بازخوانی تعارض منافع کشورهای عضو بریکس و نقش آن در نظم چندقطبی جهان؛ بریکس توفیق پرچالش

به باور کارشناسان، شانزدهمین اجلاس سران بریکس در قازان روسیه نماد مرحله جدیدی در سیاست جهانی است، زیرا کشورهای جنوب جهانی به دنبال دور شدن از تسلط دیرینه غرب با تأکید بر قدرت جمعیتی، اقتصادی و سیاسی خود هستند. بیانیه نهایی اجلاس سران بریکس ۲۰۲۴ بر تعهد استراتژیک این گروه برای تقویت مشارکت خود در منافع مشترک تاکید دارد. در پاسخ به تحریم‌های غیرقانونی که بر اقتصاد جهانی تأثیر می‌گذارد، بریکس بر لزوم مشارکت فعال کشورهای آفریقا و جنوب جهانی در فرآیندهای بین‌المللی تأکید و از تمایل آن‌ها به اتحاد استقبال می‌کند. کشورهای بریکس چالشی بی‌سابقه را برای هژمونی غرب به راه انداخته‌اند و به نوعی زلزله ژئوپلیتیکی جهان را تکان می‌دهد. برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی در حال بهره‌گیری از نیروهای خود برای تغییر نظم جهانی هستند که برای چندین دهه ایجاد شده است. سلطه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی غرب در حال تزلزل و عصر جدیدی از جهان چندقطبی و همکاری را به وجود می‌آورد که قواعد بازی جهانی را بازتعریف می‌کند. بریکس که بیش از ۴۰ درصد از جمعیت جهان، ۳۵ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی و ۲۰ درصد ذخایر ارزی را در اختیار دارد، برتری اقتصادی و سیاسی غرب را به چالش می‌کشد و در عین حال مدل جدیدی از حکمرانی چندقطبی و عادلانه را ارائه می‌دهد. این ائتلاف با ترویج یک اقتصاد متنوع و تقویت همکاری جنوب-جنوب، ظهور نظم جهانی عادلانه‌تر را نوید می‌دهد. پیامدهای استراتژیک عمیق و شامل تعریف مجدد اتحادها، ارزیابی مجدد منافع ملی و دگرگونی روابط بین‌الملل است. اجلاس قازان نماد عزم کشورهای بریکس برای شکل دادن به آینده‌ای عاری از دیکته‌های غربی است و زمینه را برای جهانی متکثر و برابر فراهم می‌کند. چشم‌انداز ژئوپلیتیکی در حال تحول است و در این میان، بریکس هژمونی غرب را تضعیف و به کشورهای جنوب جهانی قدرت بخشیده است.

 بریکس و نظم نوین

به گزارش مرکز آنکسام ترکیه، کشورهای بریکس تأثیر بسزایی در اقتصاد و سیاست جهانی دارند و برای افزایش همکاری‌های اقتصادی، تقویت جایگاه کشورهای در حال توسعه در بازار جهانی و ایجاد موازنه‌ای در برابر اقتصاد لیبرال غرب‌محور گرد هم آمدند. نظم جهانی پس از جنگ سرد مدتهاست که با یک سیستم تک قطبی به رهبری ایالات متحده مشخص شده است.
با این حال، در سال‌های اخیر اجماع فزاینده‌ای وجود داشته که این سیستم در حال تضعیف است و جای خود را به نظم جهانی چند قطبی می‌دهد و کشورهای بریکس در مرکز این توازن جدید قدرت قرار دارند. نظم جهانی چندقطبی به سیستمی اطلاق می‌شود که در آن قدرت‌های جهانی متنوع هستند و توزیع قدرت متعادل‌تر است و در این میان، بریکس نقش مهمی در این تحول ایفا می‌کند. البته، بریکس تنها به پنج کشور محدود نشده است و با استراتژی گسترش خود قصد دارد درها را به روی سایر اقتصادهای نوظهور باز کند. اهداف توسعه، که برای افزایش همکاری اقتصادی و نفوذ سیاسی جهانی تعریف شد، از سال ۲۰۲۰ درخواست پیوستن به آن شتاب بیشتری به خود گرفت. 
در پانزدهمین اجلاس سران بریکس در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی در ۲۲ اوت ۲۰۲۳، سیاست توسعه موضوع اصلی بحث بود. گفتگوها برای پیوستن اعضا دیگر با احتیاط چین، حمایت روسیه و تردید برزیل، هند و آفریقای جنوبی ادامه یافت. 
توزیع نسبتاً ناهمگون اعضا، اختلافات سیاسی، اقتصادی و نظامی را آشکار و اوضاع را پیچیده کرد. 
با این وجود، تحول سیاست جهانی به نظم چندقطبی و بلندپروازی کشورهای متوسط برای به چالش کشیدن هژمونی غربی، این گروه را به ماندن در کنار هم و گسترش آن برانگیخته است. بریکس به عنوان صدای «جنوب جهانی»، به دلیل رویدادهای بین‌المللی اخیر مانند تنش بین غرب و چین و جنگ روسیه و اوکراین به عنوان ابزاری نوظهور دارای سیاست‌های خارجی مستقل است. در ۱ ژانویه ۲۰۲۴، بریکس چهار عضو جدید شامل مصر، اتیوپی، ایران و امارات متحده عربی را پذیرفت.
پذیرش اعضای جدید سهم بریکس را در اقتصاد جهانی افزایش می‌دهد و آن را قادر می‌سازد قدرت بیشتری در تجارت جهانی به دست آورد. همچنین، این گروه سهم بزرگ‌تری به خصوص در زمینه‌های نفت، انرژی، منابع معدنی و کشاورزی خواهند داشت. هدف این کشورها با تشویق افزایش تجارت بین خود، ایجاد جایگزینی برای سیستم‌های مالی غربی به ویژه، تلاش برای تضعیف سلطه دلار آمریکا است که بعد اقتصادی نظم جهانی چند قطبی را تقویت می‌کند. این گسترش، نه تنها از نظر اقتصادی و سیاسی، بلکه از نظر جغرافیایی نیز پتانسیل تغییر موازنه استراتژیک در آفریقا و خاورمیانه را با الحاق دولت‌های جدید که مناطق مختلف را پوشش می‌دهند، دارد. 
هدف بریکس فراتر رفتن از نظم تک قطبی شکل گرفته تحت رهبری غرب و ساختن جهانی چند قطبی است. در این زمینه، آن‌ها با ایجاد بانک و سازمان‌های توسعه‌ای خود، گزینه‌های تامین مالی جدیدی را به ویژه به کشورهای در حال توسعه معرفی می‌کنند. در این راستا، بانک توسعه جدید بریکس که در سال ۲۰۱۴ تأسیس شد، به عنوان جایگزینی برای موسسات مالی مستقر در غرب مانند صندوق بین المللی پول (IMF) و بانک جهانی در حال گسترش است. بریکس نشان می‌دهد که در نظم جهانی چندقطبی نه تنها یک نهاد اقتصادی است، بلکه به دنبال تقویت آن از نظر سیاسی و نظامی است. چین با نفوذ فزاینده خود در دریای چین جنوبی و آسیا، از قدرت منطقه‌ای فراتر رفته و به یک بازیگر جهانی تبدیل شده است. 
از سوی دیگر، روسیه با افزایش نفوذ خود در خاورمیانه، اروپای شرقی و آفریقا به دنبال تغییر موازنه استراتژیک با ایالات متحده است. همچنین، هند در تلاش است تا استقلال خود را به عنوان یک قدرت منطقه‌ای حفظ کند و در عین حال روابط خود را با غرب بهبود بخشد. برزیل و آفریقای جنوبی نیز به دنبال تحکیم رهبری اقتصادی و سیاسی خود در قاره‌های مربوطه هستند. 
در مجموع، گذار به نظم جهانی چندقطبی نه تنها دارای مزایای بسیاری است، بلکه با چالش‌هایی نیز همراه خواهد بود. منافع اقتصادی و سیاسی در میان کشورهای بریکس می‌تواند باعث ایجاد درگیری‌های احتمالی برای گروه شود و رسیدن به اجماع در مورد مواضع سیاسی مشترک را دشوار کنند. برای نمونه، با وجود کشورهای مصر و اتیوپی، احتمال بدتر شدن توازن منافع بین کشورهای عضو وجود دارد. علاوه بر این، اختلافات تاریخی مرزی و رقابت منطقه‌ای بین هند و چین می‌تواند انسجام درون بریکس را به چالش بکشد.