بارها و بارها درباره مضرات دخانیات (سیگار و قلیان) صحبت شده است و عوارض ناشی از آن بر کسی پوشیده نیست. طبق گزارش انجمن ریه آمریکا، هنگامی که سیگار و قلیان روشن می‌شوند، مقدار زیادی ماده شیمیایی تولید خواهد شد که حداقل 69 ماده شیمیایی تولید شده، سرطان‌زا هستند یا به عنوان عامل سرطان شناخته شده‌اند. استعمال دخانیات، عوارض زیادی برای بدن به همراه دارد که این عوارض خود را به شکل کوتاه مدت و بلند مدت بروز می‌دهند. باید توجه داشت که هیچ راه مطمئنی برای استعمال دخانیات وجود ندارد. برخی افراد تصور می‌کنند سیگار الکترونیکی، پیپ یا قلیان جایگزین‌های مناسبی برای سیگار به حساب می‌آیند در حالی‌که این باور درست نیست و با این جایگزینی نمی‌توان عوارض را کاهش داد. 

  

دخانیات (سیگار و قلیان) به اندام‌های مختلف بدن آسیب می‌رساند و تهدیدی برای سلامتی به شمار می‌آید. استعمال دخانیات می‌تواند التهاب را در سراسر بدن افزایش دهد و بر سیستم ایمنی تاثیر منفی می‌گذارد. با توجه به تاثیر منفی بر سیستم ایمنی، احتمال بروز عفونت در مصرف‌کنندگان دخانیات افزایش خواهد یافت. برای مثال، استعمال دخانیات شانس ابتلا به ویروس اچ.پی.وی(HPV) را افزایش می‌دهد. علاوه بر این در صورت ابتلا، حذف ویروس از بدن توسط سیستم ایمنی را به تاخیر می‌اندازد. برخی محققان بر این باورند که بین آرتریت روماتوئید (روماتیسم مفصلی) و استعمال دخانیات ارتباط  وجود دارد. 

  

یکی از مهم‌ترین عوارض دخانیات، ابتلا به سرطان است. استعمال دخانیات، احتمال بروز سرطان را در همه جای بدن افزایش می‌دهد. برای مثال، احتمال بروز سرطان‌هایی چون مثانه، دهانه رحم، روده بزرگ، کلیه، رحم، حنجره، گلو، ریه، معده، دهان، مری، لوزه المعده(پانکراس) و ...، در مصرف‌کنندگان دخانیات بیشتر است. با این وجود احتمال بروز سرطان (با توجه به نوع سرطان) در افرادی‌که دخانیات را ترک می‌کنند، کاهش می‌یابد. البته باید توجه داشت که این دسته از افراد به نسبت سایرین که سابقه استعمال دخانیات را ندارند، همچنان در معرض ابتلا به سرطان با درصد کمتری نسبت به قبل، قرار خواهند داشت.

  

دخانیات به مجاری تنفسی، کیسه‌های هوایی (آلوئول‌ها) در ریه‌ها و مژک‌ها آسیب می‌زند. مژک‌ها ساختارهای مو مانندی هستند که از ورود آلودگی و ذرات معلق به ریه‌ها تا حد زیادی جلوگیری می‌کنند و هر نوع آسیب به آن‌ها باعث بروز مشکل خواهد شد. مصرف دخانیات احتمال آسیب به بافت ریه را  افزایش می‌دهد که این آسیب، جبران‌ناپذیر است و بافت‌های آسیب دیده را نمی‌توان درمان کرد. چنانچه ریه‌ها آسیب ببینند، فرد مستعد ابتلا به برخی عفونت‌ها مانند سل و ذات الریه می‌شود که در چنین شرایطی احتمال مرگ وجود دارد. آن دسته از افرادی‌که از دخانیات استفاده می‌کنند، دچار سرفه‌های مزمن خواهند شد. همچنین آن دسته از افرادی که مستعد ابتلا به آسم هستند با مصرف دخانیات دچار تشدید علائم خواهند شد. مصرف کنندگان دخانیات حدود 20 برابر بیشتر از سایر افراد در معرض ابتلا به سرطان ریه قرار دارند. یکی دیگر از مواردی که مصرف‌کنندگان دخانیات ممکن است به آن دچار شوند، برونشیت است. 

  

آن دسته از نوجوان‌هایی که از سیگار یا قلیان (دخانیات) استفاده می‌کنند، ریه‌های کوچک‌تر و ضعیف‌تری به نسبت سایر نوجوان‌ها دارند. این نوجوان‌ها به دلیل شروع مصرف زودهنگام دخانیات، در سنین جوانی و اوایل میانسالی با عوارض جدی‌ مواجه خواهند شد. مشکلات قلبی و عروقی و حتی برخی سرطان‎‌ها در سنین کم دیده می‌شوند که یکی از علل ابتلا به این بیماری‌ها مصرف دخانیات است. 

  

شاید خیلی از افراد تصور کنند که عوارض دخانیات فقط فرد را درگیر می‌کند در حالی‌که اطرافیان نیز از عوارض مصون نخواهند ماند. افرادی که از دخانیات استفاده نمی‌کنند ولی در معرض دود مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرند در اصطلاح سیگاری دست دوم گفته می‌شوند. این دسته از افراد ممکن است دچار سکته، حملات قلبی و سایر بیماری‌های قلب شوند. علاوه بر بزرگ‌سالان، کودکانی که والدین یا اطرافیان آن‌ها سیگار می‌کشند در معرض مشکلاتی قرار می‌گیرند. برای مثال، سرفه، خس خس در سینه، حملات آسم، ذات الریه، بیماری سل ، برونشیت ، کاهش عملکرد ریه‌ها، اختلال رشد ریه‌ها و فیبروز ریوی برخی از عوارض قرار گرفتن کودکان در معرض دود دخانیات محسوب می‌شوند. علاوه بر این، از اثرات مضر دود دخانیات که روی البسه و اشیاء باقی می‌ماند نباید غافل شد. این دود که با عنوان دود دسته سوم شناخته می‌شود، دارای مواد سرطان‌زاست که بر سایر افراد نیز اثر منفی خواهد گذاشت. 

  

بسیاری از مطالعات نشان می‌دهند که نیکوتین بر جریان خون در ناحیه تناسلی مردان و زنان تاثیر منفی می‌گذارد. همچنین ممکن است باعث مشکلات باروری و اختلال در هورمون‌های جنسی مردان و زنان شود. یکی از مشکلات ناشی از مصرف دخانیات، کاهش میل جنسی در برخی افراد است. استفاده از دخانیات در برخی از خانم‌ها با خشکی واژن و اختلال در روابط زناشویی و نارضایتی همراه است. آن دسته از خانم‌هایی که از دخانیات استفاده می‌کنند، ممکن است زودتر از سایر خانم‌ها دچار یائسگی شوند. همچنین از عوارض دیگر دخانیات، احتمال زایمان زودتر از موعد است. نوزدانی با وزن پایین در زمان تولد، یکی دیگر از عوارض مصرف دخانیات در مادران محسوب می‌شود. حتی نوزادان آن دسته از خانم‌هایی که از دخانیات استفاده می‌کنند ممکن است مرده به دنیا بیایند. سندرم مرگ ناگهانی نوزاد ( SIDS) یکی دیگر از عوارض مصرف دخانیات است. آن دسته از خانم‌هایی که در دوران بارداری سیگار می‌کشند یا از قلیان استفاده می‌کنند، ممکن است نوزاد آن‌ها با نقص در ریه، متولد شود. شکاف کام و لب (لب شکری) در نوزادان و بارداری خارج از رحمی را نیز می‌توان از عوارض دخانیات نام برد. 

   

دخانیات می‌تواند به سیستم قلبی و عروقی آسیب وارد کند که می‌توان به قلب، شریان‌ها و رگ‌های خونی اشاره کرد. نیکوتین با اثر سفت کننده رگ‌های خونی، منجر به محدود شدن جریان خون می‌شود. احتمال افزایش فشار خون، ضعف در دیواره رگ‌های خونی و خطر لخته شدن خون، به دلیل استعمال دخانیات وجود دارد. موارد یاد شده، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، آن دسته از افرادی که قبلا به بیماری‌های قلبی و عروقی مبتلا بودند، با مصرف دخانیات باعث تشدید مشکلات خود خواهند شد. 

    

مشکلات بینایی یکی دیگر از عوارض مصرف دخانیات است. مصرف دخانیات به شکل طولانی مدت ممکن است روی عصب بینایی تاثیر منفی بگذارد. آب سیاه (گلوکوم)، یکی از عوارض استفاده طولانی مدت از دخانیات است. همچنین احتمال بروز آب مروارید نیز وجود دارد. استعمال دخانیات بر انسولین نیز می‌تواند اثر بگذارد و احتمال ایجاد مقاومت به انسولین را افزایش می‌دهد. افرادی که سیگار یا قلیان می‌کشند، 30 تا 40 درصد بیشتر در معرض دیابت نوع 2 و عوارض آن قرار دارند. به طور کلی، پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع 2 در افراد سیگاری، سخت‌تر از سایر افراد است.

   

احتمال بروز بیماری‌های لثه و مشکلات دندان در افرادی که از دخانیات استفاده می‌کنند، بیشتر است. دخانیات با افزایش التهاب در لثه‌ها، شانس عفونت لثه را بالا می‌برد. احتمال بروز تورم، خونریزی و لق شدن دندان‎‌ها و در نهایت از دست رفتن دندان‌ها به دلیل عفونت وجود دارد. یکی دیگر از عوارض دخانیات، کاهش تراکم استخوان یا پوکی استخوان است. آن دسته از افرادی که دچار شکستگی استخوان شده‌اند و همچنان از دخانیات استفاده می‌کنند، در بهبودشان اختلال ایجاد خواهد شد. یائسگی و پوکی استخوان با یکدیگر مرتبط هستند در نتیجه آن دسته از خانم‌هایی که از دخانیات استفاده می‌کنند سریع‌تر و با شدت بیشتری به پوکی استخوان دچار خواهند شد. علاوه بر موارد یاد شده، پوست، مو و ناخن نیز درگیر عوارض دخانیات خواهند شد. بروز چین و چروک و تشدید آن، تاخیر در بهبود زخم‌ها، پسوریازیس و حتی در برخی موارد سرطان پوست، از عوارض مصرف دخانیات است. بین استعمال دخانیات و ریزش مو در مردان ارتباط وجود دارد. استعمال دخانیات ممکن است روی ناخن‌های دست و پا اثر منفی بگذارد و احتمال بروز عفونت قارچی را افزایش دهد.

  

تنباکو، حاوی نیکوتین است، این ماده روی خلق و خو اثر می‌گذارد. علاوه بر این، به عنوان یک ماده به شدت اعتیادآور شناخته می‌شود، به همین دلیل ترک سیگار یا قلیان کار چندان راحتی نیست و باید از روانپزشک و روانشناس کمک گرفت. با مصرف سیگار یا قلیان، انرژی بدن به سرعت بالا می‌رود اما با از بین رفتن اثر آن پس از مدتی، احساس خستگی ایجاد خواهد شد. همین مسئله باعث می‌شود که افراد برای بازگرداندن انرژی به مصرف بیشتری روی بیاورند. بدن در زمان عدم حضور نیکوتین دچار اختلالاتی می‌شود برای مثال، توانایی تفکر دچار مشکل خواهد شد. تحریک‌پذیری، اضطراب و افسردگی برخی از مواردی هستند که در صورت عدم حضور نیکوتین در بدن فرد ایجاد می‌شوند. حذف نیکوتین یا کاهش آن در مصرف‌کنندگان، بروز سردرد و مشکلات خواب را به دنبال دارد.