جنگ و قیمت نفت، دومینوی محتوم

تنش‌های ژئوپلیتیک جهانی از زمان حمله به اوکراین تشدید شده است. در اکتبر ۲۰۲۳، جنگ حماس و اسرائیل شعله‌ور شد و اندکی پس از آن، انصارالله یمن حمله به کشتی‌های اسرائیلی را آغاز کردند. در گذشته، هرگونه تنش در خاورمیانه به عنوان بزرگترین منطقه تامین کننده نفت و گاز در جهان، قیمت جهانی نفت را افزایش می‌داد، اما قیمت نفت این بار کمتر تحت تاثیر قرار گرفت و علیرغم کاهش‌های متعدد تولید اوپک پلاس برای تقویت بازار، سال ۲۰۲۳ را با کمتر از ۷۸ دلار در هر بشکه به پایان رساند و در ژانویه امسال به سختی به ۸۰ دلار در هر بشکه رسید. در نیمه نخست سال گذشته، بازار جهانی کالا به دلیل فرآیندهای منفی در اقتصاد و رکود در اروپا، آمریکای شمالی، ژاپن، چین و بسیاری دیگر از کشورهای آسیایی، نوسانات قیمتی در نفت را تجربه کرد. به ویژه مبارزه با تورم که بانک‌های مرکزی کشورهای مهم جهان را مجبور به افزایش شدید نرخ بهره کرد، به کاهش نرخ رشد تولید ناخالص داخلی در این کشورها منجر شد. این امر باعث کاهش سرعت سرمایه گذاری، تولید و تقاضای مصرف کننده شد، زیرا هزینه وجوه استقراضی افزایش یافت. همه این موارد در نهایت تقاضای جهانی برای هیدروکربن‌ها را در سال گذشته کاهش داد.  همچنین، با توجه به تشدید درگیری‌های فلسطینی و اسرائیلی در نوار غزه در پاییز گذشته، برخی روندهای صعودی در قیمت نفت مشاهده شد. به ویژه، از اواسط نوامبر سال گذشته، گروه انصارالله یمن حملات پهپادی و موشکی را به کشتی‌های باری و نفتکش‌های مرتبط با رژیم صهیونیستی را در آب‌های دریای سرخ و تنگه باب المندب آغاز کرد که این امر در روند بازار تاثیرگذار بوده است. با وجود واکنش ائتلاف غربی متشکل از ایالات متحده و انگلیس، وضعیت انتقال نفت از طریق کانال سوئز همچنان متشنج است. 

درگیری‌های خاورمیانه، جنگ جاری روسیه و اوکراین که اکنون در سومین سال خود بوده و تحریم‌ها صادرات نفت و سایر منابع انرژی روسیه به بازار اروپا را محدود کرده، تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. در همین حال، به گفته تحلیلگران، حملات اخیر پهپادهای اوکراینی به پالایشگاه‌های روسیه، ظرفیت پالایش روسیه را حدود ۴۰۰ هزار بشکه در روز کاهش داده است. 

در مجموع، بر اساس برخی گزارش‌ها، کاهش فعالیت صنعت نفت روسیه با احتساب سال گذشته و امسال می‌تواند به ۳۰ درصد برسد. بازارهای کالا بدون تردید نسبت به درگیری‌ها و جنگ‌ها، سایر مظاهر تقابل ژئوپلیتیک جهانی بسیار حساس هستند. با این حال، عوامل کلیدی موثر بر قیمت نفت هنوز فرآیندهای اقتصادی اساسی و عوامل بنیادی هستند که تقاضای بلندمدت را شکل می‌دهند.

  

بنابراین، در اواخر سه ماهه نخست سال جاری، روند بازار نفت به نفع قیمت‌های بالاتر آغاز و پیش‌بینی‌های آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) در اواسط ماه مارس، نقطه شروع این فرآیند شد. بر اساس برآوردهای آژانس بین المللی انرژی، مصرف نفت در سه ماهه نخست سال ۲۰۲۴ با ۴۰۰ هزار بشکه افزایش به ۱۰۲ میلیون بشکه در روز و پیش بینی برای سه ماهه دوم و سوم با ۲۰۰ هزار بشکه افزایش به ترتیب به ۱۰۳ و ۱۰۴ میلیون بشکه در روز رسید.باید توجه داشت که در آوریل سال گذشته، کشورهای اوپک پلاس تصمیم گرفتند تولید نفت خود را روزانه به میزان ۱.۶۶ میلیون بشکه در سال ۲۰۲۳ کاهش دهند. البته در اوایل ژوئن، این کارتل و شرکای آن بر روی کاهش تولید هدف حدود ۱.۴ میلیون بشکه از سال ۲۰۲۴ به توافق رسیدند.

همچنین در ابتدای مارس سال جاری، کشورهای اوپک پلاس تعهد خود را به اقدامات داوطلبانه برای کاهش بیشتر تولید نفت به منظور حفظ ثبات و تعادل در بازارهای نفت تایید کردند. 

همچنین طبق اطلاعات منتشر شده در نیمه اول ماه مارس، ذخایر نفت تجاری در ایالات متحده ۱.۹۵۲ میلیون بشکه کاهش یافته که تعجب کارشناسان را برانگیخت. وضعیت کنونی ایالات متحده را مجبور کرد تا در بازار نفت مداخله کند، البته همزمان برنامه ریزی برای افزایش تولید نفت شیل در اوایل آوریل تداوم دارد. 

بدیهی است در سال جاری علاوه بر عوامل فوق، تغییر در سیاست‌های پولی بانک‌های مرکزی تاثیرگذار جهان نیز بر بازار جهانی نفت فشار وارد خواهد کرد. به عنوان مثال، تحلیلگران گروه گلدمن ساکس انتظار دارند که قیمت کالاها در سال جاری افزایش یابد زیرا تنظیم کننده‌های مالی در ایالات متحده و اتحادیه اروپا برای حمایت از تقاضای صنعتی و مصرف کننده به سمت کاهش نرخ بهره حرکت می‌کنند. به گفته کارشناسان گلدمن ساکس، به دلیل کاهش هزینه‌های استقراض و بهبود تولید، کالاها تا سال ۲۰۲۴احتمالا ۱۵ درصد افزایش پیدا کنند: فلزات (به ویژه مس و طلا) بیشترین افزایش را خواهند داشت و به دنبال آن نفت قرار دارد، زیرا تأثیر مثبت تسهیلات مالی در این روند تاثیرگذار است. رشد تدریجی روندهای «صعودی» در بازارهای کالایی مورد تایید سایر کارشناسان است. به باور آنها، بازار کالا در حال ورود به چرخه جدیدی از بهبود است که با کاهش عرضه و بهبود اقتصاد جهانی تسهیل می‌شود.

در واقع، در پس زمینه تشدید درگیری‌ها، حمله به پالایشگاه‌های نفت و حملات تروریستی در مسکو، در حال حاضر شاهد تغییرات پویا در بازارهای کالا هستیم. به عنوان مثال، اخیر قیمت آتی نفت برنت در ماه می به ۸۶.۸۲ دلار در هر بشکه در بورس لندن رسید. همچنین، قیمت قراردادهای نفت WTI برای معاملات ماه می در بورس کالای نیویورک (NYMEX) با ۱.۶۴ درصد افزایش به ۸۱.۹۵ دلار در هر بشکه رسید. و از نظر ظاهری، این دور از حد است. 

در اوایل اکتبر گذشته، تحلیلگران بانک جهانی در گزارشی پیشنهاد کردند که در صورت تشدید بیشتر درگیری‌های جهانی، متوسط قیمت هر بشکه نفت برنت در سال ۲۰۲۴احتمالا بین ۹۳ تا ۱۰۰ دلار افزایش یابد.

   

حتی زمانی که عرضه نفت کاهش نمی‌یابد، بیم آن می‌رود که تحولات ژئوپلیتیکی مانند گسترش جنگ ایران و رژیم صهیونیستی منجر به افزایش قیمت‌ها شود. در آغاز جنگ اوکراین، برخی از موسسات قیمت‌ها را بیش از ۳۰۰ دلار در هر بشکه پیش‌بینی کردند. بسیاری نیز نسبت به سه رقمی شدن قیمت‌ها پس از آغاز جنگ اسرائیل و حماس هشدار دادند. تأثیر ژئوپلیتیک بر بازارهای نفت نیز به میزان اصطلاحا «بالشتک ایمنی» بستگی دارد. این بالشتک، ظرفیت مازاد بوده که به عنوان «حجم نفت تولیدی که می‌تواند در عرض ۳۰ روز آنلاین و حداقل برای ۹۰ روز حفظ شود» تعریف می‌شود. 

جی پی مورگان در یادداشت در نوامبر ۲۰۲۳، هشدار داد که کاهش ظرفیت مازاد، افزایش حق بیمه در حدود ۲۰ تا ۳۰ دلار در هر بشکه ایجاد می‌کند. ظرفیت مازاد نفت جهان در کشورهای اوپک متمرکز است. هرچه گروه بیشتر تولید خود را کاهش دهد، این ظرفیت آن را جبران می کند. امروز، ظرفیت تولید مازاد نفت خام اوپک بسیار بالاتر از میانگین پنج و ۱۰ سال گذشته است و در سومین سطح در بیش از ۲۰ سال گذشته قرار دارد. اوپک با کاهش تولید برای جلوگیری از کاهش بیشتر قیمت، به جلوگیری از افزایش قیمت‌ها نیز کمک کرده است. 

بنابراین، اگر تنش‌های ژئوپلیتیکی - به‌ویژه در خاورمیانه - تشدید و باعث از دست رفتن قابل توجه عرضه شود، رویکرد غالب کنونی می‌تواند تغییر کند. با این حال، بسیاری از بازیکنان کلیدی احتمالاً برای اجتناب از چنین سناریویی تلاش می‌کنند. همچنین، سال ۲۰۲۴ بزرگترین سال انتخابات جهانی در تاریخ خواهد بود و انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده ازمهمترین آنهاست. شوک عرضه و متعاقب آن قیمت بالای نفت برای کسانی که به دنبال پیروزی در انتخابات هستند، خبر خوبی نخواهد داشت.