با گذشت چهار ماه از شروع درگیری در نوار غزه و علی‌الرغم شکل‌گیری آتس‌بس موقت در این مدت همچنان شاهد افزایش سطح تنش در این منطقه و شکست تلاش های صورت گرفته مبنی بر پایان این درگیری هستیم. با این حال در هفته‎های اخیر چهار کشور قطر، مصر، آمریکا و اسرائیل در نشست پاریس به توافقی پیرامون آتش‌بس و تبادل اسرا رسیدند. در راستای طرحی که در نشست پاریس حاصل گردید، وجه تمایز آتش بس مبتنی بر این طرح نسبت به آتش بس پیشین و اینکه آیا اساسا می‌توان بر شکل‌گیری آتش بس دائمی بر مبنای این طرح امیدوار بود گفتگویی با «محمد خواجویی» مدیر گروه لبنان مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه انجام داده‌ایم.

    

اخیرا در پاریس مذاکراتی انجام شد برای رسیدن به یک توافق آتش بس محدود. رئیس سازمان موساد به نمایندگی از اسرائیل، همین‌طور نخست وزیر قطر که با توجه به اینکه قطر روابط نزدیکی با حماس دارد به نوعی طرف مذاکراتی حماس در مذاکرات پاریس هم بود، رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا-سی آی ای و همین‌طور رئیس سازمان اطلاعات مصر به‌عنوان چهار طرف اصلی در این مذاکرات حضور داشتند. گرچه هنوز نتایج این مذاکرات مورد موافقت نهایی دو طرف منازعه یعنی حماس و اسرائیل قرار نگرفته اما محتوای کلی این طرحی که در این مذاکرات مورد بحث قرار گرفته است بر مبنای شکل گیری یک توافق آتش بس چند هفته ای مشخصا شش هفته ای است که بر مبنای این آتش بس، شش هفته جنگ و نزاع متوقف خواهد شد و در چند مرحله تبادل اسرا و گروگان ها انجام می شود. در حال حاضرحدود ۱۳۶نفر اسرای اسرائیلی  در اختیار حماس هستند که برمبنای این طرح قرار است در چند مرحله آزاد شوند. در مرحله اول افراد غیر نظامی و زنان و افراد مسن درمرحله دوم افراد نظامی و در مرحله سوم نیز اجساد یعنی اسرایی که در طی این مدت چهار ماهه در اختیار حماس بودند اما در جریان جنگ یا مرگ طبیعی از بین رفتند، قرار است اجسادشان منتقل شود و در ازای آن هم جنگ وحملات اسرائیل متوقف می شود و تعدادی از اسرای فلسطینی نیز آزاد می شوند. البته جزئیات تعداد اسرای فلسطینی که در اختیار اسرائیل هستند هنوز اعلام نشده است. نکته اینجاست که این طرح در شرایطی ارائه می شود که چهارماه ازجنگ اسرائیل و حماس گذشته است و هر دو طرف برای شکل گیری یک توافق تحت فشار هستند. از طرف اسرائیل، خانواده زندانیان و اسرایی که در دست حماس هستند، جهت آزادسازی زودتر این افراد به شدت دولت را تحت فشار قرار می دهند. از طرفی چهار ماه جنگ در غزه ابعاد انسانی بسیار گسترده‌ای را داشته است. بیش از بیست و هفت هزار انسان کشته شدند و بیشتر ساکنان نوار غزه که دو میلیون و سیصد هزار نفر باشند امروز آواره هستند و نیاز به کمک‌های فوری بشردوستانه دارند. در شرایطی که ابعاد این جنگ به منطقه هم کشیده شده است طرف‌ها تلاش کردند که به سمت یک نوع توافقی حرکت کنند تا آرامشی شکل بگیرد. طبیعتاً در شرایط کنونی توافق برمبنای یک توافق کوتاه مدت است که امید می رود این توافق کوتاه مدت زمینه ای باشد برای یک توافق دراز مدت. بنابراین نیاز طرفین به شکل‌گیری یک توافق و نیاز بازیگران بین‌المللی و منطقه‌ای، شرایط را به سمت اینکه این طرح ارائه شود تا فضا مقداری به سمت آرامش حرکت کند سوق داد.

   

مهم‌ترین ویژگی و تفاوت این آتش بس در مقایسه با مورد قبلی که اواخر ماه نوامبر بود و حدوداً یک هفته طول کشید، این است که طول دوره این آتش بس که قرار است مورد توافق قرار گیرد طولانی‎تر است و اینکه بعد از یک دوره جنگ طولانی اتفاق افتاده است؛ یعنی دو طرف در یک وضعیت اضطرار هستند از نظر اینکه بخواهند تنفسی به این جنگ داده شود و طولانی بودن جنگ و اضطرار دو طرف برای رسیدن به آتس بس هر چند موقت باعث می شود که طرح های آتش بس به نسبت گذشته متفاوت‌تر باشد و این امید هم وجود دارد که طولانی بودن این آتش بس در دوره کنونی بر مبنای این طرح،  زمینه برای شکل‌گیری یک توافق بزرگتر را مطرح و فراهم کند.

    

همانطور که عرض کردم در سوال قبلی شانس اینکه این آتش بس موقت با توجه به طولانی بودن مدت زمانش تبدیل به یک آتش بس دراز مدت شود بالا است. به هر حال اگر این چند هفته آتش بس انجام شود، قطعاً در طول این دوره تلاش‌های دیپلماتیک و طرح‌های دیپلماتیکی ارائه خواهد شد و مذاکراتی انجام خواهد شد برای اینکه این دوره را طولانی‌تر کنند و اجازه ندهند مجددا درگیری‌هایی انجام شود. 

قطعا این تلاش‌ها ادامه پیدا خواهد کرد و طولانی بودن این دوره فرصت را برای رایزنی‌های دیپلماتیک فراهم می کند اما این مسئله ساده هم نیست به این دلیل که هر دو طرف در یک وضعیت بغرنجی امروز قرار دارند. در طرف اسرائیل مطابق آنچه تا الان گفته می‌شود، اعلام شده است که جنگ علیه حماس تا پیروزی کامل ادامه پیدا خواهد. اگر به پیروزی کامل بر مبنای نگاه اسرائیلی‌ها نگاه کنیم، از بین بردن حماس است. طبیعتاً تا الان این موضوع محقق نشده است اگرچه ضربات اسرائیل بر حماس و حملات، جنگ‌ها و جنگی که در طی هفته بوده است خیلی گسترده بوده است و روی انسجام این گروه تاثیر گذار بوده است اما هنوز به آن نقطه غایی که مد نظر اسرائیل است نرسیده است.

این سوال مطرح است که اگر قرار باشد آتش بس دائم انجام شود طبیعتاً باید اسرائیل از ادامه جنگ صرف نظر کند و تا همین جایی که پیشروی کرده است را بپذیرد و با توجه به اینکه هنوز حماس توان نظامی خودش را حفظ کرده است اگر اسرائیل این پیشنهاد را بپذیرد معنای آن این است که اسرائیل پذیرفته که حماس در این جنگ نابود نشده است و این با شعارهای اولیه اسرائیل در تناقض است و از طرفی قدرت داشتن جریانات راست افراطی در اسرائیل یکی از چالش‌های دیگر در رسیدن به یک توافق دراز مدت است مگر اینکه فشارهایی به طرف حماس آورده شود که امتیازهای بزرگی را  به طرف اسرائیلی بدهد که بر مبنای آن اسرائیل احساس پیروزی کند و توافق را بپذیرد. باید گفت که در حال حاضر از نظر نظامی اسرائیل دست بالا را در آن منطقه دارد و تا ۶۰، ۷۰ درصد جنگ را احساس می‌کند که پیشروی کرده است. 

در این شرایط این انگیزه را دارد که به جنگ ادامه دهد تا به اهدافش برسد. تنها در یک صورت شاید اسرائیل بپذیرد و آن هم این مسئله است که طرف حماس بپذیرد که امتیازهای بزرگی را بدهد. که مهم‌ترین موضوع آن در واقع این است که عملاً حکومت غزه را به نوعی حماس واگذار کند و دیگر در آنجا نقشی نداشته باشد. 

می‎دانیم از سال ۲۰۰۷ به این سو حماس کنترل نوار غزه را بر عهده دارد اگر حماس بپذیرد که دیگر کنترل آنجا را بر عهده ندارد طبیعتاً زمینه برای شکل‌گیری یک توافق دراز مدت می‌تواند فراهم شود.

منتهی باز هم پرسش‌های زیادی در ارتباط با توافق آتش‎بس بلند مدت مطرح است از جمله اینکه چه‌کسی کنترل غزه را بر عهده داشته باشد. اینکه آیا نیروهای اسرائیلی در آنجا باقی می‌مانند یا خارج می‎شوند و اینکه پرونده بازسازی غزه چگونه خواهد بود. به نظر می‌رسد که چالش‌هایی که برای ادامه جنگ وجود دارد خصوصاً برای اسرائیل و همینطور برای کشورهای منطقه که ابعاد این جنگ و تبعات منفی آن را احساس می‌کنند، احتمال اینکه فشارها گسترده شود برای اینکه یک توافق دراز مدت شکل بگیرد بسیار بالاست و من شانس این توافق را بالا می دانم یعنی شکل گیری یک توافق دراز مدت بعد از این آتش بس موقت. منتهی شکل‌گیری این توافق طبیعتا باید بر اساس این باشد که هر دو طرف امتیاز‌های گسترده‎ای را به طرف مقابل بدهند، به ویژه به نظر من حماس که بتواند در آن شرایط اسرائیل را متقاعد کند که حملات را متوقف کند و به سمت آتش‌بس دائم حرکت کند و به اصطلاح تضمین‌هایی به اسرائیل بدهند که دیگر غزه، غزه سابق نخواهد بود.