نقش ایران در بلندپروازی گازی ترکمن‌ها

ترکیه که در حال حاضر گاز طبیعی را از منابع مختلف مانند روسیه، آذربایجان و ایران از طریق خطوط لوله و به صورت گاز طبیعی مایع دریافت می‌کند، می‌تواند از این همکاری سود قابل توجهی کسب کند. علاوه بر این، ظهور ترکیه به عنوان یک تولیدکننده گاز طبیعی در دریای سیاه، سبد انرژی آن را افزایش می‌دهد. بردی محمداف بر مسیرهای بالقوه گاز ترکمنستان برای رسیدن به ترکیه و اروپا از جمله حمل و نقل از طریق دریای خزر و آذربایجان تاکید کرد. از طرف دیگر، این گاز می‌تواند از طریق زیرساخت‌های خط لوله موجود ایران از طریق قرارداد سوآپ گاز منتقل شود. ترکمنستان با بهره گیری از موقعیت استراتژیک خود به عنوان یکی از کشورهای دارای بزرگترین ذخایر گاز جهان، به دنبال استفاده از زیرساخت‌های انرژی ترکیه برای دسترسی به بازارهای جهانی است. برای ترکیه که در حال حاضر مصرف کننده بزرگ انرژی است، این توافقنامه‌ها امنیت و تنوع بیشتری را برای تامین انرژی آن فراهم می‌کند. عرضه گاز موجود از روسیه، آذربایجان و ایران و همچنین گاز ترکمنستان، دارایی ارزشمند به سبد انرژی ترکیه است. علاوه بر این، تحولات اخیر در اکتشاف گاز دریایی ترکیه در دریای سیاه، خودکفایی انرژی آن را بیشتر می‌کند. این توافقنامه‌ها گام مهمی در تقویت همکاری انرژی بین ترکمنستان و ترکیه و موقعیت آنکارا به عنوان یک «هاب انرژی منطقه‌ای» بالقوه مهم است.

مسیرهای بالقوه گاز ترکمنستان برای رسیدن به ترکیه و اروپا نشان می‌دهد که ملاحظات ژئوپلیتیکی چقدر پیچیده است. گزینه‌های این مسیر از جمله ترانزیت از طریق دریای خزر و آذربایجان یا زیرساخت خط لوله ایران، نشان دهنده پویایی پیچیده منطقه‌‍ای و نیاز به توافقات دیپلماتیک برای تسهیل ترانزیت گاز است. اتحادیه اروپا در راستای رویکرد راهبردی خود از وابستگی به گاز روسیه دور می‌شود، به‌ویژه پس از تنش‌های ژئوپلیتیکی که با جنگ روسیه و اوکراین تشدید شده است. اتحادیه اروپا به دنبال تنوع بخشیدن به منابع انرژی خود، یادداشت تفاهمی با آذربایجان امضا کرد که هدف آن دو برابر کردن واردات گاز از منطقه قفقاز جنوبی است. این اقدام بخشی از تلاش اتحادیه اروپا برای کاهش وابستگی به مسکو برای تامین انرژی است. توافق با آذربایجان مزایای متعددی برای سایر ذینفعان دارد. ترکیه موقعیت خود را به عنوان یک مرکز مهم گازی تقویت کرده و اهداف ژئوپلیتیکی خود را پیش خواهد برد. در عین حال، اتحادیه اروپا موقعیت خود را در مذاکرات با روسیه تقویت کرده و آسیب پذیری خود را در برابر اختلالات عرضه کاهش می‌دهد. برای ترکمنستان، این توافق فرصتی برای به دست آوردن نفوذ بیشتر در پویایی قدرت منطقه‌ای، به ویژه در مقابل روسیه و چین، فراهم می‌کند. یک مقام ارشد آذربایجان با ابراز اشتیاق از این قرارداد، آمادگی خود را برای تسهیل ترانزیت گاز ترکمنستان از طریق زیرساخت‌های خط لوله موجود برای رسیدن به ترکیه و بازارهای بالقوه اروپایی تایید کرد. اما تحقق این طرح منوط به نهایی شدن توافق در بستر دریای خزر بوده که برای مسیرهای ترانزیتی حیاتی است.

چشم انداز صادرات گاز آسیای مرکزی به دنبال اقدامات روسیه در اوکراین دستخوش تغییرات قابل توجهی شده است. پیش از این، تولیدکنندگان آسیای مرکزی، به ویژه ترکمنستان، با موانعی مانند تسلط روسیه در بازارهای گاز اروپا و ترس از پیامدهای تعریف مسیرهای صادراتی جایگزین بودند. اما با توجه به تمرکز روسیه بر چین به عنوان بازار اصلی گاز، امروزه هیچ مانعی برای صادرات گاز آسیای مرکزی به غرب وجود ندارد. تغییر روسیه به سمت چین، ترکمنستان را به دنبال تنوع در بازارهای صادراتی خود سوق می‌دهد. در نتیجه، همگرایی منافع بین بازیگران منطقه‌ای برای کشف مسیرهای گاز جایگزین وجود دارد که محاسبات جغرافیایی جریان انرژی در منطقه اوراسیا را تغییر می‌دهد. دور شدن راهبردی اتحادیه اروپا از گاز طبیعی روسیه یک حرکت مهم با پیامدهای گسترده برای امنیت انرژی و پویایی ژئوپلیتیک در منطقه است. یادداشت تفاهم امضا شده با آذربایجان برای افزایش واردات گاز از قفقاز جنوبی گام مهمی در جهت تنوع بخشیدن به منابع انرژی اروپا و کاهش وابستگی به روسیه است. با این توافق که در راستای اهداف ژئوپلیتیک ترکیه است و موقعیت استراتژیک ترکیه را در پویایی انرژی منطقه‌ای ارتقا می دهد، آنکارا به عنوان یک مرکز انرژی مهم نمایان خواهد شد. برنامه ترکمنستان برای تنوع بخشیدن به بازارهای صادراتی خود نشان دهنده تغییر بیشتر در استراتژی‌های انرژی آسیای مرکزی با تمرکز روسیه بر بازار چین است. در نهایت، همکاری گاز طبیعی بین ترکمنستان و ترکیه باعث تغییر قابل توجهی در پویایی انرژی منطقه می‌شود و ترکیه را به عنوان یک قطب انرژی بالقوه در برابر اتحادیه اروپا تقویت می‌کند.

عشق آباد در راستای یافتن بازارهای جدید به دنبال صادرات به عراق نیز بوده که از گذشته بازار هدف ایران است. اما براساس برخی اظهارات، باوجود تلاش‌های بغداد برای تنوع بخشیدن به عرضه‌ گاز، ایران دروازه ترانزیت صادرات گاز از ترکمنستان خواهد بود. در ۹ اکتبر ۲۰۲۳، وزارت امور خارجه ترکمنستان پس از مذاکرات با هیات دولت ترکمنستان در بغداد اعلام کرد که عشق آباد قصد دارد سالانه ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی را از طریق ایران به بغداد بفروشد. در همین راستا، در ۶ اکتبر ۲۰۲۳، ترکمنستان و وزارت برق عراق توافقنامه‌ای برای واردات مقادیری گاز طبیعی - که میزان آن مشخص نشده - برای تامین نیاز نیروگاه‌های تولید برق امضا کردند. ترکمنستان دارای خط لوله‌ای است که به ایران هم مرز با عراق متصل می‌شود.  عشق آباد جزئیاتی در مورد مبادلات احتمالی ارائه نکرد، اما اعلام کرد که عراق علاقه مند به یک توافق ۵ ساله است. ترکمنستان چهارمین ذخایر گازی جهان را دارد، اما برنامه‌های این کشور برای صادرات گاز به اروپا با مشکلاتی مواجه شده، بنابراین به دنبال بازارهای جایگزین برای افزایش صادرات است.  در این راستا، زیاد علی فاضل وزیر برق گفته است: «سازوکار صادرات گاز ترکمنستان به عراق با استفاده از شبکه خطوط لوله ایران که به خطوط لوله حمل‌ونقل عراق متصل است تا نیروگاه‌های برق عراق خواهد بود.»

روزنامه صبح ساحل