بررسی علمی زمان بهینه اعمال ممنوعیت صید گونه‌های آبزی در هرمزگان؛ هم‌پوشانی علم و سنت در طرح دریا بست

نشست نخبگان شیلاتی با موضوع «جایگاه دریا بست در مدیریت ماهیگیری» با تعیین تقویم دریا بست در استان هرمزگان به پایان رسید. «پیشینه، اجرا و ضرورت‌های مدیریتی طرح دریا بست»، «فواید و چالش‌های اجرای دریا بست در هرمزگان» و «تعیین زمان بهینه طرح دریا بست با استفاده از رویکرد مدیریت مشارکتی در هرمزگان» محورهای این نشست علمی و صمیمانه میان جامعه صیادان و نخبگان شیلاتی بود. در این جلسه چهارساعته که با حضور معاون امور صید سازمان شیلات ایران، رئیس پژوهشکده اکولوژی خلیج‌فارس و دریای عمان، معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استان هرمزگان، مدیرکل شیلات استان، نمایندگان صیادان مناطق مختلف هرمزگان و محققان حوزه شیلات برگزار شد؛ مقرر گردید طی اردیبهشت‌ماه سال 1404 به مدت 15 روز در سه استان هرمزگان، بوشهر و خوزستان دریا بست به‌صورت سراسری اجرا شود که این ممنوعیت برای همه گونه‌ها و همه ناوگان‌های صیادی خواهد بود. همچنین به مدت یک هفته قبل از آزادسازی فصل میگو ممنوعیت ماهیگیری در استان هرمزگان اعمال می‌شود. پژوهشگران حوزه شیلات بر این باوراند که اکثر ذخایر آبزیان خلیج‌فارس تحت‌فشار برداشت بی‌رویه و نمونه‌های در حال انقراض هستند و اجرای دریا بست در فصل تخم‌گذاری کمک زیادی به حفظ یا احیای آن‌ها خواهد بود البته مصوب شد که میزان اثرگذاری دریا بست در این مدت موردتحقیق قرار گیرد. گزارشی از نشست را در ادامه می‌خوانید.

بسیاری از گونه‌ها در معرض انقراض هستند

معاون امور صید سازمان شیلات ایران اهداف دریا بست را تشریح کرد و گفت: «جلوگیری از صید غیرمجاز، کنترل صیدگاه و مدیریت بر شناورهای صیادی و ایجاد فرصتی برای بازپروری صیدگاه‌ها از مهم‌ترین اهداف اجرای دریا بست است. از مزیت‌های اجرای آن نیز می‌توان به حفاظت از منابع طبیعی، حفظ تنوع زیستی، بهبود اکوسیستم، تعادل در زنجیره غذایی، شیلات پایدار و توسعه گردشگری اشاره کرد».
رضا نادری بابیان بر اینکه جامعه صیادی کشور الآن به این آگاهی رسیده است که دریا بست می‌تواند به احیا ذخایر کمک کند، افزود: «البته مقاومت جوامع محلی به دلیل وابستگی اقتصادی و معیشتی همواره وجود داشته است از همین رو توجیه اقتصادی آن‌ها و انجام کار فرهنگی باید موردتوجه قرار بگیرد». وی اضافه کرد: «بسیاری از گونه‌های آبزیان در معرض انقراض یا مازاد برداشت صید مواجه هستند ممنوعیت‌ها می‌تواند به توسعه پایدار شیلات و گردشگری اکو توریسم منجر شوند که به‌نوبه خود به بهبود معیشت جوامع محلی کمک می‌کند.»
معاون امور صید سازمان شیلات ایران تأکید کرد: «برای اجرای مؤثر دریا بست و دستیابی به اهداف حفاظت نیاز به وضع قوانین و تعیین چارچوب برای اجرای بهتر این مهم هستیم. همچنین تقویت نظارت بر دریا در مواقع ممنوعیت ماهیگیری، استفاده از فناوری‌های نوین مانند پهپادها ‌و حسگرا برای نظارت بر فعالیت‌های صیادی در مناطق ممنوعه باید صورت گیرد. یگان حفاظت شیلات به‌تنهایی نمی‌تواند این مأموریت را انجام دهد و نیاز است تمام مسئولان از مدیریت عالی استان تا سپاه پاسداران، دریابانی و شورای تأمین به کمک ما بیایند».نادری به ارائه راهکاری برای جلوگیری از صید غیرقانونی اشاره کرد و افزود: «تعیین جریمه‌های سنگین برای افرادی که صید غیرقانونی انجام می‌دهند و اعمال مجازات قضایی، ایجاد تیم‌های بازرسی محلی برای نظارت بر فعالیت‌های صیادی و درنهایت آموزش جوامع محلی درباره قوانین و پیامدهای صید غیرقانونی می‌تواند اثرگذار باشد».وی از مثبت جامعه‌ی بهره‌بردار استان بوشهر در بحث اجرای «تور بست» گفت و افزود: «افزایش مدت دریا بست به مدت یک ماه تا چهل روز و انجام صید با روش‌هایی که آسیب کمتری به دریا و ذخایر وارد می‌کند ازجمله صید با قلاب در این مدت و ممنوعیت صید با تور نیز برای حفاظت از ذخایر باقیمانده ضروری است».
معاون امور صید سازمان شیلات ایران وعده داد: «با توجه به فرصتی که تا اردیبهشت‌ماه سال آینده وجود دارد تلاش می‌کنیم این دریا بست را در هرمزگان، بوشهر و خوزستان به‌صورت یکپارچه اجرا کنیم. همچنین پیشنهاد می‌شود در هر استان یک منطقه حساس شیلاتی را با ملاحظات اکولوژیک انتخاب و ممنوعیت فعالیت صیادی را اجرایی کنیم».

گونه‌های باارزش تجاری کم و کوچک‌تر شده‌‌اند

عضو هیئت‌علمی موسسه تحقیقات علوم شیلاتی ایران پیرامون وضعیت ذخایر در هرمزگان توضیح داد: «نرخ رشد سالانه صید در آب‌های جنوب طی ده سال اخیر به‌طور متوسط ۶ درصد است اما این رشد به دلیل افزایش تلاش صیادی و توسعه جغرافیایی صیدگاه‌ها است نه وضعیت مناسب ذخایر».
«علی سالارپوری»، ضمن بیان اینکه پدیده افت شبکه غذایی در اثر فعالیت بی‌رویه ماهیگیری در حال خلیج‌فارس در حال رخ دادن است، بدین معنا که گونه‌های باارزش تجاری کم و کوچک‌تر می‌شوند، افزود: «اغلب ذخایر قابل بهره‌برداری در آب‌های جنوب کشور در وضعیت حداکثر بهره‌برداری یا بهره‌برداری بی‌رویه هستند و حدود 22 درصد از کل صید آب‌های جنوب ایران ناشی از صید غیرمجاز است».
وی عنوان کرد: «تغییر اقلیم و اثراتش بر ذخایر آبزی غیرقابل‌انکار است؛ مصداق آن ذخیره میگو ما است که از ۷ هزار و ۱۰۰ کیلوگرم بر مایل مربع در سال 87 به هزار و ۱۰۰ کیلوگرم رسیدیم یعنی به یک‌هفتم ذخیره میگو کم شده است. برای ماهی ساردین هم وضعیت به همین شکل است».
عضو هیئت‌علمی موسسه تحقیقات علوم شیلاتی ایران اضافه کرد: «ذخایر آبزی کف زی با ورود صید فانوس ماهی افت کرده و دچار نوسان است. ذخیره فانوس ماهیان یک‌روند نیز نزولی داشته است از ۸ تن در روزبه ۳ و نیم تن در روز رسیدیم که این نشان از فشار بر ذخایر آبزیان است».

گونه‌های تجاری در معرض فشار صید در هرمزگان

سالارپوری برخی از گونه‌های تجاری در معرض فشار صید مشهودی قرار دارند، گفت: ازجمله‌ آن‌ها می‌توان به شوریده، هامور معمولی، حلوا سفید، یال اسبی، کوسه‌ماهیان، حلوا سیاه، شوریده دهان سیاه، راشگو، میش ماهی و میگوی موزی اشاره کرد. ترکیب میگوی موزی و میزان ذخایر آن نیز کاهش‌یافته است.
وی بابیان اینکه دریا بست گزینه مناسبی برای محافظت از گونه‌های در حال بهره‌برداری که به‌وسیله دیگر محافظت نمی‌شود، مطرح کرد: «اجرای دریا بست هماهنگی گسترده بین دستگاه‌های اجرایی لازم دارد. همچنین به دلیل گستردگی سواحل و صیدگاه‌های هرمزگان نظارت بر دریا بست دشوار است. تنوع گونه‌های تجاری و صیدگاه‌های انحصاری در هرمزگان نیز دریا بست را دشوار می‌کند ازاین‌جهت که اگر دریا بست به خاطر برداشت میگو باشد برای سایر بهره‌برداران توجیه ندارد».
عضو هیئت‌علمی موسسه تحقیقات علوم شیلاتی ایران با تأکید بر حمایت اقتصادی از جامعه صیادی در دوره دریا بست، گفت: «عدم‌حمایت از معیشت صیادان تحقق اهداف دریا بست را دشوار می‌کند. یگان حفاظت منابع شیلاتی در هرمزگان بسیار محدود است و لازم است تمهیدات لازم پیرامون این مهم اندیشیده شود».
اجرای طرح استانداردسازی ادوات صید در هرمزگان، ممنوعیت و برخورد با استفاده از ابزارهای صید مخرب ازجمله شب‌چراغی، اعمال دریا بست‌ با مدت‌زمانی بیشتر و شناسایی و کد سازی زیستگاه‌های حساس شیلاتی برای مدیریت و حفاظت بهتر ازجمله مواردی بود که در ادامه تأکید شد.

مطابقات کامل دیدگاه علمی و تجربی

پژوهشگر و عضو هیئت‌علمی دانشگاه هرمزگان گفت: «خروجی صیادی ناپایدار و غیرمسئولانه موجب کاهش شدید ذخایر ماهیان بزرگ جثه و طولانی عمر و انتقال فشار به صیدگاه‌ها می‌شود».
«مسلم دلیری» به تشریح جزییات پژوهش انجام‌شده پیرامون تعیین زمان مناسب اجرای دریا بست پرداخت و گفت: «دریا بست در هرمزگان چندین سال انجام‌شده اما متأسفانه با توجه به محدودیت‌ها و کمبودها کامل انجام‌نشده است؛ از همین به دنبال انتخاب بازه زمانی برای اثربخشی بالابودیم».
وی اضافه کرد: «در فاز اول تحقیق صورت گرفته، دیدگاه‌های جامعه صیادی استان درباره دریا بست را جمع‌آوری کردیم. ازنظر وضعیت آموزشی افراد شرکت‌کننده در تحقیق ۸۰ درصد سطح تحصیلات راهنمایی به بالا داشتند و راحت‌تر اهمیت موضوع را درک می‌کردند. همچنین 70 درصد شرکت‌کنندگان با اجرای ممنوعیت صید ماهی اعلام توافق کردند و ۳۰ درصد موافق نبودند. نبود نظارت و کنترل بر صید غیرمجاز در زمان دریا بست و عدم‌حمایت‌های اقتصادی و معیشتی برای صیادانی که تنها راه گذران زندگی‌شان از این راه است ازجمله دلایل مخالفت جامعه صیادی بود».
عضو هیئت‌علمی دانشگاه هرمزگان افزود: «52 درصد جامعه نمونه، زمان اجرای دریا بست را مناسب نمی‌دانستند همچنین به رویکرد مدیریتی از بالا به پایین در اجرای دریا بست نقد داشتند».
دلیری گفت: «بنا بر تحقیقات انجام‌شده اواسط زمستان و اواسط بهار بهترین زمان دریا بست است و نکته جالب‌توجه آنکه نتایج تحقیقات علمی با پیشنهاد جامعه صیادی مطابقت کامل داشته است».
این پژوهشگر پیشنهاد‌های صیادان برای بهبود ذخایر را مطرح کرد و افزود: «ممنوعیت کامل صید ترال، ممنوعیت تلاش صیادی غیرمجاز مثل صید شب‌چراغی، توسعه صید با قلاب و استفاده از زیستگاه‌های مصنوعی راهکارهای پیشنهادی صیادان بود. همچنین صیادان معتقد بودند که یک طرح دریا بست مبتنی بر علم در استان اجرا شود».
در ادامه نمایندگان جامعه صیادی موافقت خود را با تاریخ تعیین‌شده {اردیبهشت‌ماه سال آینده} اعلام کردند. همچنین تأکید کردند که تاریخ مذکور با فصل تخم‌ریزی ماهیان و گونه‌های آبزی مطابقت داشته و تاریخی مدنظر باشد که اثرگذاری آن برای صیادان ملموس باشد. نمایندگان جامعه صیادی بر همکاری و همراهی همه ارگان‌ها برای اجرای دریا بست تأکید کردند. یکی از نگرانی‌های آن‌ها حضور صیادان از استان‌های مجاور در زمان دریا بست یا برداشت صیادان غیرمجاز در این بازه زمانی بود.معاون، سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری هرمزگان نیز اظهار کرد که دریا بست می‌تواند مکانی، زمانی، ابزاری و گونه‌ای باشد یا حتی می‌تواند منطقه به منطقه باشد. احسان کامرانی بابیان اینکه اردیبهشت‌ماه را الگو و مبنا قرار ‌می‌دهیم، افزود: «صید شب‌چراغی واقعاً ذخایر ما را دارد از بین می‌برد. باید کارهای تحقیقاتی انجام دهیم و میزان ضرر زیان آن را مشخص کنیم».
در پایان این مصوبه قرائت شد: «پس از بررسی‌های مدیریتی و کارشناسی و با توافق جمعی صاحب‌نظران در جلسه، علاوه بر ممنوعیت‌های معمول صید برخی گونه‌ها که سالانه توسط شیلات هرمزگان اعلام می‌شود، محدوده زمانی دریا بست در هرمزگان در دو مرحله؛ طی اردیبهشت‌ماه به مدت حداقل ۱۵ روز (به‌تناسب جز و مد و ماه قمری در کمیته مدیریت صید استان تاریخ دقیق تصمیم‌گیری نهایی می‌شود) به‌صورت یکپارچه در تمامی سواحل استان و یک هفته قبل از آزادسازی فصل میگو که توسط پژوهشکده سالانه اعلام می‌گردد توافق شد».