چالش کسری تامین برق 24 هزار مگاواتی برای سال آینده؛ نـاتوانـیر

اما این تمام ماجرا نیست و سال بعد شرایط از این هم سخت‌تر خواهد شد و اگر بخواهیم کل ناترازی برق را برای پیک سال 1404 مرتفع کنیم؛ باید چیزی حدود 13.2 میلیارد دلار در این صنعت هزینه شود و اگر فقط بخواهیم سطح ناترازی امسال را در سال آینده حفظ کنیم و از بیشتر شدن آن پیشگیری کنیم؛ به حدود 4 هزار مگاوات برق نیاز خواهیم داشت که سرمایه‌گذاری 2.2 میلیارد دلار را در بر خواهد داشت. البته این رقم بدون در نظر گرفتن شبکه انتقال نیروگاه است و در عمل با نظر گرفتن پست و شبکه خطوط انتقال این رقم به دو برابر افزایش خواهد یافت. برای کند و کاو بیشتر در خصوص چالش‌های پیش‌روی صنعت برق به سراغ جواد صباغ، استاد دانشگاه و مهندس نیروگاه برق در بخش بهره‌برداری رفته‌ایم تا در این خصوص با ایشان به گفتگو بنشینیم.

 آیا در نیمه دوم سال نیز کسری برق وجود خواهد داشت؟

شرایط تامین برق کشور در حال حاضر با 24 هزار مگاوات کسری تولید مواجه است و هر سال حدود 20 درصد به این ناترازی اضافه می‌شود. بر فرض مثال اگر بتوانیم منابعی برای ساخت نیروگاه‌های جدید داشته باشیم؛ برای تامین سوخت آن با چالش‌های بزرگی رو‎به‌رو خواهیم بود و نیاز به سرمایه‌گذاری‌های عظیم در پالایشگاه‌های گاز و فرآورده‌های نفتی خواهد بود. متاسفانه در نیمه دوم سال هم ناترازی تولید و مصرف برق ادامه خواهد یافت اما جنس آن با ناترازی نیمه اول سال متفاوت است. در نیمه اول سال ناترازی برق به علت افزایش مصرف برق که عمدتا بر پایه بار سرمایشی است به وجود می‌آید اما در نیمه دوم سال با کاهش دما و افزایش مصرف سوخت گاز و دیگر حامل‌های انرژی، محدودیت‌هایی در تامین سوخت نیروگاه‌های برق بوجود می‌آید؛ این عامل باعث کاهش تولید برق و ناترازی برق در نیمه دوم سال می‌شود. توضیح اینکه در ابتدای خرداد 1403 میزان مصرف برق کشور حدود 50 هزار مگاوات بود و در پایان خرداد به حدود 80 هزار مگاوات رسید که عمده این افزایش 30 هزار مگاواتی ناشی از بار سرمایشی راه اندازی کولرهای 24 میلیون خانه در کشور بوده است.

میزان ناترازی برق، در بار پایه و متغیر را در شش ماه دوم سال چه میزان پیش بینی می‌کنید؟

میزان ناترازی برق در شش ماهه دوم سال ناشی از محدودیت‌های تامین سوخت نیروگاه‌ها است و درصورتی که سوخت گاز و مایع به مقدار کافی به نیروگاه‌ها برسد؛ ناترازی در این صنعت برای تولید برق وجود نخواهد داشت.  اما با توجه به تجربه سال‌های گذشته این محدودیت در تامین سوخت نیروگاه‌ها هر ساله در شش ماهه دوم سال با سرد شدن هوا وجود داشته است و متاسفانه هر سال مقدار آن هم بیشتر می‌شود. در نتیجه نیروگاه‌ها به اجبار باید کاهش تولید برق داشته باشند و این محدودیت تولید برق باعث قطع برق در صنایع انرژی‌بر در زمستان می‌شود. به بیان دیگر، میزان محدودیت تولید برق بستگی به محدودیت تحویل سوخت به نیروگاه‌ها خواهد داشت.

برای اینکه سطح تولید سال آینده، در سطح فعلی باقی بماند؛ صنعت برق به جذب چه میزان سرمایه نیاز دارد؟

امسال در پیک تابستان حدود 20 هزار مگاوات ناترازی بین تولید و مصرف برق وجود داشت و برای پیک سال آینده حدود 24 هزار مگاوات ناترازی پیش‌بینی می‌شود یعنی رشدی معادل 20 درصد که این درصد رشد عدد بزرگی خواهد بود. یعنی برای  اینکه در سال آینده ناترازی از امسال بیشتر نشود باید حدود 4 هزار مگاوات نیروگاه جدید برق به مدار تولید بیاوریم تا فقط سطح ناترازی فعلی حفظ شود. در حال حاضر هزینه احداث هر مگاوات نیروگاه حرارتی سیکل ترکیبی بدون در نظر گرفتن ساخت و توسعه پست نیروگاه و خطوط انتقال و شبکه توزیع آن، حدود 550 هزار دلار و با در نظر گرفتن کل شبکه تولید و انتقال حدود یک میلیون دلار برآورد می‌شود. در صورتی که بخواهیم کل ناترازی برق را برای پیک سال 1404 مرتفع کنیم؛ باید 24 هزار مگاوات نیروگاه جدید بسازیم که بدون در نظر گرفتن هزینه پست‌ها و خطوط انتقال، چیزی حدود 13.2 میلیارد دلار هزینه خواهد داشت و همان‌طور که بیان شد؛ اگر فقط بخواهیم سطح ناترازی امسال را در سال آینده حفظ کنیم و از بیشتر شدن آن پیشگیری کنیم؛ به حدود 4 هزار مگاوات نیروگاه جدید در مدار نیاز خواهیم داشت که سرمایه‌گذاری 2.2 میلیارد دلار برای کشور در بردارد. البته این رقم بدون در نظر گرفتن شبکه انتقال نیروگاه است و در عمل با نظر گرفتن پست و شبکه خطوط انتقال این رقم به دو برابر افزایش خواهد یافت.

آیا قطعی برق صنایع یا بخش خانگی در نیمه دوم سال اتفاق خواهد افتاد؟ کدام صنایع بیشتر در معرض قطعی برق صنایع هستند؟

بله قطعی برق در نیمه دوم سال هم در صنایع انرژی‌بر مانند فولاد و سیمان و معدنی وجود خواهد داشت اما با توجه به حذف بار سرمایشی در مصراف خانگی احتمال کمی وجود دارد که برق بخش خانگی قطع شود.

زیان مالی ناشی از کمبود برق و اختلال در بخش تولید کشور را چقدر برآورد می‌کنید؟

آمار مشخصی که بتوان با استناد به آن در مورد محاسبه زیان ناشی از قطعی برق در کشور نظر داد؛ وجود ندارد. اما با توجه به کاهش تولید صنایع بزرگ صادراتی و ارزآور کشور که در سه حوزه تولید فولاد، پتروشیمی و معدنی فعالیت می‌کنند؛ می‌توان برآورد کرد چیزی معادل 4.5 میلیارد دلار در ماه زیان از کمبود و ناترازی برق و گاز به کشور تحمیل می‌شود.

چرا سرمایه‌گذاری در بخش برق از نظر بخش خصوصی، یک سرمایه‌گذاری پرریسک است؟

علت پر ریسک بودن سرمایه‌گذاری در بخش تولید برق، به دستوری بودن تعیین قیمت برق و سوخت نیروگاه‌ها توسط دولت برمی‌گردد. اگر یک نیروگاه تولید برق را یک کارخانه فرض کنیم؛ محصول تولیدی آن، انرژی برق و عمده مواد اولیه آن سوخت گاز یا مایع (گازوئیل، مازوت) است. در حقیقت بخش خصوصی باید با سرمایه خود وارد سرمایه‌گذاری در تولید شود ولی نمی‌تواند هیچ گونه کنترلی برای تعیین قیمت مواد اولیه و محصول تولیدی داشته باشد و این مهم‌ترین چالش در سودآوری این بخش است. علاوه بر این، در حال حاضر در نیروگاه‌های حرارتی کشور که عمده تولید برق در آنها صورت می‌گیرد؛ سوخت به قیمت تقریبا رایگان تحویل داده می‌شود و در عوض متناسب با سوخت تحویلی، برق تولیدی آن‌ها در بار پایه به ازای هر کیلووات ساعت 130 تومان خریداری می‌شود. این هزینه تبدیل انرژی که به نیروگاه‌ها پرداخت می‌شود کفاف هزینه‌های ثابت و متغیر آنها را نمی‌دهد و باعث زیان‌ده شدن صنعت تولید برق کشور می‌شود. همچنین با توجه به اینکه عمده سرمایه‌گذاری در این صنعت ارزی ولی درآمد آن ریالی است؛ باید نرخ تبدیل انرژی (نرخ خرید بار پایه) در نیروگاه‌ها به‌گونه‌ای تعیین گردد تا این صنعت سود آور شود. اگر به میانگین این نرخ در دنیا توجه شود؛ این هزینه تبدیل انرژی به ازای هر کیلووات ساعت، چیزی حدود 2 سنت است که در شرایط فعلی به نیروگاه‌های داخلی 10 درصد این مبلغ پرداخت می‌شود .
برای روشن‌تر شدن این مطلب باید ابتدا هزینه تولید هر کیلوات ساعت برق در نیروگاه‌های حرارتی کشور را بدانیم. در سال 1403 میانگین راندمان نیروگاه‌های حرارتی کشور 39.8 درصد بود. یعنی برای تولید هر 4 کیلوات ساعت برق، حدود یک متر مکعب گاز و یا معادل یک لیتر سوخت مایع (گازوئیل ، مازوت) مصرف می‌شود. در مهر ماه 1403 قیمت هر تن گازوئیل در فوب خلیج فارس معادل 700 دلار قیمت  داشت و هر تن گازوئیل 1190 لیتر بود. بر این اساس، قیمت هر لیتر گازوئیل تحویلی به نیروگاه ها 58 سنت قیمت می‌خورد.  
حال اگر هزینه 2 سنت برای تبدیل این سوخت به انرژی الکتریکی که پیش‌تر توضیح داده شد را به آن اضافه کنیم؛ هزینه تولید برق در کشور با سوخت مایع به ازای هر کیلوات ساعت حدود 16.5 سنت خواهد بود . اگر قیمت دلار آزاد فعلی که حدود 60 هزارتومان است؛ مبناء محاسبه قرار گیرد؛ هزینه تولید برق کشور با سوخت مایع حدود 9900 تومان به ازای هر کیلووات ساعت خواهد بود . لازم به یادآوری است که عمده تولید برق کشور در نیروگاه های حرارتی با سوخت گاز انجام می‌گیرد و در فصول سرد سال که به علت افزایش مصرف گاز و افت فشار گاز در شبکه گازرسانی کشور انجام می‌شود؛ گاز مصرفی نیروگاه‌ها قطع و از سوخت مایع برای تولید برق استفاده می‌شود .هزینه تولید برق با استفاده از سوخت گاز به مراتب از سوخت مایع کمتر خواهد بود. در حال حاضر متوسط نرخ صادرات گاز به کشورهای همسایه، هر متر مکعب گاز حدود 30 سنت است و اگر هزینه 2 سنتی تبدیل گاز به برق را به آن بیفزاییم؛ هزینه تولید برق با استفاده از سوخت گاز با میانگین راندمان نیروگاه‌های حرارتی کشور حدود 9.5 سنت می‌رسد و با در نظر گرفتن قیمت 60 هزار تومان دلار آزاد هزینه تولید برق هر کیلوات ساعت چیزی حدود 5700 تومان خواهد بود .

در شرایط فعلی که دولت با کسری بودجه مواجهه است؛ بخش خصوصی تمایلی به سرمایه گذاری ندارد و سرمایه خارجی نیز وارد کشور نمی‌شود چه راهکاری برای مدیریت میزان تولید و مصرف برق وجود دارد؟

تقویت کارهای ترویجی، اطلاع رسانی و آگاه سازی در بستر رسانه‌های موجود و فضای مجازی پیرامون کاهش مصرف برق در مشترکین خانگی و تأکید بر مشوق‌های پیش‌بینی شده و همچنین اعمال جریمه (افزایش هزینه قبوض) برای مدیریت الگوی رفتار مصرف برق مشترکین و همچنین نصب شمارشگرهای هوشمند و تجهیزات قطع و وصل از راه دور برای کنترل مصرف ادارات و سایر مراکز دولتی و همچنین، استفاده از ژنراتورهای منصوبه در مراکز نظامی و حساس در زمان‌های پیک مصرف برق، از جمله راهکارهایی است که با کمک آن می‌توان تاحدی میزان مصرف و هدر رفت آن را مدیریت کرد.  علاوه بر این راهکارهای دیگری نیز در بخش اداری و دولتی وجود دارد که شامل تقویت همکاری میان وزارت نیرو و استانداری‌ها برای مدیریت محدودیت و کمبود برق در استان‌ها است. مثلا تنفیذ اختیار به استانداران برای تغییر ساعات کار ادارات به منظور پخش بار بهینه شبکه سراسری در طی ساعات روز و همچنین افزایش تأمین برق صنایع متناسب با کاهش مصرف برق مشترکین خانگی از جمله این راهکارها می‌باشد. همچنین می‌توان دستگاه‌های اجرائی کشور و نهادهای عمومی غیردولتی را موظب به کاهش ۳۰درصدی مصرف نسبت به دوره مشابه سال گذشته در ساعات اداری نمود. در خصوص بخش کشاورزی نیز، تغییر ساعات کار پمپ‌های آب کشاورزی جهت کاهش مصرف در زمان پیک می‌تواند موثر باشد.
 

روزنامه صبح ساحل