تابستان با چاشنی سردرد

متهم اصلی، کم‌آبی

افرادی که با سردردهای میگرنی دست و پنجه نرم می‌کنند، ممکن است کم‌آبی را عامل تحریک کننده حملات میگرنی خود بیایند در واقع، علائم میگرن آن‌ها با کم شدن آب بدن تشدید می‌شود. جالب اینجاست که خود حملات میگرنی نیز می‌تواند منجر به کم‌آبی شود. بنابراین یک رابطه دو طرفه بین میگرن و کم‌آبی وجود دارد که هر یک می‌تواند دیگری را تحت تاثیر قرار دهد. به طور کلی، بدن برای اینکه بهترین عملکرد را داشته باشد، به مقدار مشخصی مایعات و الکترولیت‌ها (مواد معدنی که عملکردهای بدن را تنظیم می‌کنند) نیاز دارد. به همین دلیل باید در طول روز مواد معدنی مانند پتاسیم و سدیم را جایگزین کرد زیرا بدن از طریق تعریق و ادرار، مایعات را از دست می‌دهد. مایعات و مواد معدنی مورد نیاز، از طریق نوشیدن مایعات مختلف و خوردن خوراکی‌ها تامین می‎‌شود. زمانی‌که مایعات و الکترولیت‌های کافی جایگزین نشوند، کم‌آبی ممکن است به وجود بیاید و در نتیجه آن، سردرد میگرنی تحریک خواهد شد. یکی از دلایل احتمالی این است که کمبود مایعات می‌تواند باعث کوچک شدن بافت‌های مغز و فاصله گرفتن آن‌ها از جمجمه شود که این مسئله به اعصاب فشار وارد می‌کند. احتمال دیگر این است که کم آبی باعث می‌شود که درد با شدت بیشتری احساس شود. البته علت دقیق این ارتباط هنوز مشخص نشده است. در هنگام کم‌آبی ممکن است فرد بدخلق شود و در تمرکز کردن نیز مشکل پیدا کند که این موارد می‌توانند باعث بدتر به نظر رسیدن سردرد شوند. حتی کم‌آبی خفیف نیز می‌تواند یک محرک میگرن باشد.

قوز بالای قوز!

برخی از عواملی که علاوه بر عدم نوشیدن مایعات به میزان کافی ممکن است باعث کم‌آبی شوند، عبارتند از تب، اسهال و استفراغ، همچنین تکرر ادرار و تعریق بیش از حد نیز می‌توانند کم آبی در بدن را ایجاد کنند. برخی افراد بیش از سایرین در معرض خطر کم‌آبی قرار می‌گیرند برای مثال، سالمندان یا کودکان خردسال را می‌توان نام برد. ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت از موارد دیگری هستند که در کم‌آبی بدن نقش دارند. علاوه بر این، قرار گرفتن در ارتفاعات بالا نیز ممکن است کم‌آبی بدن را به دنبال داشته باشد. ورزش‌های سنگین به ویژه در فضای باز و هوای گرم از دیگر مواردی است که در بروز کم‌آبی نقش دارد. مصرف برخی داروها که سبب افزایش ادرار می‌شوند نیز، کم‌آبی در بدن را ایجاد خواهند کرد.

علائمی که از کم‌آبی خبر می‌دهند

علائم کم‌آبی ممکن است هم زمان با شروع سردرد یا قبل از آغاز حمله میگرنی مشاهده شود. کم‌آبی خفیف در بروز خستگی، تشنگی و بی‌حالی نقش دارد. چنانچه کم‌آبی طولانی شود و مایعات به میزان کافی به بدن نرسد، علائم بیشتری بروز می‌کند. گیجی و عدم تشخیص موقعیت، تشنگی شدید، سرگیجه، خستگی شدید، کاهش ادرار و تیره رنگ شدن آن، افزایش ضربان قلب و فشار خون پایین، برخی از علائم هستند. کم‌آبی متوسط تا شدید یک فوریت پزشکی محسوب می‌شود بنابراین در صورت مشاهده هر یک از علائم یاد شده، باید بلافاصله به اورژانس مراجعه کرد.

نگاه تخصصی به یک درد

سردردهای میگرنی که در اثر کمبود مایعات ایجاد می‌شوند برای برخی می‌توانند با علائم بسیار خاصی همراه باشند. مثلا درد ممکن است به صورت ضربان‌دار بروز کند. افراد در سردردهای ناشی از کم‌آبی مانند بیشتر سردردهای میگرنی نسبت به نور شدید حساس می‌شوند و سردردشان بدتر خواهد شد. گاهی خم شدن یا حرکت دادن سر نیز درد را افزایش می‌دهد. درد ممکن است تنها در یک طرف، پشت، جلوی سر یا در تمام سر احساس شود. برخی افراد در اطراف صورت، سینوس‌ها، گردن یا فک خود درد دارند. مرحله سردرد میگرنی می‌تواند از 4 تا 72 ساعت طول بکشد. باید توجه داشت که تغییرات خلقی، مشکلات خواب و مشکل در تمرکز حدود 24 ساعت قبل از شروع سردرد ایجاد خواهند شد. علائمی مانند اختلالات بینایی یا شنیدن صدای زنگ در گوش قبل یا در طول سردرد نیز ممکن است به وجود بیاید که به چنین حالتی اورا (Auras) می‌گویند. حالت تهوع و استفراغ، خستگی، سرگیجه، خشکی گردن و سایر علائمی که تا 48 ساعت پس از سردرد ادامه می‌یابند، دیگر مواردی هستند که باید انتظار بروز آن‌ها را داشت.

آب روی آتش

یکی از مواردی که به بهبود سردرد میگرنی کمک می‌کند، نوشیدن آب و مایعات به میزان کافی است. یک مطالعه نشان داد که آن دسته از افرادی که به حمله میگرنی ناشی از کم‌آبی مبتلا شده بودند، ظرف 30 دقیقه پس از نوشیدن مایعات تسکین یافتند. همان‌طور که اشاره شد، آب از مهم‌ترین مایعات برای پیشگیری و بهبود سردردهای میگرنی به حساب می‌آید اما در نقطه مقابل، نوشیدنی‌های کافئین‌دار و الکل باعث بروز تکرر ادرار و تشدید کم‌آبی خواهد شد. پیشگیری از کم‌آبی تنها یکی از مواردی است که باید به آن توجه ویژه داشت. علاوه بر این، تغییر در سبک زندگی نیز مسئله بسیار مهمی محسوب می‌شود. کاهش استرس و رفع اختلالات خواب از مواردی هستند که باید به آن‌ها توجه کافی شود. مواردی چون قرار گرفتن در معرض نور شدید، صداهای بلند، بوهای قوی و حذف وعده‌های غذایی، از عوامل تشدید کننده سردردهای میگرنی به حساب می‌آیند در نتیجه تا جای ممکن باید از عوامل تشدید کننده دوری کرد. ورزش با شدت بالا یا در شرایطی که باعث ایجاد حس گرمای شدید در بدن شود، با بروز کم‌آبی همراه است در چنین شرایطی نوشیدنی افراد باید کمی متفاوت باشد.

محلول‌های حاوی الکترولیت و گلوکز به آبرسانی سریع کمک می‌کنند و گزینه خوبی به حساب می‌آیند. برای تهیه این محلول‌ها می‎‌توان از نوشیدنی‌های ورزشی دارای استاندارد کمک گرفت. اما باید این نکته را در نظر داشت که این نوشیدنی‌ها بیشتر برای ورزشکاران حرفه‌ای یا فعالیت‌های طولانی مدت و شدید مناسب هستند و برای فعالیت‌های روزمره، آب بهترین گزینه است.

افسانه 8 لیوان آب!

افراد باید با توجه به وضعیت بدن خود به میزان کافی آب بنوشند. اینکه گفته می‌شود همه افراد 8 لیوان آب بنوشند، چندان درست نیست و نیاز بدن هر فرد متفاوت از دیگری است. به عنوان مثال، یک فرد فعال که در هوای گرم ورزش یا کار می‌کند، قطعا به آب بیشتری نسبت به یک فرد کم‌تحرک در محیط خنک نیاز دارد. علاوه بر این، افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی یا افراد دارای بیماری‌های کلیوی، باید میزان مصرف آب و نوشیدنی خود را با نظر پزشک تنظیم کنند. مصرف کافی سبزیجات و میوه‌ها و غذاهایی چون سوپ و آش نیز برای تامین آب بدن مفید است. علاوه بر این، ماست نیز گزینه خوبی به حساب می‌آید. میوه‎‌ها و سبزیجاتی چون هندوانه، هلو، توت‌فرنگی، گل‌کلم، خیار، پرتقال، کدو سبز و کاهو، حاوی مقدار زیادی آب هستند و در رفع نیاز بدن می‌توانند مفید واقع شوند.

وقتی کار به اورژانس می‌کشد

همان‌طور که اشاره شد، خود میگرن می‌تواند منجر به کم‌آبی شود به ویژه در شرایطی که تهوع و استفراغ نیز وجود داشته باشد. مایعات بدن به دلیل استفراغ از دست می‌روند اما در شرایطی که تهوع و درد وجود داشته باشد، افراد تمایل چندانی به مصرف مایعات یا خودرن خوراکی‌ها ندارند. با این حال باید افراد تمام تلاش خود را کنند تا آب از دست رفته را جبران کنند. مصرف سرم قندی نمکی (ORS) برای افرادی‌که دچار استفراغ شده‌اند و آب زیادی از دست داده‌اند گزینه مناسبی است و توصیه می‌شود. البته باید این محلول را به صورت جرعه جرعه و آهسته نوشید تا تهوع بدتر نشود. افراد بیمار به ویژه مبتلایان به دیابت برای مصرف سرم قندی نمکی، از داروساز یا پزشک مشورت بگیرند. البته در موارد شدید استفراغ و بدحالی، فرد باید حتما به پزشک مراجعه کند چون در چنین شرایطی احتمال آسیب به مری در اثر فشار زیاد ناشی از استفراغ وجود دارد.

علاوه بر این، چنانچه کم‌آبی متوسط تا شدید باعث بروز علائمی چون گیجی یا ادرار تیره رنگ، عدم پاسخگویی، سردی، رطوبت پوست و تنشنج شود، مراجعه به پزشک ضروری است. افراد باید توجه داشته باشند که از مصرف هر نوع دارو بدون مشورت با پزشک باید پرهیز کنند.