چرا بخت‌فروشی و فالگیری همچنان رواج دارد؟تجارت دعانویسی

در جامعه‌ای که معنویت و فرهنگ دعا نقشی عمیق دارند، پدیده مراجعه به دعانویس‌ها و فالگیرها ابعاد وسیع‌تری یافته است. این امر نه تنها در مسائل فردی و روانی، بلکه در حوزه‌های پزشکی، حقوقی و حتی امور روزمره مردم نیز به چشم می‌خورد. این گزارش سعی داریم تا با مرزبندی میان “دعای روزمره” و “دعا‌نویسی خرافی”، به بررسی دلایل اجتماعی، فرهنگی و روان‌شناختی این گرایش بپردازیم و تأثیرات آن را بر زندگی افراد تحلیل کنیم. محیا تکنده روانشناس بالینی در این مورد می‌گوید:«دعانویسی، فالگیری و جادوگری، بخشی از فعالیت‌های خرافی هستند که معمولاً حول محور باور به قدرت‌های ماورایی و اخلاقی افرادی خاص متمرکز می‌شوند. این افراد در ذهن عامه به عنوان صاحبان فضایل ویژه یا دسترسی به نیروهای ماوراءالطبیعه شناخته می‌شوند. در این میان، مفاهیمی چون “چشم سوم”، “موکل داشتن”، و “پیش‌گویی” نقش کلیدی در تقویت جایگاه آنان دارند.این باورها، سرمایه اجتماعی و ارتباطی این افراد را تقویت می‌کنند و جایگاه اقتصادی‌شان را نیز بهبود می‌بخشند. این در حالی است که هیچ آمار رسمی یا تحقیقات جامعی برای شناسایی دقیق الگوهای مراجعه مردم به این افراد وجود ندارد. با این حال، بر اساس مشاهده‌های عمومی، این پدیده میان افراد عامه و حتی قشر تحصیل‌کرده نیز رواج دارد»

دلایل گرایش به دعانویسی و فالگیری در ساختار معنایی جامعه
جامعه ایرانی به دلیل پیشینه فرهنگی و مذهبی خود، همواره معنابنیاد بوده و در برابر پرسش‌های اساسی زندگی، به دنبال پاسخ‌های روایی و داستانی است. این میل به معنا، در زمان مواجهه با بحران‌ها یا اختلالات، شدت می‌گیرد و مردم را به سوی کسانی که راه‌حل‌های سریع و قانع‌کننده ارائه می‌دهند، سوق می‌دهد. دعا‌نویسی و فال‌گیری، با تکیه بر داستان‌پردازی و ایجاد معنا، پاسخ‌های سریع و ساده به مشکلات ارائه می‌دهند. انسان ذاتاً به دنبال معنا و راه‌حل برای دشواری‌های زندگی است، اما فرآیندهای علمی و درمانی اغلب زمان‌بر، هزینه‌بر و گاهی دردناک‌اند. در مقابل، فال و دعا، بدون نیاز به تحمل دشواری‌های مسیر درمان یا کشف حقیقت، وعده‌ای لذت‌بخش و فوری از بهبود می‌دهند. در این شرایط، دعانویس‌ها به عنوان ارائه‌دهندگان “پاسخ‌های آماده”، جذابیت زیادی دارند . این روش‌ها به جای نیاز به تلاش و صبر، وعده‌ای فوری برای رفع مشکلات می‌دهند، حتی اگر این وعده‌ها توهمی باشند.

فشارهای روانی و ناامنی‌های اجتماعی 
جامعه‌ای که با چالش‌های اقتصادی، اجتماعی و خانوادگی فراوان روبه‌رو است، بستری برای ترویج خرافات و باور به نیروهای ماورایی فراهم می‌کند. افراد در مواجهه با بحران‌های شخصی و اجتماعی مانند بیکاری، شکست‌های عاطفی، بیماری‌های صعب‌العلاج یا دعواهای حقوقی، برای کاهش اضطراب و دستیابی به آرامش، به این روش‌ها روی می‌آورند بسیاری از مردم، در مواجهه با مشکلات شخصی، روانی، یا حتی حقوقی و پزشکی، به جای مراجعه به متخصص، به فالگیرها و دعانویس‌ها روی می‌آورند. این پدیده، ریشه‌های عمیقی در باورها، فرهنگ و شرایط اجتماعی دارد. جامعه‌ای مانند ایران که معنویت و روایت‌سازی در آن جایگاه پررنگی دارد، به‌طور طبیعی زمینه‌ساز رجوع به این مسیرهاست. اما تفاوتی جدی بین دعا به‌عنوان یک عمل فردی و خلوت معنوی با فال‌گیری و دعا‌نویسی به‌عنوان تجارتی خرافی وجود دارد که باید به آن توجه کنیم.

اثرات اجتماعی و روانی گرایش به دعانویسی و فالگیری
کمبود سواد رسانه‌ای و آموزش عمومی درباره مفاهیم علمی و روان‌شناختی باعث می‌شود افراد نتوانند میان واقعیت و خرافه تمایز قائل شوند. انتشار گسترده محتواهای تبلیغاتی در فضای مجازی و شبکه‌های ماهواره‌ای نیز این روند را تسهیل کرده و باعث گسترش بی‌اعتمادی به روش‌های علمی می‌شود. به طور مثال، تقدیرگرایی، به عنوان بخشی از باورهای مذهبی و فرهنگی، در بسیاری از جوامع شرقی ریشه دارد. این نگرش باعث می‌شود افراد به جای تمرکز بر اقدامات عملی برای حل مشکلات خود، به دنبال دخالت نیروهای ماورایی یا اشخاص خاص باشند که بتوانند سرنوشت آن‌ها را تغییر دهند. با رواج دعانویسی، اعتماد عمومی به روان‌شناسان، پزشکان و مشاوران حرفه‌ای کاهش می‌یابد. این امر می‌تواند به تأخیر در درمان مشکلات جدی منجر شود و در نتیجه اعتماد به علم و نهادهای تخصصی تضعیف می‌شود و به دنبال آن خرافه‌گرایی به‌تدریج به عنوان یک هنجار پذیرفته می‌شود و در نسل‌های بعدی نیز گسترش می‌یابد .افرادی که به دعانویس‌ها مراجعه می‌کنند، به جای اتخاذ تصمیمات آگاهانه و فعالانه، به توصیه‌های غیرعلمی تکیه کرده و چه بسا بسیاری از افراد در این مسیر قربانی سوءاستفاده‌های مالی یا فریبکاری‌های حقوقی می‌شوند. چیزی که در حال حاضر در جامعه‌ی ما به طور چشمگیری در حال گسترش است.

نقش روان‌شناسی و راهکارهای پیشگیرانه
برای مقابله با این پدیده، لازم است از منظر روان‌شناختی، فرهنگی و آموزشی اقدامات موثری صورت گیرد: افزایش آگاهی عمومی از طریق رسانه‌ها و سیستم آموزشی، می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد و مردم باید با مفاهیم علمی مرتبط با روان‌شناسی، مشاوره و درمان آشنا شوند. حمایت از خدمات درمانی و مشاوره‌ای و تسهیل دسترسی به این خدمات با هزینه‌های کمتر و کیفیت بالاتر می‌تواند افراد را از مراجعه به دعانویسان بازدارد. تقویت تفکر انتقادی و آموزش روش‌های بررسی صحت ادعاها، نقش کلیدی در کاهش باور به خرافات دارد. وضع قوانین سخت‌گیرانه علیه دعانویسان و فالگیرانی که از افراد سوءاستفاده می‌کنند، می‌تواند به کاهش این پدیده کمک کند. گرایش به دعانویسی و فالگیری در جامعه، پدیده‌ای چندوجهی و پیچیده است که با عوامل روانی، فرهنگی و اجتماعی گره خورده است. 
مقابله با این روند نیازمند آگاهی‌رسانی، بهبود زیرساخت‌های درمانی و مشاوره‌ای، و اصلاح باورهای نادرست در سطح جامعه است. با اتخاذ رویکردی جامع و هم‌افزا، می‌توان از گسترش این پدیده جلوگیری کرد و فضایی مبتنی بر علم، آگاهی و خرد جمعی ایجاد نمود.

روزنامه صبح ساحل