای خیابانی و خانگی، تجاوز جنسی، روابط نامشروع، اختلافات خانوادگی و غیره حاصل اعتیاد بهویژه مواد مخدر صنعتی میباشد. آمار معتادین متأهل بیشتر از معتادین مجرد است (پس تجرد عامل اصلی نیست)، 70 درصد معتادان دارای شغل هستند (پس عدم اشتغال عامل اصلی نیست)، متأسفانه آمار اعتیاد به مواد مخدر صنعتی در قشر تحصیلکرده رو به گسترش است و در حال حاضر حدود ۳۰ درصد معتادان تحصیلات دانشگاهی دارند. در حال حاضر، بیش از 700 نوع ماده مخدر صنعتی وجود دارد که تشخیص آنها حتی برای کارشناسان این امر نیز مشکل است.
ادویه طلا
بر اساس گزارش دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد، موضوع مواد صنعتی و روانگردان جدید به یک پدیده جهانشمول مبدل شده که بسیاری از کشورهای دنیا را متأثر از آسیبهای وخیم خود قرار داده است.
ستوان دوم صمیمی گفت:»از سوی دیگر مسئلهای که باعث میشود ظهور و تولید این مواد تهدیدی برای کشورها محسوب شود آن است که تبعات مخرب و مرگبار این مواد بهطور کامل شناختهشده نبوده، لذا اندک بودن دانش مرتبط با مواد روانگردان جدید NPS، تنوع و تعدد خطرات و تأثیرات مخرب آن بر سلامت و امنیت عمومی کشورها و طبیعتاً عدم مبارزه و برخورد با آنها به دلیل عدم کنترل و نظارت کنوانسیونهای بینالمللی، میتواند به معضلی بزرگ و فراگیر تبدیل شود که این امر نیازمند اتخاذ تدابیر پیشگیرانه نوین است. همچنین گزارشهای جهانی نشان میدهد که این مواد تحت عناوینی همچون مواد شادیبخش قانونی، مواد شیمیایی تحقیقاتی، غذای گیاهی، نمک حمام و ... بهراحتی در بازار دادوستد میشوند. این مواد نیز غالباً از ترکیب با محصولات گیاهی و تحت عناوینی همچون ادویه (Spice)، ادویه طلا (Spice Gold)، آقای خندان (Mr.Smiley)، صخرههای ماه (Moon Rocks)، مار سیاه (Black Mamba)، خوشی جاودانه (Bliss)، ادویه الماس (Spice Diamond)، کا 2 (K2) و ... تولید و به فروش میرسند. لذا استفاده از چنین نامهایی و ترکیبات گیاهی این مواد عاملی در ترغیب استفاده از آنها بهمنظور تفریح در میان جوانان است».
مواد جذاب و شکیل
تنوع مواد مخدر در حوزه مقابله چالشهایی ایجاد میکند زیرا شناخت این مواد سخت است و حتی در شکل و ظاهر هم قابلتشخیص نیستند. زمانی قرصهای اکستازی برای جلب نظر مصرفکنندگان و ترغیب آنان بارنگهای جذاب و علائم خاص طراحی میشد اما اکنون کاملاً به قرصهای دارویی شبیه است به همین دلیل قابلحمل است و ممکن است در بازرسیها ایجاد شک و شبهه نکنند.
صمیمی در این خصوص اظهار کرد:»تنوع مواد صنعتی و روانگردان جدید (NPS) یکی از موضوعات مهم برای متخصصان، کارشناسان و سیاستگذاران اعتیاد است؛ تا ٢ دهه قبل حداکثر ١٠ نوع ماده مخدر و روانگردان وجود داشت که تقریباً برای همه افراد جامعه شناختهشده بود اما اکنون اینطور نیست. تنوع مواد مخدر بهویژه در مواد صنعتی و روانگردانها نسبت به مواد سنتی بیشتر است؛ درواقع مواد صنعتی بر اساس فرمول شیمیایی و ترکیبات مختلف، ماده جدیدی را به وجود میآورند که هر یک میتواند علائم و اثرات بسیار مخرب خود را در پی داشته باشند، مواد محرک جدید صناعی (NPS) با تنوع زیاد و بیش از 700 گونه در دنیا شناختهشده است اما تنوع مواد محرک صنعتی در کشور ما زیاد نیست». وی افزود:»سودجویان و قاچاقچیان درزمینهٔ اطلاعرسانی بسیار دقیق و حرفهای برنامهریزی میکنند و ازاینرو رسانههای رسمی بهعنوان جبهه مقابل باید برای پیشگیری و کاهش تقاضا، اطلاعات صحیح و کامل در اختیار مخاطبان قرار دهد سهولت دسترسی به اینترنت و فضای مجازی باعث شده است که هرکسی تنها با یک کلیک، اطلاعات موردنیاز خود را به دست آورد. اطلاعرسانی درباره تنوع مواد مخدر و محرک از طریق رسانهها، محیطهای آموزشی و عمومی باید بهصورت مستمر انجام شود تا مردم در مورد اینگونه مواد آگاهتر شده و هوشیارتر عمل نمایند».
چالشی جدی در بروز موج جدیدی از مصرف مواد روانگردان
اما آنچه بیش از هر چیز اهمیت دارد، لزوم احساس خطر پلیس مبارزه با مواد مخدر کشور و همچنین ستاد
مبارزه با مواد مخدر در ارتباط با این مواد ناشناخته است چراکه اطلاعات محدود و همچنین مخاطرات پیش رو در برابر ورود این مواد به کشور و فراگیر شدن استفاده از آنها و به عبارت بهتر ورود آنها به چرخه اعتیاد، میتواند به عنوانی چالشی جدی در بروز موج جدیدی از مصرف مواد روانگردان در کشور مطرح شود.
مسئول آموزش همگانی و تخصصی پلیس مبارزه با مواد مخدر انتظامی استان در این رابطه عنوان کرد:»قطعاً میتوان گفت سرمایهگذاری دولت جمهوری اسلامی ایران و سیاستگذاران در مقوله پیشگیری و فرهنگسازی باعث میشود تا مهمترین سرمایه یک کشور که نیروی انسانی آن هستند حفظ شوند. در خصوص پیشگیری، بدیهی است کلیّه متغیرهایی كه در امر تكوین و پیدایش اعتیاد و قاچاق مواد مخدر دخیل هستند، بایستی زمینههای تأثیرگذاری هر یک َکاهشیافته و رفتهرفته خنثی گردد تا ضریب اطمینان قابلاعتمادی برای پیشگیری از شیوع مصرف مواد مخدر فراهم گردد».