حاشیه نشینی؛ میهمان همیشگی بندرعباس

صبح ساحل، اجتماعی _ حاشیه‌نشینی پدیده‌ای است که با اسکان غیررسمی و بدون مجوز گروه بزرگی از مردم در اطراف شهرها توسط افرادی که نتوانسته اند جذب نظام اقتصادی - اجتماعی شهر شوند، ایجاد می شود.شهر بندرعباس از جمله نخستین شهرهایی بود که حاشیه نشینی را تجربه کرده است اما حاشیه نشینی این شهر داخل محدوده شهر در کمربند شمالی قرار دارد. حاشیه نشینان با سر هم کردن آلونک هایشان مرکز استان هرمزگان را به شهری بی قواره و زشت تبدیل کرده اند تا جایی که هم اکنون حدود یک سوم از شهر بندرعباس را این گونه محلات تشکیل می دهند.

سلطان زاده شهردار بندرعباس می گوید: هزار و 700 هکتار از شهر 7 هزار هکتاری شهر بندرعباس درگیر حاشیه نشینی است.

جعفری مدیر عامل شرکت عمران و مسکن سازان هرمزگان که متولی ساماندهی سکونت گاه های غیر رسمی است ، می گوید: 30 درصد جمعیت 450 هزار نفری شهر بندرعباس را 12 محله حاشیه نشین تشکیل می دهند.کارشناس ارشد جامعه شناسی می گوید: بندرعباس به عنوان یکی از شهرهایی که در 40 سال گذشته به علت موقعیت اقتصادی خاص ، پذیرای مهاجران زیادی بوده با حاشیه نشینی گسترده ای روبروست و در 13 سال گذشته ، خشکسالی در هرمزگان به این روند دامن زده است. خشنود می افزاید: حاشیه نشینان بندرعباس بیشتر از روستاهای اطراف به این شهر مهاجرت کرده و مهمترین عامل مهاجرت آنان فقر اقتصادی و عدم منابع درآمدی و معیشتی است. وی با اشاره به اینکه زندگی در مناطق حاشیه ای و فقیرنشین با تمایلات کجروانه پیوندی ناگسستنی دارد ، می گوید: وضع اجتماعی نامناسب مانند پایین بودن سطح تحصیلات ، نبود امکانات تفریحی و سرگرم کننده ، داشتن مساکن غیرمتعارف ، وجود محیط غیربهداشتی و جمعیت زیاد در خانوار ، آبستن آسیب های اجتماعی فراوانی در بندرعباس است.کارشناس ارشد جامعه شناسی مهمترین این آسیب ها را افزایش جرم در بین حاشیه نشینان می داند. در حالی که خشنود آمار چند سال پیش جرایم در مناطق حاشیه نشین بندرعباس را 40 درصد جرایم اعلام می کند از سوی دیگر این کارشناس ارشد جامعه شناسی می گوید: مناطق حاشیه ای شهر بندرعباس هر روز شاهد بی نظمی و زد و خورد هستند. مهاجران بندرعباس که دارای نظام اجتماعی متفاوتی نسبت به شهرنشینان هستند نظام اجتماعی بندرعباس را تحت تاثیر قرار داده و امنیت آن را به مخاطره انداخته اند. به عقیده بسیاری از صاحب نظران مناطق حاشیه ای در شهر بندرعباس مأمن بسیاری از معتادان ، زورگیران و متکدیانی هستند که هر روز در این شهر تردد می کنند. وضع بهداشتی این محلات نیز بسیار اسفناک است ، فاضلاب منازل به کوچه ها می ریزد و در کوچه ها نیز هیچ شبکه فاضلابی برای جمع آوری آب های سرگردان وجود ندارد. وجود کوچه های باریک ، اجازه اجرای هر گونه طرح فاضلاب را به مسئولان نمی دهد ، همچنین پیچیدگی و باریکی معابر در این سکونت گاه ها آنچنان است که حتی حضور فیزیکی پلیس را با مشکل مواجه کرده و امروزه این محلات جایگاه مناسبی برای خفاکاری افراد خلافکار شده است.

رضایی معاون عمران استانداری معتقد است شکل گیری و گسترش بافت های حاشیه ای متاثر از شرایط اقتصادی است با هر تغییر در اقتصاد کشور ، رشد حاشیه نشینی در بندرعباس کند یا تند می شود.

عزیزی استاندار هرمزگان هم حاشیه نشینی و مشکلات ناشی از آن را از عواقب توسعه نامتوازن در مناطق مختلف و روستاها می داند.

اما سلطان زاده شهردار بندرعباس ، اجرای طرح مسکن مهر را در سرعت ساخت و ساز بافت های حاشیه ای کمتر می داند. رضایی معاون عمران استانداری هم می گوید: گرچه رابطه مستقیمی بین گسترش مسکن مهر و کم شدن بافت های حاشیه ای شهر وجود ندارد اما ساخت مسکن مهر توانسته برای گروهی از افراد کم درآمد ، زمینه خانه دار شدن فراهم کند. مدیر عامل شرکت عمران و مسکن سازان هرمزگان هم می گوید: مطالعات ساماندهی و نوسازی سکونت گاه های غیر رسمی انجام شده است. جعفری می افزاید: این سکونت گاه ها بدون سند مالکیت و کارشناسی ساخته شده اند که نیازمند استاندارد سازی هستند.

وی می گوید: هدف ، توسعه افقی شهر بندرعباس و جا بجایی حاشیه نشینان نیست ، بدین منظور برای ساماندهی این سکونت گاه ها 20 میلیون تومان وام بدون سپرده گذاری در صورت اخذ سند مالکیت اختصاص می یابد. مدیر عامل شرکت عمران و مسکن سازان هرمزگان تاکید می کند: مشارکت مردم یکی از موثرترین راهکارهای ساماندهی مناطق حاشیه نشین است. سال 83 بندرعباس با چند شهر دیگر برای دریافت وام بانک جهانی و رفع مشکل بافت های حاشیه ای معرفی شد. سلطان زاده شهردار بندرعباس می گوید: 16 میلیارد تومان وام از بانک جهانی برای ساماندهی حاشیه نشینی شهر بندرعباس دریافت شد.

رضایی معاون عمران استانداری هم می گوید: بانک جهانی دو سال اقدام به ساخت مراکز درمانی ، مدرسه ، خیابان کشی ، پارک و روشنایی معابر در حاشیه شهر بندرعباس کرد و پس از آن ( از سال 85 ) مسئولیت سازماندهی و استاندارد سازی سکونت گاه های غیر رسمی را بر عهده سازمان های متولی در استان هرمزگان قرار داد. اما به گفته سلطان زاده شهردار بندرعباس برای بهسازی و استاندارد سازی بافت حاشیه شهر بندرعباس 16 میلیارد تومان در هر هکتار اعتبار نیاز است.

راهکار دیگر ، پیشگیری از افزایش حاشیه نشینی در بندرعباس است.

جعفری مدیر عامل شرکت عمران و مسکن سازان هرمزگان می گوید: تمام سکونت گاه های غیر رسمی پلاک گذاری شده و تیم های پیشگیری و نظارت هم به وسیله آموزش و هم کنترل اجازه ساخت به دیگران را نمی دهند. فرماندار بندرعباس با اشاره به وجود گروه مشترک پیشگیری حفاظت اراضی با حضور مسکن و شهرسازی ، شهرداری و نیروی انتظامی می گوید: هدف از تشکیل این یگان برخورد با متصرفان غیرقانونی است. امینی زاده می افزاید: اگر دستگاه‌های متولی درباره جلوگیری از تصرفات هماهنگ و در یک راستا عمل کنند هیچکس نمی تواند اراضی حاشیه‌ای را تصرف غیر قانونی کند.

طی سال‌های اخیر با رشد و توسعه شهری بندرعباس و جذابیت اقتصادی آن ، پدیده حاشیه‌نشینی به عنوان یک معضل جدی مطرح بوده است. وجود حاشیه نشینی 30 درصدی در بندرعباس همراه با پیامدهای اجتماعی و امنیتی آن ، لزوم تسریع در حل این مشکل را با مشارکت مسئولان و حاشیه نشینان طلب می کند.