جامعه هیجانی به سمت روان‌درمان‌ها

با ثبت نام ۴۷۶ هزار داوطلب در آزمون کارشناسی ارشد ۱۴۰۳ و تخمین حضور ۳۵ تا ۵۰ هزار نفر در مجموعه روانشناسی، این پرسش اساسی پیش میآید که آیا این اقبال گسترده به روانشناسی، گامی در راستای ارتقای سلامت روان جامعه است یا نشانهای از خطر ظهور روانشناسانی ناکارآمد که میتوانند به جای درمان، بر چالشهای روانی جامعه بیفزایند؟

روانشناسی، به عنوان علمی که در پیوند با ژرفای ذهن و نیازهای اجتماعی انسان تعریف می شود، در سالهای اخیر در ایران شاهد اقبالی چشمگیر بوده است. بر اساس گزارش سازمان سنجش آموزش کشور، در آزمون کارشناسی ارشد سال ۱۴۰۳، از مجموع ۴۷۶ هزار داوطلب، تخمین زده میشود که ۳۵ تا ۵۰ هزار نفر به روانشناسی روی آورده باشند. این در حالی است که نیاز واقعی جامعه به این رشته، بسیار کمتر از این اعداد است. البته این اقبال و حرکت تودهای مردم به سمت رشته های مختلف دانشگاهی، چندان بیسابقه هم نیست. در دهه ی هشتاد، از معضلات بزرگی که نظام آموزشی کشور با آن دست و پنجه نرم میکرد، میل روزافزون و افراطی مردم به سوی رشتههای مهندسی بود که باعث اشباع بسیاری از تخصص های آن شد؛ پس از آنکه متقاضیان رشته های مهندسی به بازار کار مطلوب خود نرسیدند، در دههی بعدی یعنی دهه ی 90، موج مهاجرت مهندسان از یک سو و اقبال کم جامعه به رشتههای زیرمجموعه ی آن، کم کم هشدار متخصصان را در پی داشت.

نگاهی به آمار و ارقام

بر اساس گزارشهای سازمان سنجش آموزش کشور، تعداد کل داوطلبان آزمون کارشناسی ارشد در سال ۱۴۰۱ برابر با ۶۴۶ هزار و ۶۹۶ نفر بود که از این میان، گروه علوم انسانی با حدود ۴۱۰ هزار نفر بیشترین سهم را داشت. در سال ۱۴۰۲، این تعداد به ۴۷۱ هزار و ۵۲۸ نفر کاهش یافت و در سال ۱۴۰۳ به ۴۷۶ هزار نفر رسید، که گروه علوم انسانی همچنان با ۳۲۰ هزار و ۶۵۴ نفر پیشتاز بود. با توجه به محبوبیت رشته ی روانشناسی در علوم انسانی، تخمین زده میشود که در سال ۱۴۰۱ حدود ۴۰ تا ۵۵ هزار نفر، در سال ۱۴۰۲ حدود ۳۵ تا ۵۰ هزار نفر و در سال ۱۴۰۳ بین ۳۵ تا ۵۰ هزار نفر در مجموعه روانشناسی شرکت کرده باشند. این ارقام، اگرچه دقیق نیستند، اما با توجه به سهم بالای روانشناسی در میان رشته های علوم انسانی و اقبال فزاینده به آن، نشاندهندهی حضور قابل توجه داوطلبان در این حوزه است.

البته متقاضیان ورود به بازار کار روانشناسی، باید از مرحلهی نه چندان سخت دیگر نیز عبور کنند. آزمون «صلاحیت حرفهای روانشناسی» آخرین مرحله از مسیر یک دانشجو از دانشگاه تا روانشناسشدن است. البته در این مرحله نیز برخلاف تصور، فیلتر خاصی وجود ندارد؛ بلکه بر اساس گزارش های سازمان نظام روانشناسی و مشاوره، در سال ۱۴۰۳ بیش از ۱۷ هزار نفر در آزمون صلاحیت حرفه ای روانشناسان شرکت کرده اند که حدود 7650 نفر تقریبا در آن پذیرفته خواهند شد.

از این جهت، باید این سوال را پرسید که مجموع نیاز متقاضیان خدمات مشاوره و روان درمانی در کشورمان به چه میزان است که چنین حجم پذیرشی در این رشته ی دانشگاهی وجود دارد؟ این به معنای آن است که در سالهای نه چندان دور آینده، باید منتظر رکودی که بر سر رشتههای مربوط به انواع گرایش مهندسی در دههی 90 آمد، در رشتههای مربوط به روانشناسی و گرایش های نزدیک به آن نیز باشیم. البته با این تفاوت که راه برای مهاجرت متقاضیان این رشته نیز مانند انواع مهندسی هموار نیست و کمتر میتوان رواشناسانی را یافت که در خارج از کشور مشغول بهکار شده باشند.

سیاستگذاری در تحصیل

تقریبا در تمامی کشورهای توسعه یافتهی دنیا، دانشگاه با یک ماموریت خاص یا عام تاسیس میشود و دانشجو براساس آن سیاست، تحت نظر دانشگاه به تحصیل میپردازد.

چه این ماموریت به صورت یک بورسیه (مانند بورسیه ی شرکته ای بزرگی مانند اپل در دانشگاه هاروارد) باشد و چه مانند دانشگاه های چین با ماموریت تربیت نیرو برای سمت های مختلف. در برخی کشورها، پول فیلتری است که بسیاری را از دانشگاه دور نگه میدارد و عدهی کمی باهوش و استعداد خود، میتوانند بورسیه شده و رایگان تحصیل کنند و در برخی کشورها با کنکوری بسیار سخت، این فیلترگذاری انجام میشود.

در سیستم آموزش عالی کشورمان، عملا با سیاست اشتباه در این زمینه رو به رو نیستیم، بلکه اساسا با «بیسیاستی» رو به رو هستیم. به این معنا که هیچگاه با درک چند سال آینده و نیازها و درخواستهای آن زمان، اقدام به سیاستگذاری برای پرورش نیروی انسانی نشده است و بنابراین همواره با معضل بی رغبتی در برخی رشتهها و اشباع و کاهش سطح کیفی در برخی رشته ها مواجه هستیم.