چشم‌انداز روابط تجاری ایران و ارمنستان بررسی شد؛ کریدور کلیدی «خلیج‌فارس-دریای سیاه»

همچنین، پایتخت ارمنستان در ۳۰ سپتامبر به بزرگترین مرکز تجاری ایران تبدیل شد و مرحله جدیدی را در توسعه روابط اقتصادی دو کشور رقم زد. با توجه به اینکه مرزهای ارمنستان با ترکیه و آذربایجان بسته است، توسعه و تقویت روابط راهبردی با ایران بسیار مهم است. ارمنستان در زمینه‌های حمل و نقل، محیط زیست، مراقبت‌های بهداشتی، کشاورزی، علمی، آموزشی و فرهنگی با ایران همکاری می‌کند. ایجاد منطقه آزاد اقتصادی مغری در سال ۲۰۱۷ در مرز ارمنستان و ایران، علیرغم اینکه هنوز شتاب بیشتری به خود نگرفته، در راستای ایجاد شالوده‌ای برای تقویت روابط اقتصادی با ایران و رفع چالش‌های اجتماعی-اقتصادی ارمنستان است.

آمارهای تجاری تهران-ایروان

 
براساس گزارش وبسایت «قفقاز واچ»؛ در سال‌های اخیر تجارت بین ارمنستان و ایران افزایش یافته است. به عنوان مثال، در سال ۲۰۲۱، تجارت دوجانبه حدود ۵۰۵ میلیون دلار بود که در سال ۲۰۲۲، از ۷۰۰ میلیون دلار نیز فراتر رفت. در سال ۲۰۲۳، صادرات ایران به ارمنستان به ۶۱۲ میلیون دلار رسید که در مقایسه با سال ۲۰۱۷ چهار برابر شده است. همچنین، در هفت ماهه اول سال ۲۰۲۴، ایران ۳۲۹ میلیون دلار کالا به ارمنستان صادر کرده است. این صادرات عمدتاً شامل گاز طبیعی، مصالح ساختمانی، آهن، محصولات لبنی، میوه‌های خشک و تازه و گوجه فرنگی است. در مقابل، ارزش صادرات ارمنستان به ایران در سال ۲۰۲۳ به ۹۴.۵ میلیون دلار رسید که در مقایسه با ۱۱۰.۳ میلیون دلار در سال ۲۰۲۲ کاهش جزئی داشت. تا اواسط سال ۲۰۲۴، ارمنستان کالاهایی به ارزش ۶۳.۱ میلیون دلار، عمدتاً برق، ضایعات فلزی، گوشت گاو، بره و شکلات صادر کرده بود. 
کاهش صادرات ارمنستان به ایران به عواملی مانند تحریم‌ها، نبود سیستم‌های پرداخت و سیاست‌های اقتصادی ایران نسبت داده می‌شود. برای مثال، دولت ایران اقدامات حمایتی را اعمال و واردات کالاهایی را که می‌تواند در داخل تولید شود محدود می‌کند. از سوی دیگر، رشد صادرات ایران تحت تأثیر عوامل متعددی است. 
یکی از مهمترین آن‌ها توافقنامه تجارت آزاد موقت ۲۰۱۹ بین کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) و ایران است که به ۳۰۶ محصول ایرانی اجازه می‌داد با تعرفه صفر به ارمنستان، روسیه، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان صادر شود. انتظار می‌رود این قرارداد تا سال ۲۰۲۴ و پس از تصویب اخیر توافقنامه تجارت آزاد با ایران توسط ارمنستان، دائمی شود. اگرچه اقتصاد ارمنستان کوچک بوده، اما این کشور به عنوان دروازه ایران به سمت بازار EAEU است. ارمنستان تنها کشور عضو اوراسیا است که با ایران مرز زمینی دارد و ایروان پیشنهاد ایجاد سرمایه‌گذاری مشترک تولیدی را داده است. به عنوان مثال، با توجه به هزینه‌های انرژی کمتر ایران، می‌توان بخشی از تولید را در ایران انجام داد، در حالی که سایر قطعات را در ارمنستان تولید و به محصولات نهایی اجازه ورود به بازار EAEU را داد.

نقش پروژه‌های بزرگ اقتصادی

ارمنستان و ایران در دو سال گذشته درگیر مذاکرات و نشست‌های فعالی بوده‌اند. مقامات ارمنستان مرتباً اعلام می‌کنند که همکاری با ایران در زمینه‌های تجارت، انرژی، حمل و نقل و زیرساخت‌های جاده‌ای در دستور کار آن‌ها دارد. با این حال، مولفه کلیدی همکاری‌های اقتصادی دو کشور همچنان توافقنامه «گاز در مقابل برق» است که تفاهم‌نامه آن در سال ۲۰۲۳ به امضا رسید و تا سال ۲۰۳۰ تمدید شد. یکی از نگرانی‌های قابل توجه تاخیر مداوم در تکمیل خط انتقال برق ۴۰۰ کیلوولت ایران و ارمنستان و پست مربوطه است که این زیرساخت باید سال‌ها پیش به بهره‌برداری می‌رسید. تحریم‌های جدیدی که در سال ۲۰۱۸ علیه ایران اعمال شد، موانع پیش‌بینی‌ناپذیری ایجاد کرد که منجر به تاخیرهای طولانی شد. اهمیت این خط برق را نمی‌توان نادیده گرفت، زیرا ستون فقرات برنامه تبادل گاز و برق بین دو کشور را تشکیل می‌دهد. 
پس از عملیاتی شدن، ظرفیت انتقال انرژی را به میزان قابل توجهی افزایش خواهد داد که به نفع هر دو کشور است. همچنین، پروژه «خلیج فارس-دریای سیاه» طرح کلیدی برای هر دو کشور است. ارمنستان و ایران اهمیت زیادی برای حمل و نقل از طریق این مسیر لجستیکی قائل هستند. در این زمینه، فعال‌سازی کامل کریدور شمال-جنوب در ارمنستان بسیار مهم است. این کریدور دسترسی به دریای سیاه را نه تنها برای ارمنستان بلکه برای هند و کشورهای حوزه خلیج فارس نیز تسهیل می‌کند. مقامات ایرانی بارها بر اهمیت این مسیر تاکید کرده‌اند. مهدی سبحانی، سفیر ایران در ارمنستان ابراز اطمینان کرد که جاده «شمال-جنوب» باعث می‌شود محموله‌ها از ارمنستان دو روز سریع‌تر از آذربایجان به دریای سیاه برسند. وی تصریح کرد: برای ایران، ارمنستان بهترین مسیر شمال برای دسترسی به دریای سیاه و همچنین برای ارمنستان، ایران بهترین مسیر به خلیج فارس و بندر چابهار است. 
در این راستا، ارمنستان نسخه نهایی پروتکل کریدور حمل و نقل بین المللی «خلیج فارس-دریای سیاه» را در آوریل ۲۰۲۲ امضا کرد، اما هنوز به تصویب نرسیده است. این پروژه نشان دهنده گامی مهم در جهت تقویت ارتباط منطقه‌ای و همکاری اقتصادی است. اجرای موفقیت‌آمیز آن می‌تواند مسیرهای تجاری را تغییر دهد، روابط اقتصادی بین کشورهای درگیر را تقویت و به طور بالقوه منجر به افزایش حجم تجارت و رشد اقتصادی در منطقه شود. تاکید بر استفاده از خاک ارمنستان همچنین موقعیت جغرافیایی استراتژیک این کشور را به عنوان یک مرکز ترانزیتی کلیدی جهت اتصال آسیا به اروپا نمایان می‌کند. در اکتبر ۲۰۲۳، توافقنامه‌ای بین دولت ارمنستان و شرکت‌های ایرانی امضا شد که نقطه عطفی در توسعه زیرساخت‌های منطقه‌ای محسوب می‌شود.
این قرارداد ساخت بخش مهم ۳۲ کیلومتری کریدور «شمال-جنوب» به‌ویژه بخش جاده کاجاران-آگارک را به شرکت‌های ایرانی واگذار می‌کند که مستقیماً ارمنستان را به ایران متصل می‌کند. این پروژه به ارزش ۲۱۲ میلیون دلار نشان دهنده رونق قابل توجهی برای صادرات خدمات فنی و مهندسی ایران به ارمنستان است. کار ساخت و ساز در اوایل سال ۲۰۲۴ آغاز و به سرعت در حال پیشرفت است. در همان ماه، دو طرف همچنین اعلام کردند که قصد دارند پل جدیدی بر روی رودخانه ارس بسازند، زیرا پل موجود که در اواخر قرن بیستم ساخته شده، ظرفیت محدودی دارد. 
ارمنستان همچنین علاقه خود را برای تبدیل شدن به اپراتور در بندر چابهار ایران ابراز کرده است. در این راستا، ایروان در حال بررسی همکاری با شرکت هندی پورتز گلوبال، یکی از اپراتورهای بندر چابهار ایران است. با این حال، تصمیم‌گیری در مورد مشارکت ارمنستان منوط به اخذ توجیهات فنی و اقتصادی برای عملیات در بندر چابهار خواهد بود.
 

روزنامه صبح ساحل