رسانه‌ها، مهم‌ترین عنصر ارتباط جمعی در دنیای امروز به شمار می‌روند. گستردگی اخبار و اطلاعات روزنامه در هر جامعه باعث شده که مطبوعات مثمرثمر واقع شوند. به طور کلی، مطبوعات، چارچوبی است که افکار و عقاید گوناگون در آن گنجانده می‌شود. از آنجایی که مطبوعات، هم انعکاس دهنده افکار گردانندگان آن و هم نشان‌ دهنده نظرات مخاطبان هستند، نقش مهمی در ایجاد مشارکت حداکثری جوامع نوین ایفا می‌کنند، در همین راستا مسیر این هدایت می بایست در چهار چوب تدوین شده معارف دینی و اطلاع رسانی صحیح و شایسته باشد.پس می توان نتیجه گرفت که توجه به ارزش‌‌هاي انساني، اسلامي، انقلابي، اخلاقي و غیره باید سرلوحه همه فعالیت‌های مطبوعات باشد. مقام معظم رهبری درباره مطبوعات می‌فرمایند:« مهم‌ترین وظیفه مطبوعات در نظام اسلامی، نقش فرهنگی آنان در معرفی و دفاع از ارزش‌ها و آرمان های مورد قبول این امت انقلابی و بالا بردن سطح آگاهی و معرفت آنان است. سرمایه اصلی هر رسانه، اعتماد عمومی است که از طریق اعتنا به ارزش ها و اعتقادات اکثریت جامعه، یعنی اقشار متدین و وفادار به انقلاب، و حفظ کرامت و شرافت نظام و صداقت در بیان به دست می آید». در ادامه به مناسبت روزجهانی آزادی مطبوعات، به تاریخچه‌ی مختصری از مطبوعات می‌‎‌پردازیم.

علت نامگذاری 

مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ۲۰ دسامبر ۱۹۹۳ میلادی در چهل و هشتمین اجلاس خود طی مصوبه ۴۳۲/۴۸، روز سوم ماه مه هر سال را به‌عنوان «روز جهانی آزادی مطبوعات» اعلام کرد. به پیشنهاد یونسكو و تصویب مجمع عمومی سازمان ملل در نوامبر 1991 میلادی روز سوم ماه مه هر سال به عنوان روز جهانی مطبوعات شناخته شده است. امروزه ، مطبوعات در زمینه ی مسائل تحلیلی ، سرعت در اطلاع رسانی ، حركت و پیش بینی برخی از وقایع و رویدادها و ارائه آگاهی های لازم به جامعه،برای بالابردن حساسیت مردم نسبت به واقعیات اجتماعی،نقش بسزایی دارند.

 پیشینه مطبوعات

سلاطین هخامنشی، ساسانی و سلسله‌های پادشاهان قدیم از طریق سنگ‌نوشته‌ها و جنگ‌نامه‌ها، پیروزی و وقایع مهم زمان خود را حک می‌کردند. اما پس از آن، در آغاز سده پنجم هجری و روزگار سلطان محمود غزنوی در غزنین، روزنامه ای به نام روزنامه « ایام » یا برخی از جراید به همین نام در عراق و شام و به روزگار نظامی گنجوی و پیش از او در شهر گنجه و جاهای دیگر جریدهیادبی وجود داشته است. 

همچنین در زمان سزار ، روزنامه‌ای به نام   « اكتادیورنای » به طور خطی دست نوشته و در فرانسه اخبار ادبی « نوول لیترر» شامل افسانه ها و قطعه های نظم و نثر و قصائد ستایشگران هیات حاكمه روز در دسترس عموم نهاده می شد. این روزنامه ها در واقع كارنامه ی شهریار عصر را در برداشت تا مردم آنها را بخوانند و كارهای انجام یافته  را بدانند.

تركان عثمانی كلمه‌ی« وقایع » را كه جمع « واقعه » به معنی رویداد است به جای روزنامه به كار بردند ، چنانچه قدیمی ترین روزنامه ای كه در سال 1803 در استامبول تأسیس شد ، « تقویم وقایع » نام داشت . در هندوستان « كاغذ اخبار »‌ مانند : « مرآت الاخبار ، شمس الاخبار ، سید الاخبار » و نظایر آنها را به كار بردند . عربها آن را ورقه خبریه ، اوراق حوادث و رساله خبریه نامیدند . درمصر و لبنان كلمه ی جریده ، مجله و صحیفه را مانند «الصحافه » به كار گرفتند.

در ایران ، در آغاز،كلمه‌ی« اخبار » و « كاغذ اخبار »‌ به كار رفت و اولین تصویر در نشریه ی میرزا صالح كه نخستین نمونه محسوب می شد به تقلید از هندیان به كار رفت ، اما در موقع تاسیس روزنامه رسمی دولتی ، در زمان وزارت امیركبیر كلمه‌ی« وقایع » را مانند نام «دارالفنون » از عثمانی ها گرفتند و با اضافه كردن كلمه ی اتفاقیه آن را« وقایع اتفاقیه » نامیدند . به تدریج كلمه ی روزنامه كه در معانی مشابه دیگری معمول بود در برابر ژورنال فرانسه متداول شد و دارای مفهوم تازه ای گردید.

آزادی مطبوعات

آزادی مطبوعات بر مبنای حقوق بشر، و حافظ آزادی های دیگر است. رعایت حقوق بشر در غیاب آزادیِ بیان ممکن نیست و آزادی ها بدون این که از طریق مطبوعات تقویت و تضمین شود، دوام نمی آورد و به مرور در زیر چرخ های سنگین استعمار و استبداد، از بین خواهد رفت. آزادی مطبوعات از بزرگ ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی است. نقش آفرینی مطبوعات در دو دهه گذشته، در طول تاریخ 160 ساله مطبوعات ایران، سابقه نداشته است. در این بحثی نیست، امّا باید توجّه داشت که این آزادی مطلق نیست؛ بلکه محدود است و مجموعه ای از معیارهای قانونی و باورهای دینی و ملّی وجود دارند که باید رعایت شوند.

تاریخچه روزنامه نگاری در ایران

روزنامه نگاری در ایران به صورت امروزی از زمان ناصرالدین شاه آغاز و روزنامه هفتگی وقایع اتفاقیه كه در سال سوم سلطنت وی یعنی به سال 1190 هـ . ق زیر نظر میرزا تقی خان امیر نظام منتشر شد نخستین روزنامه ایران بود .
در سال 1277 هـ . ق،روزنامه ی دولت علیه ایران كه نشریه ای مصور بود زیر نظر صنیع الدین انتشار یافت . بعدها این روزنامه به نام « روزنامه دولتی » خوانده شد. انتشار این روزنامه تا سال 1324 هـ . ق تحت عنوان « ایران » ادامه داشت و بعد از مدتی وقفه ، دگر بار به سال 1329 هـ .ق به نام « روزنامه رسمی دولت » انتشار یافت. در سال 1283 هـ . ق روزنامه دیگری به نام « روزنامه ملتی » در تهران پخش شد و مقصود این بود كه روزنامه ی مزبور از روزنامه ی دولتی كاملاً متمایز باشد. نخستین شماره آن در یازدهم محرم 1283 و آخرین شماره آن در بیستم جمادی الاخر 1287 ، انتشار یافته است.در زمان مظفرالدین شاه ، روزنامه « معارف » كه وابسته به انجمن معارف بود انتشار یافت و ریاست عالیه این انجمن را شاه به عهده داشت . بعد از استقرار مشروطیت،چهار روزنامه ی مجلس ، ندای وطن ، حبل المتین و صبح صادق منتشر شد.
روزنامه ها و مجله هایی كه در دوران مشروطیت به سبك فكاهی منتشر شدند نقش مهمی را در توسعه ی مطبوعات ایفا كردند . مهمترین این نشریه ها بدین قرارند : كشكول ، تنبیه ، حشرات الارض ، بهلول ، شیدا ، شیخ چغندر و... والبته نشریه ی صوراسرافیل كه از نظر مطالب فكاهی مقام اول را داشت . نویسنده ی متون چرند و پرند صور اسرافیل علامه میرزا علی اكبر خان قزوینی معروف به  دهخدا بود. از روزنامه هایی كه در خارج از ایران منتشر می شد و به علت آزادی خواهی مدیرانشان ، ورود آنها به داخل كشور ممنوع بود ، « اختر » به مدیری آقا محمد طاهر تبریزی ، « قانون» به مدیری پرنس میرزا ملكم خان و « حبل المتین » به مدیری شیخ احمد روحی را می توان نام برد.

در دوره ی مشروطیت،بیداری افكار عمومی به سرعت و شدت اوج گرفت و روزنامه ها نفوذ عظیمی در تجدید حیات اندیشه های مردم داشتند . روزنامه های مجلس ، صوراسرافیل، ایران نو ، شرافت ، ثریا و پرورش كه به قلم میرزا علی محمد خان شیبانی كاشانی نگاشته   می شد نفوذ زیادی در افكار عمومی داشتند.
از روزنامه های ادبی : تربیت ، ادب و بهار از نشریه های تراز اول محسوب می شدند ، و در این میان فقط سه نشریه ی اقیانوس ، آی ملا عمو و فكر ، مدافع استبداد بودند.

پر تیراژترین ( 000/ 10 نسخه ) روزنامه های ایران در دوران مشروطیت روزنامه مجلس بود كه مذاكره های مجلس را منتشر می ساخت. در دوره دوم مشروطیت قطع روزنامه های روزانه بزرگتر شد ، اما تیراژ آنها كاهش یافت . تعداد روزنامه های ایران در سال 1325 هـ . ق 84 بود و در سال 1328 هـ . ق این رقم به 36 و در سال بعد به 33 مورد تقلیل پیدا كرد.

منابع: بیتوته/سیمرغ/ایسنا/حوزه