پنهان شدن بیماری، پشت یک پشه!

مطالب زیادی در فضای مجازی دست به دست می‌شوند که در آن‌ها تصاویر یک پشه با ظاهری متفاوت وجود دارد. پشه‌ای که باعث شده سئوالات زیادی در ذهن بسیاری از افراد شکل بگیرد. از کنجکاوی درباره درمان تا ترس از مرگ و میر، سئوالات متدوالی به حساب می‌آیند که پشه آئدس برای افراد به وجود آورده است. برای اینکه دقیقا بدانید در مواجهه با پشه آئدس چه باید کرد و در صورت ابتلا به تب دنگی ناشی از این پشه چه نکات مهمی وجود دارد، صحبت‎‌های «یوسف درویشیان»، کارشناس مبارزه با بیماری‌های دانشگاه علوم پزشکی ایران را به دقت بخوانید. 

  

ویروس دنگی، جزو فلاوی ویروس‌ها محسوب می‌شود که از طریق گزش پشه آئدس اجیپتی و آئدس آلبوپیکتوس انتقال پیدا می‌کند. پشه آئدس اجیپتی در هرمزگان، سیستان و بلوچستان، چابهار، کنارک، بوشهر، عسلویه و کنگان وجود دارد در حالی‎‌که پشه آئدس آلبوپیکتوس، معمولا در گیلان مشاهده می‌شود. این دو نوع پشه علاوه بر تب دنگی، می‌توانند باعث ابتلا به ویروس زیکا، تب زرد و چیکونگونیا شوند. البته باید به این نکته توجه داشت که پشه سالم، باعث بروز بیماری نخواهد شد و تنها پشه آلوده به ویروس می‌تواند در بروز بیماری نقش داشته باشد. علاوه براین، جنس ماده گونه پشه آئدس اجیپتی عامل ابتلا به تب دنگی است و پشه آئدس آلبوپیکتوس، به میزان کمتری باعث ابتلا به این بیماری خواهد شد. پشه آئدس، ظاهری متفاوت با پشه معمولی دارد. این پشه دارای 2 بال فعال و 2 بال تحلیل رفته، خرطوم بلند، فلس‌های کوتاه و متراکم روی سینه، رگبال‌ها و پا است. همچنین پوشیده شدن سینه از فلس‌های قهوه‌ای تیره یا متمایل به سفید از ویژگی‌های ظاهری پشه آئدس محسوب می‌شود. 

  

همه‌گیری و شیوع تب دنگی در فصول بارانی و گرم سال بیشتر است. تاکنون وجود قطعی پشه ناقل در کشور ایران اثبات نشده است و عمده بیمارانی که تا به امروز گزارش شده‌اند، مسافرینی هستند که به کشورهای آندمیک (کشورهایی که بیماری به شکل بومی در آن‌ها شایع است)، سفر کرده‌اند. به عبارت روشن‌تر، بیماری تب دنگی از طریق مسافر وارد کشور شده است. برای مثال، از حدود 122 نفر که به شکل قطعی ابتلای آن‌ها به اثبات رسیده، حدود 100 نفر به کشور امارات متحده عربی سفر کرده‌اند. دغدغه مسئولان بهداشتی این است که پشه‌های آئدس داخل کشور، افراد مبتلا را بگزند و ناقل این بیماری شوند. علاوه بر این، تخم پشه‌های ناقل از طریق لاستیک مستعمل و سایر محصولات مانند گیاه لاکی بامبو، می‌توانند به کشورهای دیگر و حتی کشور ما وارد شوند. به غیر از موارد یاد شده، تخم‌های این پشه ممکن است از طریق لنج‌‌های باری نیز وارد کشور شوند. با توجه به موارد یاد شده، در صورت مشاهده این پشه باید به مسئولان بهداشتی گزارش داد تا سمپاشی انجام بدهند. البته این کار در مناطقی که ریسک بالایی دارند انجام می‌شود. 

  

بسیاری از افراد تصور می‌کنند که پشه آئدس گیلان همان پشه‌ای است که در جنوب کشور وجود دارد در حالی‌که این باور درست نیست. پشه آئدس اجیپتی، در مناطق حاره‌ای (جنوب) وجود دارد و پشه آلبوپیکتوس در مناطق حاره‌ای و معتدل (شمال) دیده می‌شود. پشه آئدس اجیپتی و آلبوپیکتوس، در مناطق شهری و روستایی وجود دارند اما آئدس آلبوپیکتوس، در مناطق روستایی بیشتر دیده می‌شود و هم از حیوانات و هم از انسان در طول روز خون‌خواری می‌کند. پشه آئدس اجیپتی تنها از انسان خون‌خواری می‌کند و بیشتر در خارج از فضای بسته امکان گزش وجود دارد البته امکان گزش در فضای بسته را نیز نباید رد کرد. پشه آئدس آلبوپیکتوس، هم در داخل و هم در خارج از فضای بسته، می‌تواند افراد را بگزد. پشه آئدس اجیپتی، چندین خونخواری در هر سیکل و دوره انجام می‌دهد در حالی‌که پشه آئدس آلبوپیکتوس، یک خونخواری در هر سیکل انجام خواهد داد.

  

پیشگیری از ابتلا به بیماری تب دنگی از اهمیت بالایی برخوردار است. در وهله اول، پیشگیری با کنترل مسافرانی که از مناطق با شیوع بالا وارد کشور می‌شوند باید صورت بگیرد. ضمن اینکه تا جای ممکن از سفر به مناطقی که در آن‌ها بیماری تب دنگی شیوع بالایی دارد، باید پرهیز کرد. در حال حاضر، امارات متحده عربی، ویتنام و اندونزی جزو این مناطق هستند. به طور کلی، تب دنگی در آسیا به ویژه آسیای جنوب شرقی و غرب اقیانوسیه شایع است. علاوه بر این، باید به نکات دیگری نیز توجه داشت. برای مثال، از تجمع آب در هر جایی باید جلوگیری کرد یکی از این موارد، زیر گلدان‌ها است که محل مناسبی برای تخم‌گذاری این پشه به حساب می‌آید. یکی دیگر از مواردی که باید به آن توجه داشت، عدم انباشت زباله است. علاوه بر این، نصب توری با بافت ریز روی در و پنجره، می‌تواند تا حد زیادی از ورود پشه به داخل خانه جلوگیری کند. استفاده از لباس پوشیده به ویژه با رنگ روشن، احتمال گزش آئدس را کاهش می‎‌دهد. افراد با مشاهده این پشه باید محل آن را به مسئولان بهداشتی گزارش کنند تا سمپاشی انجام شود. 

  

پیش از هر چیز باید گفت که نگرانی بیش از حد درباره مرگ و میر بی‌مورد است چون این آمار مرگ و میر ناشی از تب دنگی بالا نیست و چیزی در حدود یک درصد است. تب دنگی، درمان خاصی ندارد و درمان‌هایی که برای مبتلایان انجام می‌شود، حمایتی هستند یعنی از وخیم شدن حال بیمار پیشگیری می‌کنند تا فرد بهبود پیدا کند. معمولا روند ابتلا بدین شکل است که پشه سالم، افراد بیمار را نیش می‌زند و طی حدود 20 روز ویروس در بدن پشه تکثیر پیدا می‎‌کند. این پشه با نیش زدن افراد دیگر، باعث انتقال بیماری خواهد شد. آنچه در مورد این بیماری مهم است، علائم و سیر بیماری است. به طور کلی، علائم اولیه شامل تب شدید و حاد (حدود 40 درجه سانتی‌گراد)، سردرد و کمی درد عضلانی است. بعد از 3 روز ممکن است تب قطع شود و درد مفاصل، قرمزی صورت، ضایعات پوستی قرمز رنگ (دانه‌های ریز) آشکار خواهند شد. در مرحله بعدی بیماری، ضعف، بی‌حالی، خواب آلودگی، تهوع ، استفراغ و گاهی کاهش هوشیاری بروز می‌کند. به مرور ضایعات خونریزی دهنده ایجاد خواهند شد و خونریزی از مخاط، مثل بینی و دستگاه گوارش (به شکل خروج خون از مقعد) اتفاق خواهد افتاد. طولانی شدن عادت ماهیانه در خانم‌های مبتلا نیز ممکن است ایجاد شود. چنانچه فرد مبتلا به بیماری آزمایش دهد، ممکن است با مواردی چون افت پلاکت، کاهش هموگلوبین، غلظت خون و کاهش گلبول‌های سفید مواجه شود. ضمن اینکه آنزیم‌های کبدی نیز ممکن است تا 10 برابر حالت طبیعی، بالا بروند. بعد از این دوره چند روزه، کاهش علائم از اهمیت بالایی برخوردار است و نباید علائم به سمت بحرانی بروند. چنانچه علائم هشدار دهنده تشدید شوند، مراجعه به بیمارستان ضروری است. 

  

علائم خفیف بیماری به آنفلوآنزا شباهت دارند به همین دلیل برای تشخیص دقیق، سابقه سفرهای اخیر فرد ( 2 هفته قبل از بروز علائم)، به مناطقی که در آن‌ها تب دنگی شایع است باید مورد توجه و بررسی قرار بگیرد. تست‌های تشخیصی و آزمایش برای ابتلا به تب دنگی وجود دارد که از آن‌ها می‌توان بهره گرفت. بسیاری از بیماران در منزل درمان می‌شوند به شرط اینکه استراحت کافی داشته باشند.  مبتلایان با مشورت پزشک باید هر 6 ساعت یک‌بار استامینوفن استفاده کنند تا تب پایین بیاید. داروهایی مثل ایبوپروفن، ژلوفن و دیکلوفناک در زمان ابتلا به تب دنگی نباید به هیچ وجه استفاده شوند. 

نوشیدن مایعات فراوان، سوپ، آبمیوه و محلول او.آر.اس (ORS) به بیماران توصیه می‌شود. در تمامی مراحل بیماری، توجه به علائم هشدار دهنده ضروری است و در صورت بروز این علائم باید به بیمارستان مراجعه کرد. تبی که بعد از 3 روز قطع نشود، حال عمومی که بعد از 3 تا 4 روز همچنان بد باشد، نباید نادیده گرفته شود. علاوه بر این، بی‌اشتهایی، تب، افت فشار خون، استفراغ شدید و مکرر، کاهش هوشیاری، خواب آلودگی و...، موارد دیگری هستند که مراجعه به بیمارستان را ضروری می‌کنند. درد شدید شکم و کاهش ادرار نیز موارد دیگری هستند که باید جدی گرفته شوند و به بیمارستان مراجعه کرد. 

 

برخی از افراد در صورت ابتلا به تب دنگی باید حتما به بیمارستان مراجعه کنند و تحت نظر مستقیم پزشک باشند. این دسته از افراد حتی بدون داشتن علائم هشدار دهنده باید به مراکز درمانی مراجعه کنند چون ابتلا به این بیماری می‌تواند جان آن‌ها را به خطر بیندازد. 

برای مثال، مبتلایان به بیماری‌های زمینه‌ای (دیابت، نارسایی کبدی، بیماری‌های کلیه، بیماری‌های قلبی و عروقی و ...)، شیرخواران، کودکان، سالمندان و خانم‌های باردار در گروه پرخطر قرار می‌گیرند. علاوه بر این، آن دسته از افرادی که شرایط اجتماعی خاصی دارند مثلا تنها زندگی می‌کنند یا با مراکز درمانی فاصله زیادی دارند، گروه پر خطر به حساب می‌آیند. 

  

ویروس دنگی دارای 4 سروتیپ ( گروه‌هایی در یک گونه با ساختار سطحی مشخص؛ سویه نیز می‌گویند) است که در صورت ابتلا به یک سروتیپ، فرد تا آخر عمر نسبت به آن ایمن خواهد شد ولی ممکن است به سروتیپ‌های دیگر مبتلا شود. چنانچه فردی یک‌بار به سروتیپی از تب دنگی مبتلا شود، ابتلای دوباره با سروتیپ جدید، شدیدتر خواهد شد و مشکلات بیشتری به همراه دارد. یکی دیگر از نگرانی‌هایی که در رابطه با تب دنگی وجود دارد، هم زمان شدن آن با سایر عفونت‌های حاد تنفسی، مثل کرونا است که این مسئله می‌تواند شدت بیماری را افزایش دهد ضمن اینکه آمار بستری در آی.سی.یو (ICU) و حتی مرگ و میر را نیز بالاتر ببرد.