مزایای کریدور ایرانی بین چین و اروپا

در این میان، پس از جنگ اوکراین و انسداد کریدور شمالی بخشی از محموله‌های بین چین و اروپا به کریدور میانی سرازیر شد که مورد حمایت اتحادیه اروپا و ایالات متحده است. البته به دلیل برخی چالش‌های این مسیر، کریدور جنوبی با حضور موثر قزاقستان، ترکمنستان و ایران نیز مطرح شده که می‌تواند مزایای زیادی داشته باشد. از همین روی، اخیر در کانون توجهات قرار گرفته است. 
 

تاثیر تحریم‌های روسیه
 

روسیه در حال حاضر پس از بستن مرزهای همسایگان اروپایی خود با این کشور و بلاروس، با چالش‌های لجستیکی بزرگی مواجه است. تحریم‌های غرب باعث شده که مرسک، بزرگترین اپراتور کانتینری جهان، و دیگر شرکت‌های بزرگ حمل و نقل کالا، تحویل به روسیه را متوقف کنند. در ماه می‌۲۰۲۲، وزیر حمل و نقل روسیه، ویتالی ساولیف، ادعا کرد که تحریم‌های غرب «عملاً همه» کریدورهای لجستیکی مورد استفاده این کشور برای تجارت را تحت تاثیر قرار داده است. در نتیجه، مسکو اولویت جدیدی را برای اتصال اوراسیا قائل است و مسیرهای حمل و نقل جایگزین را به آسیای جنوبی تسریع می‌کند. معاون نخست وزیر روسیه، الکساندر نواک، در سفر به تهران بر تعهد مسکو برای توسعه مسیر حمل بار ریلی از روسیه به هند از طریق ایران تاکید کرد. سفر نواک یک ماه پس از آن صورت گرفت که رستم قاسمی، وزیر وقت راه و شهرسازی ایران، سند جامعی در بخش حمل و نقل و ترانزیت شامل قراردادهای فعال‌سازی کریدور شمال-جنوب (INSTC) و توسعه همکاری‌های دریایی، هوایی و ریلی امضا کرد. پیش از این، در نوامبر سال ۲۰۲۲، برای تسهیل تجارت رو به رشد ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، خطوط کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران شش خط کشتیرانی از بندر انزلی ایران در دریای خزر به بنادر روسیه در آستاراخان، ماخاچ قالا و آکتائو در قزاقستان راه اندازی کرد. این خطوط کشتیرانی اکنون برای عملیاتی کردن INSTC در راستای غلبه بر چالش‌های لجستیکی روسیه و اختلالات زنجیره تامین استفاده می‌شود.

ظهور کریدور میانی

در این میان، قزاقستان یک گره مهم در اتصال چین و اروپا از طریق روسیه، به دلیل حفظ نقش ترانزیتی خود با ایجاد تنوع در مسیرهای حمل و نقل از طریق ایران است. تجارت اتحادیه اروپا و چین از طریق کریدور شمالی (چین-قزاقستان-روسیه-بلاروس-لهستان-آلمان) تحت تاثیر تنش‌ها در مرز لهستان-بلاروس و مناقشات دیپلماتیک بین لیتوانی و چین بر سر تایوان تحت تاثیر قرار گرفته است. اما تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه و بستن مرزهای کشورهای اروپایی با روسیه و بلاروس، مسیرهای جایگزین را به یک ضرورت تبدیل کرده است. در سال‌های اخیر، انبوهی از بازدیدهای سطح بالا از قزاقستان صورت گرفت. جدای از جلب حمایت اتحادیه اروپا از اصلاحات اعلام شده توسط رئیس جمهور قاسم جومارت توکایف، موارد مهم دیگر در دستور کار قزاقستان و اتحادیه اروپا شامل اتصال و ایمن‌سازی مسیرهای تجاری و لجستیکی بود. در این راستا، قزاقستان و اتحادیه اروپا به دنبال افزایش ظرفیت مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی ترانس خزر (TITR) به نام کریدور میانی هستند، زیرا با دور زدن روسیه در شمال و ایران در جنوب، یک گذرگاه میانی را ترسیم می‌کند. کریدور میانی یک مسیر چندجانبه است که شبکه‌های حمل‌ونقل ریلی باری چین و اتحادیه اروپا را از طریق بنادر آکتائو و کوریک در دریای خزر قزاقستان به بندر باکو در آذربایجان و سپس از طریق راه‌آهن باکو – تفلیس – قارص متصل می‌کند. با این حال، تحلیلگران به ناکارآمدی آن برای تجارت اتحادیه اروپا و چین به عنوان یک کریدور ریلی-دریایی که از پنج مرز بین چین و اروپا می‌گذرد، اذعان دارند. 

مزیت مسیر ایرانی

بنابراین، قزاقستان در تلاش خود برای تبدیل شدن به یک «هاب ترانزیتی» بین چین و اروپا، به دنبال ایجاد تنوع در مسیرهای زمینی رقابتی از طریق ترکمنستان و ایران است. در ماه می‌۲۰۲۲، در جریان سفر بخت سلطانوف، معاون نخست وزیر قزاقستان و وزیر بازرگانی و ادغام به ایران، دو کشور تفاهم نامه‌ای را برای افزایش همکاری‌های حمل و نقل و تعیین تعرفه‌های ترجیحی بین دو کشور امضا کردند. بر اساس این تفاهم‌نامه، بخشی از محموله‌های عبوری از کریدور شمالی از طریق کریدور ریلی قزاقستان-ترکمنستان-ایران-ترکیه از طریق ایران منتقل می‌شود. ادغام کریدورهای منطقه‌ای مانند کریدور راه آهن قزاقستان-ترکمنستان-ایران با کریدورهای حمل و نقل بین المللی برای افزایش ترافیک محموله برای ثبات این کریدور ضروری است. علاوه بر این، مزایای قابل دستیابی برای اقتصاد کشورهای ترانزیتی به میزان ادغام بین کریدورهای بین المللی با زیرساخت‌های لجستیکی منطقه‌ای و ملی بستگی دارد. ایران مشتاق تقویت مکمل بین کریدورهای شمال-جنوب و سایر کریدورهای شرق-غرب، به ویژه کریدور آسیای مرکزی-غرب آسیای از طرح کمربند و جاده (BRI) بوده است. رئیس جمهور وقت ایران در اجلاس سازمان همکاری شانگهای در سپتامبر ۲۰۲۱ اعلام کرده بود که پروژه‌های زیرساختی کلیدی «ابتکار یک کمربند-یک جاده، اتحادیه اقتصادی اوراسیا و کریدور شمال-جنوب رقیب یکدیگر نیستند، بلکه مکمل هم هستند که در این میان، ایران رابط بین سه پروژه زیرساختی فوق است. در این راستا، راه آهن ایران – ترکمنستان – قزاقستان به عنوان بخشی از کریدور شمال-جنوب INSTC، در سال‌های اخیر در حال پیشرفت بوده است. خط ریلی ۸۰ کیلومتری اینچه برون در مرز ایران و ترکمنستان تا گرگان ایران در دسامبر ۲۰۱۴ افتتاح شد که هدف آن اتصال روسیه به هند از کریدور حمل و نقل شمال-جنوب است. در این راستا، راه‌آهن روسیه در سال ۲۰۱۷ با راه‌آهن ایران قراردادی امضا کرده بود تا برقی‌سازی ۵۰۰ کیلومتر از اینچه برون تا گرمسار در خط اصلی تهران-مشهد را انجام دهد. این پروژه قرار بود از طریق خط اعتباری ۵ میلیارد دلاری روسیه برای پروژه‌های زیربنایی در ایران تامین شود. روسیه در سال ۲۰۲۰ از این پروژه خارج شد، اما در سفر شهید ابرهیم رئیسی به مسکو در ژانویه ۲۰۲۲ متعهد شد که این خط اعتباری را احیا کند. این خط اعتباری به تکمیل دو پروژه ریلی مرتبط با INSTC در ایران کمک خواهد کرد؛ برقی‌سازی خط ریلی اینچه برون - گرمسار و راه‌آهن رشت - آستارا به طول ۱۶۷ کیلومتر که شبکه‌های ریلی ایران، آذربایجان و روسیه را به هم متصل می‌کند.
 

روزنامه صبح ساحل