کمتر کسی به آن فکر می‌کند، شاید دلیلش توسعه شهرها باشد. اما همچنان وجود دارد و در برخی موارد حتی جان افراد را نیز می‌گیرد. موارد یاد شده درباره هاری است، یک بیماری که بسیاری آن را به سگ‌ها نسبت می‌دهند اما به غیر از سگ‌ها، حیوانات دیگری هم می‌توانند باعث ابتلا شوند. گاهی اسم این بیماری در قالب خبر به چشم می‌آید و اخیرا کودکانی قربانی ابتلا به آن شده‌اند. ششم جولای مصادف با 16 تیرماه، روز جهانی بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان است و هاری نیز یکی از این بیماری‌ها محسوب می‌شود. برای اینکه بدانید هاری چیست و چطور می‌توان مانع از مرگ فرد مبتلا شد، خواندن این متن به شما کمک می‌کند. 

هاری ویروسی است که به سیستم عصبی مرکزی حمله می‌کند. این مسئله فقط در پستانداران (حیوانات خون‌گرم با خز و مو، همچنین انسان)، مطرح است. برای مثال، اسب، سگ، گربه، گوسفند ، شتر، روباه، گرگ، خفاش و...، می‌‌توانند به هاری مبتلا شوند. برخی آمارها نشان می‌دهند که سالانه حدود 59 هزار نفر در اثر هاری می‌میرند و بیشترین آمار مرگ و میر به آفریقا و آسیا اختصاص دارد. ویروس هاری، باعث عفونت هاری خواهد شد، چنانچه فردی در معرض حیوانی قرار بگیرد که احتمال ابتلای آن به هاری وجود دارد، باید سریعا تحت درمان قرار بگیرد. ویروس هاری به واسطه بزاق و اغلب از طریق گاز گرفتن توسط حیوان منتقل می‌شود. البته در صورت چنگ زدن یا خراش نیز احتمال ابتلا به آن وجود دارد. علاوه بر این، احتمال انتقال این بیماری از طریق تماس مستقیم با بزاق، بریدگی در پوست یا غشاهای مخاطی مانند چشم، بینی یا دهان وجود خواهد داشت.

 

شاید کمتر کسی بداند که هاری به 2 نوع خشمگین و ساکت (فلجی) دسته‌بندی می‌شود. در هاری خشمگین، فرد بیش فعال و تحریک‌پذیر خواهد شد و علائم مختلفی را از خود بروز می‌دهد. اما مبتلایان به هاری فلجی، دچار ضعف و فلج می‌شوند که این مسئله از محل زخم گزش، به سایر قسمت‌های بدن منتقل خواهد شد. هاری خشمگین معمولا چند روز تا یک هفته طول می‌کشد اما در هاری فلجی، تا یک ماه نیز ممکن است ادامه پیدا کند. کما آخرین مرحله عفونت هاری است که بسیاری از افراد دچار آن خواهند شد و در نهایت مرگ در اثر هاری اتفاق می‌افتد. 

  

به طور کلی، هیچ علائمی بلافاصله پس از ابتلا به هاری بروز نمی‌کند. در برخی افراد ممکن است حدودا یک تا 3 ماه ویروس به حالت نهفته باقی بماند که به این حالت دوره نهفتگی می‌گویند. وقتی ویروس بتواند از طریق سیستم عصبی مرکزی عبور کرده و به مغز برخورد کند، علائم ظاهر می‌شوند. اولین علامتی که می‌تواند ناشی از ابتلا به هاری باشد، تب است. علائم دیگری چون احساس خستگی، ضعف، سردرد و به طور کلی علائمی چون شبه آنفلوآنزا، ممکن است ناشی از ابتلای فرد به هاری باشد. همچنین سرفه، گلودرد، درد عضلانی، تهوع، استفراغ یا اسهال، برخی دیگر از علائم هاری محسوب می‌شوند. احساس درد، سوزن سوزن شدن یا سوزش در محل زخم، از علائم دیگر هاری به حساب می‌آیند. این علائم معمولا تا چند روز ادامه خواهند داشت و با گسترش ویروس از طریق سیستم عصبی مرکزی، علائم نیز شدیدتر می‌شوند. برای مثال، بی‌خوابی، اضطراب، اختلال در عملکرد مغز و گیجی که بر حرکت، تفکر، احساسات و ...، تاثیر می‌گذارد، از علائم شدید ابتلا به هاری به حساب می‌آیند. علاوه بر این، فلج جزئی، بیش فعالی، به راحتی آشفته شدن، توهم، تشنج، ترشح بیش از حد بزاق، مشکل در بلع و رفتارهای غیر طبیعی برخی دیگر از علائم شدید ابتلا به هاری هستند. تغییرات ضربان قلب، تنفس شدید، انقباض عضلانی، تغییر در اندازه مردمک چشم، سفتی گردن (مربوط به هاری فلجی)، برخی دیگر از علائم به حساب می‌آیند. آب هراسی ناشی از هاری(هیدروفوبیا)، یکی از علائم هاری خشمگین به حساب می‌آید. این مسئله در مراحل آخر هاری بروز خواهد کرد. مبتلایان با دیدن، شنیدن یا چشیدن آب، دچار اسپاسم عضلانی می‌شوند. 

  

زمانی که هاری از مرحله نهفتگی بگذرد و علائم آن بروز کند، امکان درمان وجود ندارد به همین دلیل در شرایطی که احتمال ابتلا به هاری وجود داشته باشد، باید سریعا برای درمان مراجعه کرد. شست‌وشوی محل گاز گرفتگی با آب و صابون پیش از مراجعه به مرکز درمانی مفید است و باید این کار را در حدود 15 تا 20 دقیقه ادامه داد. چنانچه فرد دیگری قصد شست‌شو داشته باشد، از دست زدن مستقیم به محل زخم یا خراش باید بپرهیزد و پوشیدن دستکش در چنین شرایطی الزامی است. تا جای ممکن، زخم و جراحت ناشی از گازگرفتگی یا خراش را نباید باندپیچی کرد چون ویروس هاری به هوا و نور حساس است و انجام این کار به درمان موفق کمک خواهد کرد. پس از مراجعه به مراکز پیشگیری و درمان هاری، بنا بر تشخیص پزشک در محل زخم، سرم ضد هاری تزریق می‌شود تا بدین شکل از انتقال عفونت به مغز جلوگیری شود. این درمان با هدف پیشگیری انجام خواهد شد و به آن پروفیلاکسی یا پیشگیری پس از مواجهه (PEP)، می‌گویند. علاوه بر سرم ضد هاری، واکسن هاری نیز برای فرد تزریق خواهد شد. واکسن با توجه به شرایط فرد، در 3 یا 4 نوبت باید تزریق شود. آن دسته از افرادی که در 10 سال گذشته واکسن کزاز نزده باشند، باید این واکسن را نیز بزنند. واکسن هاری با در نظر گرفتن تمهیداتی برای خانم‌های بارداری که دچار خراش یا گازگرفتگی توسط حیوانات شده‌اند، انجام می‌شود که خطری برای مادر و جنین ندارد. 

  

بسیاری از افراد علاقه زیادی به نگهداری از حیوانات در محیط خانه دارند که این مسئله مشکلات خاص خود را دارد و باید به نکاتی در این رابطه توجه داشت. بردن حیوانات وحشی به داخل خانه، ضمن آسیب به حیوان و حیات وحش، برای افراد ممکن است خطراتی را به دنبال داشته باشد. 

برای مثال، بسیاری از حیوانات وحشی دارای بیماری‌های مشترک با انسان هستند و ممکن است بیماری خود را به انسان منتقل کنند. در حال حاضر بسیاری افراد علاقه خاصی به نگهداری از حیواناتی چون سنجاب نشان می‌دهند. این حیوان مناسب نگهداری در خانه نیست و ممکن است باعث ابتلا به هاری شود. علاوه بر این، نگهداری از سنجاب در خانه می‌تواند منجر به انقراض آن شود ضمن اینکه گسترش جنگل‌ها به ویژه جنگل‌های بلوط، به وجود سنجاب‌ها وابسته است. سنجاب‌ها با پنهان کردن دانه‌های مختلف به ویژه بلوط در خاک باعث توسعه جنگل می‌شوند پس نگهداری از این حیوان در خانه کار درستی نیست. 

  

همان‌طور که اشاره شد، انواع پستانداران ممکن است به هاری مبتلا شوند در نتیجه آن دسته از افرادی که از حیوان خانگی یا حتی دام نگهداری می‌کنند، باید حتما با دامپزشک در ارتباط باشند و دستورات او را به دقت انجام بدهند. واکسیناسیون حیوانات خانگی و دام‌ها با واکسن ضدهاری از اهمیت بالایی برخوردار است و بدین شکل می‌توان تا حدود زیادی مانع از ابتلای انسان به هاری شد. از آن‌جایی که سگ‌ها بیشتر از سایر حیوانات مستعد هاری هستند و اغلب در محل زندگی انسان‌ها سکونت دارند، باید سگ‌های خیابانی را واکسینه کرد و آن‌ها را از نظر بیماری‌های مختلف مورد بررسی قرار داد. هنگامی که سگ در معرض هاری قرار می‌گیرد، ویروس از طریق اعصاب به نخاع و مغز می‌رسد که این مسئله ممکن است حدود 3 تا 12 هفته طول بکشد و سگ در این مدت علائمی نداشته باشد. پس از رسیدن ویروس به مغز، علائم بروز می‌کند و معمولا در عرض 7 روز سگ خواهد مرد. 

  

تشخیص ابتلای یک حیوان به هاری، کار چندان راحتی نیست. برخی افراد تصور می‌کنند که حیوانات مبتلا به هاری فقط خلق و خوی تهاجمی و وحشی دارند در حالی‌که این مسئله نمی‌تواند معیار دقیقی برای تشخیص باشد. در برخی موارد حیواناتی که به هاری مبتلا می‌شوند، ترسو یا خجالتی خواهند شد در نتیجه ظاهر آرام یک حیوان که ذاتا وحشی است (مانند گرگ، روباه و ...)، نمی‌تواند دلیلی بر عدم ابتلا باشد. اجتناب از نوازش حیوانات ولگرد یا وحشی یکی از مهم‌ترین مواردی است که در پیشگیری از هاری می‌تواند نقش داشته باشد. از حیواناتی که رفتار عجیب دارند و می‌خواهند گاز بگیرند باید دور شد و این موضوع را به مسئولان بهداشت گزارش کرد. برخی افراد از روی کنجکاوی به لاشه حیوانات وحشی دست می‌زنند انجام این کار ممکن است با احتمال بروز هاری همراه باشد در نتیجه به حیوانات مرده نیز نباید دست زد. حیوانات آسیب دیده وحشی نباید بدون تمهیدات بهداشتی و مهارت، توسط افراد عادی لمس شوند. در صورتی که افراد قصد کمک به این حیوانات را دارند باید با مراکز حفاظت از محیط زیست تماس بگیرند. 

آن دسته از افرادی که حیوانات خانگی دارند و احتمال ابتلای حیوانات به هاری وجود دارد، بهتر است علاوه بر واکسیناسیون حیوان، خود نیز واکسن پیشگیری از هاری بزنند. همچنین افرادی که شغل آن‌ها در ارتباط با حیوانات است نیز باید واکسن پیشگیری از هاری را تزریق کنند. برای مثال، محیط‌ بان‌ها، جنگل‌بان‌ها، کارکنان کشتارگاه‌ها، تربیت‌کنندگان حیوانات خانگی، دامپزشک و ...، باید با واکسن پیشگیری از هاری واکسینه شوند. آن دسته از افرادی که وقت زیادی را در طبیعت هستند یا برای پژوهش به غارها می‌روند نیز باید واکسن پیشگیری از هاری را حتما بزنند. 

منابع: Who.int

Webmd.com