اقتصاد در اسکله دریامحور

امروزه نیز، بنادر کلیدی مانند شهید رجایی و شهید باهنر، هرمزگان را به دروازه ی اصلی ایران به آب‌ های آزاد تبدیل کرده‌اند. بندر شهید رجایی، به عنوان بزرگ ترین بندر کانتینری ایران، نقش محوری در تجارت بین‌المللی ایفا می‌ کند و به شبکه ی ترانزیتی جنوب-شمال متصل است. با این وجود، توسعه ی شتابان و اغلب ناپایدار در دهه ‌های اخیر، این منطقه را با مجموعه ‌ای از چالش‌ های پیچیده زیست ‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی مواجه ساخته است. الگوی توسعه ی غالب، که بیشتر بر صنایع سنگین و بهره‌ برداری بی ‌رویه از منابع طبیعی متمرکز بوده، اغلب با نادیده گرفتن ملاحظات زیست ‌محیطی و اجتماعی همراه بوده است.

 پتانسیل‌‌های فراموش‌ شده و میراث طبیعی در خطر؛ تنوع زیستی و بهره‌‌برداری ناپایدار

خلیج فارس و دریای عمان، به عنوان بخشی از ناحیه Indo-Pacific گرمسیری، از بالاترین سطوح تنوع زیستی دریایی در جهان برخوردارند. بر اساس مطالعات، این منطقه، زیستگاه بیش از ۸۰۰ گونه ماهی و ۱۲۰۰ گونه آبزی از جمله مرجان ‌ها، نرم ‌تنان، سخت ‌پوستان و پستانداران دریایی است. تنوع بالای زیستی در این منطقه، ناشی از عوامل متعددی از جمله موقعیت جغرافیایی خاص، شرایط اقلیمی گرمسیری و وجود زیستگاه‌ های متنوع مانند جنگل ‌های حرا، بسترهای جلبکی و صخره‌ های مرجانی است. همچنین، سواحل این استان از ظرفیت بالایی برای تولید انرژی‌های تجدیدپذیر از طریق باد، امواج و انرژی خورشیدی برخوردارند. متاسفانه، بهره‌ برداری غیراصولی و ناپایدار از این منابع ارزشمند، میراث طبیعی هرمزگان را به شدت تهدید می‌کند.

آلودگی نفتی ناشی از فعالیت ‌های کشتیرانی، استخراج نفت و حوادث صنعتی، یکی از مهم‌ ترین عوامل تخریب محیط زیست دریایی در این منطقه است. برآوردها نشان می ‌دهد که سالانه حدود ۱۰۰ هزار تن نفت به آب‌ های خلیج فارس نشت می‌کند، که اثرات مخربی بر حیات دریایی، از جمله مسمومیت آبزیان، تخریب زیستگاه‌ ها و اختلال در زنجیره غذایی دارد.

 اقتصاد تک‌‌پایه و وابستگی به نفت و عدم تنوع اقتصادی

اقتصاد هرمزگان، علی ‌رغم دسترسی بی ‌نظیر به منابع دریایی، به شدت وابسته به صنعت نفت و گاز است و در دام اقتصاد تک ‌پایه گرفتار آمده است. این عدم تنوع اقتصادی، منجر به ایجاد تله ی توسعه ‌نیافتگی شده است، به این معنا که استان نمی‌تواند از وابستگی به منابع اولیه رهایی یابد و به سمت اقتصاد دانش ‌بنیان و متنوع حرکت کند. در مقابل، کشورهای همسایه مانند امارات متحده عربی با سرمایه ‌گذاری هدفمند در زیرساخت‌ های مدرن بندری، توسعه گردشگری دریایی و ایجاد مناطق آزاد تجاری، موفق شده‌اند اقتصاد دریایی خود را به یک بخش کلیدی در اقتصاد ملی تبدیل کنند. برای مثال، بندر جبل علی در دوبی، به یکی از بزرگ‌ ترین و پیشرفته ‌ترین بنادر جهان تبدیل شده است و نقش مهمی در تجارت جهانی ایفا می‌کند. متاسفانه، هرمزگان با وجود موقعیت جغرافیایی برتر و پتانسیل‌های فراوان، به دلیل تحریم‌ های اقتصادی، ضعف مدیریت و عدم وجود یک استراتژی بلند مدت جامع برای توسعه ی اقتصاد دریایی، نتوانسته است از این فرصت ‌ها به نحو مطلوب بهره ‌برداری کند.

 آلودگی دریایی؛ زخمی که هر روز عمیق‌‌تر می‌شود

آلودگی دریایی در هرمزگان، نه تنها یک مشکل زیست‌ محیطی، بلکه یک بحران جدی بهداشتی و اقتصادی است که ابعاد آن روز به روز گسترده ‌تر می‌شود. این آلودگی، ناشی از طیف وسیعی از منابع است، از جمله تخلیه فاضلاب‌ های صنعتی تصفیه ‌نشده از کارخانجات و پالایشگاه‌ ها، روان‌آب‌‌های حاوی سموم دفع آفات و کودهای شیمیایی، فعالیت ‌های کشتیرانی و تخلیه آلودگی از کشتی‌ ها، و نشت مواد نفتی. تحقیقات علمی نشان می‌دهد که این آلودگی‌ ها منجر به تجمع فلزات سنگین و مواد شیمیایی خطرناک در رسوبات و بافت آبزیان می‌شود. اثرات مخرب آلودگی دریایی به وضوح در کاهش تنوع زیستی منطقه قابل مشاهده است.

 گردشگری دریایی؛ از تخریب تا بازآفرینی

هرمزگان با جاذبه‌ های طبیعی و فرهنگی غنی، از جمله ژئوپارک جهانی قشم، پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به قطب گردشگری دریایی بین‌المللی دارد. با این حال، توسعه‌ گردشگری ناپایدار نه تنها این پتانسیل را به درستی محقق نکرده، بلکه به تخریب محیط زیست نیز منجر شده است. برای بهره‌برداری پایدار از این ظرفیت، تغییر رویکرد به مدل‌های نوین گردشگری ضروری است. «گردشگری بازآفریننده» با هدف احیای اکوسیستم‌ها و جوامع محلی، الگوی مناسبی است که در کشورهایی مانند مالدیو و فیجی موفق بوده و می‌تواند در هرمزگان نیز کارآمد باشد.

 انرژی‌‌های تجدیدپذیر؛ راه رهایی از دام نفت

بر اساس اصول ترمودینامیک و قانون بقای انرژی، انتقال به منابع انرژی تجدیدپذیر نظیر باد، خورشید و امواج نه تنها با کاهش وابستگی به سوخت ‌های فسیلی و تنوع‌ بخشی به سبد انرژی، بلکه با بهره ‌گیری از جریان ‌های طبیعی انرژی، به افزایش بهره ‌وری اکولوژیکی سیستم‌‌های انرژی منجر می‌گردد. مطالعات اقلیم‌‌شناسی نشان می‌دهند که استان هرمزگان با قرارگیری در کمربند پرفشار جنب ‌حاره ‌ای و مجاورت با سیستم‌ های جوی موسمی، از تابش بالای خورشیدی و وزش بادهای منظم برخوردار بوده، که مبنای علمی پتانسیل بالای انرژی تجدیدپذیر در این منطقه را تایید می‌کند. سرمایه ‌گذاری در این بخش، بر اساس مدل‌‌های اقتصاد کلان مبتنی بر انرژی ‌های تجدیدپذیر، می‌تواند منجر به ایجاد اثرات فزاینده در رشد اقتصادی، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و ارتقاء امنیت انرژی در مقیاس استانی و ملی گردد.

 رویکردی جامع به توسعه پایدار

تبدیل هرمزگان به الگوی توسعه آبی پایدار نیازمند یک رویکرد جامع و یکپارچه است که ترکیبی از راهکارهای فناورانه، نهادی، اقتصادی و اجتماعی را شامل شود. نخست، ایجاد خوشه‌‌های نوآوری دریایی می‌تواند به عنوان موتور محرک نوآوری و کارآفرینی در بخش اقتصاد دریایی عمل کند. این خوشه‌‌ها، با ایجاد همکاری بین دانشگاه‌ ها و مراکز تحقیقاتی، شرکت‌ های دانش ‌بنیان، بخش خصوصی و دولت، می‌توانند به تجاری‌‌سازی ایده‌‌های نوآورانه، توسعه فناوری‌‌های پیشرفته دریایی و جذب سرمایه‌‌گذاری منجر شوند.

دوم، توسعه زیرساخت‌های هوشمند در بنادر، با استفاده از فناوری ‌های نوین مانند اینترنت اشیا، هوش مصنوعی، پهپادها و سامانه‌های سنجش از دور، می‌تواند به افزایش کارایی و پایداری عملیات بندری کمک کند. برای مثال، استفاده از پهپادهای پایش آلودگی برای نظارت بر کیفیت آب و شناسایی منابع آلودگی، سامانه‌های مدیریت ترافیک دریایی مبتنی بر هوش مصنوعی برای بهینه ‌سازی مسیر کشتی‌ها و کاهش مصرف سوخت، و سنسورهای هوشمند برای پایش وضعیت سازه‌‌های بندری و پیش ‌بینی خرابی‌ها، می‌تواند کارایی عملیات بندری را افزایش و هزینه‌ ها را کاهش دهد. بندر روتردام در هلند، به عنوان یکی از پیشروترین بنادر هوشمند جهان، از فناوری‌ های نوین به طور گسترده استفاده می ‌کند و تجربه ی موفقی در این زمینه ارائه می ‌دهد.

سوم، اصلاح قوانین و مقررات و ایجاد یک نظام مدیریت یکپارچه سواحل با مشارکت تمام ذینفعان، از جمله دولت، بخش خصوصی، جوامع محلی، سازمان‌ های مردم ‌نهاد و دانشگاه‌ها، می‌تواند از موازی‌کاری، تضاد منافع و تخریب محیط زیست جلوگیری کند و توسعه هماهنگ و پایدار سواحل را تضمین نماید. نظام مدیریت یکپارچه سواحل، یک رویکرد شناخته ‌شده بین‌المللی برای مدیریت پایدار مناطق ساحلی است که بر همکاری بین‌ بخشی، مشارکت ذینفعان، رویکرد اکوسیستمی و برنامه ‌ریزی بلند مدت تاکید دارد.

 آینده در گرو انتخاب امروز؛ مسیری به سوی توسعه هماهنگ با دریا

هرمزگان در بزنگاهی تعیین‌کننده ایستاده است: تداوم توسعه ناپایدار کنونی، یا گزینش مسیر اقتصاد آبی پایدار. رویای توسعه‌ی هرمزگان طی دو دهه‌ی اخیر ناکام بوده و زمان تحول فرا رسیده است. تجربه جهانی نروژ و سنگاپور نشان می‌ دهد که توسعه آبی پایدار نه تنها ممکن بلکه مترادف با رفاه، رشد فراگیر و حفظ محیط زیست است. برای تحقق این چشم‌ انداز، اراده‌ی سیاسی قاطع، سرمایه‌گذاری هوشمندانه، و مشارکت همدلانه‌ی تمامی ذینفعان ضروری است. هرمزگان این توانایی را دارد که به نماد توسعه‌ی همگام با دریا بدل شود؛ جایی که امواج نه ‌تنها محدودیت نیستند، بلکه نیروی پیشران پیشرفت و شکوفایی خواهند بود. آینده‌ی هرمزگان، آینده ‌ای آبی است که با انتخاب امروز رقم می‌ خورد.