موانع و چالش‌های دولت در رفع ناترازی از طریق تامین انرژی تجدیدپذیر؛ منابع محدود و زیرساخت معیوب برق

مشکل ناترازی برق تحت چه شرایطی و با تغییر چه مولفه‌هایی حل می‌شود؟

حل مشکل ناترازی برق در ایران نیازمند رویکردی جامع است که شامل افزایش تولید، بهبود بهره‌‌وری و مدیریت مصرف می‌شود. در ادامه، مهم‌ترین راهکارها برای رفع این معضل ارائه شده است:
توسعه ظرفیت‌های تولید برق: احداث نیروگاه‌های جدید، به‌ویژه نیروگاه‌های تجدیدپذیر مانند بادی و خورشیدی، می‌تواند به افزایش تولید برق و کاهش ناترازی کمک کند. بر اساس برنامه هفتم توسعه، تا پایان سال ۱۴۰۷ ظرفیت مصوبه تجدیدپذیرها باید به ۱۲ هزار مگاوات برسد که این امر نیازمند سرمایه‌گذاری سالانه ۱.۲۱۵ میلیارد دلار است.
افزایش بهره‌وری نیروگاه‌های موجود: ارتقای فناوری و به‌روزرسانی تجهیزات نیروگاه‌های فعلی می‌تواند راندمان تولید برق را افزایش داده و از هدررفت انرژی جلوگیری کند. متوسط راندمان نیروگاهی کشور در حال حاضر حدود ۳۹.۵ درصد است که با استفاده از فناوری‌های نوین و بهره‌گیری از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توان آن را بهبود بخشید.
اصلاح ساختار اقتصادی صنعت برق: تعدیل تعرفه‌ها و ایجاد جذابیت برای سرمایه‌گذاری در این صنعت می‌تواند منابع مالی لازم برای توسعه و بهبود زیرساخت‌ها را فراهم کند. سرمایه‌گذاری در صنعت برق باید توجیه‌پذیر شود تا بتوان به توسعه پایدار دست یافت.
مدیریت مصرف و بهبود بهره‌وری انرژی: ارتقای بازده تجهیزات مصرف‌کننده انرژی و ترویج فرهنگ مصرف بهینه می‌تواند تقاضای برق را کاهش داده و به تعادل بین عرضه و تقاضا کمک کند. 
ذخیره‌سازی سوخت نیروگاه‌ها: در کوتاه‌مدت، دولت باید ذخیره‌سازی سوخت نیروگاه‌ها را با جدیت دنبال کند و به هر طریقی ذخایر سوخت لازم را تأمین کند تا در فصول پربار مصرف با مشکل مواجه نشود.
کاهش تلفات شبکه توزیع برق: نوسازی و به‌روزرسانی شبکه توزیع برق می‌تواند از هدررفت انرژی جلوگیری کرده و بهره‌وری را افزایش دهد. مردم نباید هزینه پایین بودن میزان بهره‌وری و افت شبکه توزیع برق را بپردازند. اجرای هماهنگ این راهکارها می‌تواند به کاهش ناترازی برق و تأمین پایدار انرژی در کشور منجر شود.

چه راهکارهای نوینی برای رفع مشکل ناترازی وجود دارد؟

بر کسی پوشیده نیست که افزایش قیمت برق می‌تواند با کاهش مصرف غیرضروری و تأمین منابع مالی برای توسعه زیرساخت‌ها، به کاهش ناترازی برق در ایران کمک کند. با این حال، اجرای این سیاست باید با در نظر گرفتن تأثیرات آن بر اقشار مختلف جامعه و با برنامه‌ریزی مناسب صورت گیرد تا از بروز مشکلات اجتماعی و اقتصادی جلوگیری شود. همچنین  برای رفع مشکل ناترازی برق در ایران، علاوه بر راهکارهای سنتی، می‌توان از فناوری‌ها و رویکردهای نوین زیر بهره برد:
شبکه‌های هوشمند (Smart Grids): استفاده از شبکه‌های هوشمند امکان مدیریت بهینه تولید و مصرف برق را فراهم می‌کند. این شبکه‌ها با بهره‌گیری از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، می‌توانند تعادل بین عرضه و تقاضا را به‌صورت لحظه‌ای برقرار کرده و از ناترازی جلوگیری کنند.
مدیریت سمت تقاضا (Demand Side Management): با استفاده از فناوری‌های پیشرفته و داده‌کاوی، می‌توان الگوهای مصرف مشترکان را تحلیل کرده و با ارائه مشوق‌ها یا اعمال تعرفه‌های متغیر، مصرف را در زمان‌های اوج کاهش داد.
اینترنت اشیاء (IoT) در صنعت برق: اتصال دستگاه‌ها و تجهیزات برقی به اینترنت و جمع‌آوری داده‌های بلادرنگ از آن‌ها، امکان پایش و مدیریت دقیق‌تر مصرف را فراهم می‌کند. این اطلاعات می‌تواند در تصمیم‌گیری‌های بهینه برای تولید و توزیع برق مؤثر باشد.
استفاده از هوش مصنوعی و یادگیری ماشین: به‌کارگیری الگوریتم‌های هوش مصنوعی برای پیش‌بینی تقاضا، بهینه‌سازی تولید و توزیع و شناسایی الگوهای مصرف می‌تواند به کاهش ناترازی کمک کند.
توسعه ریزشبکه‌ها (Microgrids): ایجاد ریزشبکه‌های مستقل که قادر به تولید و مصرف محلی برق هستند؛ می‌تواند بار شبکه‌های بزرگ را کاهش داده و به تعادل عرضه و تقاضا کمک کند.
ترویج تولید پراکنده (Distributed Generation): تشویق مشترکان به تولید برق از منابع تجدیدپذیر مانند پنل‌های خورشیدی و اتصال آن‌ها به شبکه، می‌تواند به تأمین بخشی از تقاضا و کاهش ناترازی منجر شود. تولید پراکنده با انرژی خورشیدی یکی از مؤثرترین راهکارهای نوین برای کاهش ناترازی برق است. در این روش، برق در محل مصرف یا در نزدیکی آن تولید می‌شود که وابستگی به شبکه‌های سراسری را کاهش داده و بهره‌وری انرژی را افزایش می‌دهد. 
اجرای این راهکارهای نوین نیازمند سرمایه‌گذاری، آموزش و تدوین سیاست‌های حمایتی است تا بتوان به‌طور مؤثر به رفع مشکل ناترازی برق در کشور دست یافت.

دست دولت تا چه اندازه در استفاده از انرژی‌های نو برای تامین برق باز است؟

دست دولت در استفاده از انرژی‌های نو برای تأمین برق بسته به شرایط و سیاست‌های مختلف داخلی و بین‌المللی، تا حد زیادی باز است. در حال حاضر، استفاده از انرژی‌های نو و تجدیدپذیر به‌ویژه انرژی خورشیدی و بادی به دلیل مزایای زیست‌محیطی، اقتصادی و امنیتی در بسیاری از کشورهای جهان مورد توجه قرار گرفته است. در ایران نیز با وجود محدودیت‌ها و چالش‌هایی که در زمینه تولید و مصرف انرژی وجود دارد، دولت می‌تواند با اتخاذ برخی اقدامات مؤثر، استفاده از انرژی‌های نو را گسترش دهد.
مواردی که دست دولت را برای استفاده از انرژی‌های نو باز می‌گذارد:
پتانسیل‌های طبیعی کشور: ایران از نظر منابع انرژی تجدیدپذیر، به‌ویژه انرژی خورشیدی و بادی، پتانسیل بالایی دارد. بسیاری از مناطق کشور از جمله مناطق مرکزی و جنوبی برای نصب پنل‌های خورشیدی و توربین‌های بادی مناسب هستند. بنابراین، ایران به‌طور طبیعی از شرایط مساعدی برای توسعه انرژی‌های نو برخوردار است.
اهمیت کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی: دولت می‌تواند از انرژی‌های نو برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و مقابله با چالش‌های زیست‌محیطی استفاده کند. با توجه به کمبود منابع نفتی و گازی در آینده، به‌ویژه با توجه به فشارهای جهانی بر صنایع نفت و گاز ایران، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند به‌عنوان راهی برای تنوع بخشیدن به منابع انرژی کشور مطرح شود.
سرمایه‌گذاری‌های خارجی و مشوق‌ها: دولت می‌تواند از سیاست‌های مشوق مالی، تسهیلات بانکی و قراردادهای خرید تضمینی انرژی، برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی در پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر استفاده کند. به‌ویژه در شرایطی که بسیاری از کشورها به دنبال کاهش کربن و افزایش استفاده از انرژی‌های پاک هستند. ایران می‌تواند به‌عنوان مقصد جذابی برای سرمایه‌گذاران خارجی مطرح شود.
کمک به اشتغال و توسعه فناوری: گسترش انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند به‌عنوان یک منبع جدید اشتغال‌زایی در بخش‌های مختلف نظیر تولید تجهیزات انرژی خورشیدی، نصب و نگهداری سیستم‌های خورشیدی، و تحقیق و توسعه فناوری‌های نوین عمل کند.
کاهش هزینه‌های تولید انرژی: استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر به‌ویژه انرژی خورشیدی و بادی به‌طور عمومی هزینه‌های تولید انرژی را در بلندمدت کاهش می‌دهد. این در حالی است که هزینه‌های تولید برق از منابع سنتی مانند گاز و سوخت مایع به دلیل نوسانات قیمت جهانی سوخت، ممکن است غیرقابل پیش‌بینی و بالا باشد.

چه موانع و چالش‌هایی سر راه دولت جهت استفاده از انرژی‌های نو در تامین برق وجود دارد؟

کمبود منابع مالی و سرمایه‌گذاری: یکی از چالش‌های اصلی دولت، تأمین منابع مالی برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر است. هزینه‌های اولیه نصب و راه‌اندازی سیستم‌های انرژی خورشیدی و بادی بالا است و این می‌تواند مانع از اجرای سریع این پروژه‌ها شود. گرچه دولت می‌تواند از طریق تسهیلات و مشوق‌های مالی این مشکل را کاهش دهد، ولی در عمل این امر نیازمند یک سیاست‌گذاری مدون و منابع مالی پایدار است.
زیرساخت‌های ناکافی: شبکه انتقال برق کشور نیازمند به‌روزرسانی است تا بتواند از تولید پراکنده انرژی‌های تجدیدپذیر پشتیبانی کند. در حال حاضر، برخی از شبکه‌های توزیع برق نمی‌توانند بار اضافی حاصل از منابع پراکنده انرژی را تحمل کنند و نیاز به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های جدید دارند.
محدودیت‌های قانونی: فرآیندهای قانونی ممکن است به تأخیر در راه‌اندازی پروژه‌ها منجر شوند. تسهیل این فرآیندها و ایجاد قوانین حمایتی برای توسعه پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر از اهمیت زیادی برخوردار است.
وابستگی به منابع فسیلی و زیرساخت‌های قدیمی: اقتصاد ایران به شدت وابسته به منابع فسیلی است و بسیاری از صنایع و تأسیسات تولید انرژی کشور به سوخت‌های فسیلی متکی هستند. انتقال از سیستم‌های انرژی سنتی به سیستم‌های تجدیدپذیر ممکن است با مقاومت‌هایی از سوی شرکت‌ها و نهادهایی که به صنایع انرژی فسیلی وابسته‌اند؛ مواجه شود.
چالش‌های بین‌المللی و تحریم‌ها: تحریم‌ها و فشارهای بین‌المللی می‌تواند توسعه پروژه‌های انرژی‌های نو را در ایران محدود کند. به‌ویژه در زمینه واردات فناوری‌های نوین و تجهیزات موردنیاز برای پروژه‌های خورشیدی و بادی، ایران با مشکلاتی روبه‌رو است.

نتیجه‌گیری:
کشور ایران با توجه به ظرفیت‌های طبیعی بالا، می‌تواند به‌طور مؤثری از انرژی‌های تجدیدپذیر برای تأمین نیازهای انرژی کشور استفاده کند. با وجود موانع مالی، فنی و اجتماعی، اتخاذ سیاست‌های حمایتی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و اصلاحات قانونی می‌تواند مسیر توسعه این منابع را هموار سازد. برای موفقیت در این راه، نیاز به همکاری میان دولت، بخش خصوصی و مردم است تا ایران بتواند به یک الگوی موفق در استفاده از انرژی‌های نو و تجدیدپذیر تبدیل شود.

روزنامه صبح ساحل