لزوم بومي سازي آبياري در هرمزگان

صبح ساحل، اجتماعی _  هرمزگان یکی از استان های گرم و مرطوب کشور است که به علت کمبود بارندگی جز مناطق کم آب و خشک محسوب می شود.خشکسالی های 15 ساله زمین های هرمزگان را خشک کرده است به گونه ای که بسیاری از چشمه ها، قناتها و چاههای آب خشک و یا در حال خشک شدن هستند و هزاران هکتار از نخلستانها و باغها با مشکل جدی روبرو هستند. نزولات جوی هم به گفته جعفری زاده مدیر دفتر مطالعات منابع آب هرمزگان در سال آبی 90-91 در هرمزگان 58 درصد کاهش یافته است. این روند 15 ساله خشکسالی وضعیت ذخایر منابع آب زیرزمینی استان را نیز بحرانی کرده است.

به صورتی که هم اکنون15 شهر هرمزگان و 800 روستا در بی آبی و کم آبی به سر می برند و برخی از شهرها یک روز درمیان آب آشامیدنی دارند. به عقیده برخی کارشناسان بخش کشاورزی مصرف کننده 91درصد آب استان بوده و 93 درصد اراضی کشاورزی استان نیز آبی است. این امر موجب شده تا مسئولان درصدد استفاده از روشهای آبیاری تحت فشارباشند تا بتوانند مشکل کم آبی را با صرفه جویی در عرصه کشاورزی کاهش دهند.

بر این اساس هرمزگان توانسته است پس از خراسان رضوی رتبه دوم اجرای شبکه آبیاری تحت فشار را در کشور کسب کند و از سوی وزارت جهاد کشاورزی به عنوان الگو برای دیگر استانها معرفی شود.

اراضی زراعی و باغی استان حدود 154 هزار هکتار با تولید دو میلیون و 200 هزار تن انواع محصول است که از این میزان 91 هزار هکتار از این اراضی استعداد اجرای سامانه آبیاری تحت فشار را دارند.

استفاده ازروش های نوین آبیاری می تواند ضمن افزایش تولید کم آبی را نیز جبران کند به طوری که گفته می شود در صورت تجهیز تمامی اراضی مستعد به این روش (تا پایان برنامه پنجم توسعه) بالغ بر 300میلیون متر مکعب آب صرفه جویی می شود.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان می گوید:اجرای طرحهای آبیاری تحت فشار که منجر به افزایش بهره وری آب می شود نه تنها کمبود آب را رفع می سازد بلکه در بعضی موارد افزایش سطح زیرکشت و تولید را نیز به دنبال دارد. مدیرعامل آب منطقه ای هرمزگان هم می گوید:گذر از بحران کم آبی امسال فقط با مشارکت کشاورزان ممکن می شود. زیرراهی می افزاید: با توجه به شرایط خشکسالی و کاهش شدید میزان بارندگی طی سال آبی گذشته و کاهش میزان نفوذ و تغذیه سفره های آب‌ زیرزمینی مشارکت کشاورزان در مدیریت مصرف و استفاده از روشهای آبیاری نوین تنها راه مقابله با اثرات و عواقب خشکسالی است.

اجرای روش های آبیاری تحت فشار که جز طرح های فعال در هرمزگان است از سال 72 آغاز شده و تا پایان سال 90، حدود 70 هزار هکتار از اراضی باغی و زراعی به این سامانه مجهز شده است.

مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان با اشاره به پیشرفت 60 درصدی 7 هزار هکتار از زمینهای کشاورزی دیگر می گوید: هزینه تجهیز این زمینها 27 میلیارد و 200 میلیون تومان است. باقرزاده می افزاید: تا پایان سال 8 هزار و 200 هکتار از زمین های کشاورزی هرمزگان نیز با هزینه 32 میلیارد و 800 میلیون تومان به شبکه آبیاری نوین مجهز می شود. وی تصریح می کند: با اجرای آبیاری نوین راندمان مصرف آب در زمینهای کشاورزی هرمزگان با 50 درصد افزایش از 35 درصد در کشاورزی سنتی و غرقابی به 85 درصد می رسد. مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان با اشاره به صرفه جویی سالانه 6 هزار مترمکعبی آب در هر هکتار می گوید: در صورت اجرای بهینه روش آبیاری تحت فشار و مدیریت صحیح بهره برداری، به طورکلی450 میلیون مترمکعب در سال صرفه جویی در آب استان صورت می گیرد. به گفته باقرزاده، هزینه مورد نیاز برای مجهز کردن هر یک هکتار زمین به آبیاری نوین با توجه به نوع زمین و کشت در این استان 42 میلیون ریال است که به ازای هر هکتار 35 میلیون ریال سهم دولت و 5 میلیون ریال مشارکت مردمی است. آبیاری تحت فشار روش نوینی از آبیاری است که در آن آب با فشار وارد لوله های اصلی و فرعی شده و از سوراخهایی که به آنها قطره چکان ، آب پاش،آب فشان و یا نازل می گویند به صورت قطره یا ذرات ریز خارج می شود وبدین طریق از هدررفت آب در انتقال به درون مزرعه جلوگیری و آب به اندازه ای که لازم است به مزرعه و محصول داده می شود.

جلوگیری از رشد علف های هرز و امکان استفاده از این سامانه برای مبارزه با آن‌ها ، استفاده از نیروی کار کمتر، افزایش سطح زیر کشت و محصول ، افزایش راندمان کاربرد آب از 35 درصد به 85 درصد، صرفه‌جویی در مصرف آب، اشتغالزایی مستقیم و غیرمستقیم، صرفه‌جویی در مصرف انرژی، امکان استفاده در خاکهای بافت درشت در محیط های کم عمق و شیب دار، افزایش کیفیت محصول و افزایش درآمد کشاورزان ازمزایای روشهای نوین آبیاری است.

استفاده بهینه از منابع محدودآب ، افزایش میزان تولید ، کاهش هزینه های تولید ، کاهش مصرف کود و کاهش تاثیر شوری آب در رویش گیاه از مزایای دیگرآبیاری تحت فشار است.

با توجه به مزایای فراوان این روش هنوز نگرش سنتی در بین کشاورزان هرمزگانی وجود دارد.

نگرشی که به گفته رئیس سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان با ادامه روند خشکسالی و پی بردن به مزایای آبیاری تحت فشار در حال تغییر است. صالحی می افزاید:با توجه به اقدامات ترویجی در خصوص مزایای این نوع آبیاری، استقبال کشاورزان و باغداران استان رو به افزایش است

مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان هم می گوید: جهاد کشاورزی به منظور ادامه اجرای شیوه های جدید آبیاری در مزارع استان و آشنایی کشاورزان با این روشها، کلاس های آموزشی به منظور ترویج آبیاری تحت فشار توسط کارشناسان این سازمان و نمایندگان شرکتهای سازنده لوازم این روش، به طور مستمر در مدیریتهای شهرستانها و مراکز خدمات دهستانها برگزار می کند.

کشاورزان نگرانی های فراوانی در این زمینه دارند که مزایای این روش را تبدیل به معایب می کند. اما نداشتن سرمایه کافی وکافی نبودن اعتبارات واگذاری دولتی، نبود آشنایی کافی از مزایا و کاربرد این روش ، شراکتی بودن پمپ های آب ، نبود امنیت در نگهداری تجهیزات آبیاری انتقال آب با لوله به مزرعه ، متغیر بودن قیمت لوازم آبیاری تحت فشار، توسعه کانالهای بتونی و روشهای آبیاری بارانی ونفوذ ناپذیری خاک از دیگر مشکلات پیش روی این شیوه آبیاری در هرمزگان است.

جلیلی قدیمی ترین باغدار سیاهوئی می گوید:من و برادرانم اولین کسانی بودیم که آبیاری تحت فشار را انجام دادیم آب را از استخر با پمپ به سوی درختان می کشاندیم اما به دلیل آنکه خاک این منطقه صخره ای ونفوذ پذیری کمی است این روش اثر بخش نیست و آب زیادی را هدر می دهد. قریشی یکی دیگر از کسانی که از این نوع آبیاری استفاده می کند می گوید: این روش هیچ فایده ای ندارد و چند سالی است که از آبیاری سنتی استفاده می کنم مگر می شود در زمینی که بافت خاک آن سنگی و کوهستانی است آب به روش قطره ای نفوذ کند و به ریشه رسد. وی ادامه می دهد: مسأله دیگر این است که حوضچه های موجود دربرخی باغ ها دارای ارتفاع مناسب برای پمپاژکردن آب نیستند اجرای این شیوه سرمایه زیادی می خواهد.

مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان با بیان اینکه برای جلوگیری از خسارت، کشاورزان راهی جز استفاده از روشهای نوین آبیاری ندارند می گوید: از کشاورزان برای استفاده از روش آبیاری نوین حمایت می شود. باقر زاده می افزاید: 85درصد تسهیلات صندوق حمایت از توسعه بخش کشاورزی درزمینه آبیاری تحت فشار بلاعوض است. وی تصریح می کند:اکنون350 کشاورز برای دریافت تسهیلات آبیاری تحت فشار به بانک کشاورزی و صندوق حمایت از توسعه بخش کشاورزی معرفی شده اند.

خلیلیان وزیرجهادکشاورزی هم در این زمینه می گوید: از پارسال تاکنون هزار و200 میلیارد تومان تسهیلات ارزان قیمت 7 درصدی به بخش کشاوزی کشور اختصاص یافته که تا پایان امسال به 15هزار میلیارد تومان افزایش می یابد. اما مخالفان این طرح فقط باغداران نیستند. به طور نمونه یک استاد دانشگاه می گوید: آبیاری تحت فشار نسخه همیشگی برای حل مشکل کمبود آب نیست. سلطانی می افزاید: آب برگشتی شیوه سنتی آبیاری که برخی آن را هدررفت آب می‌نامند برای احیای آب‌های زیرزمینی لازم است و از خشک شدن چاه‌ها و قنوات جلوگیری می‌کند. وی ادامه می دهد: آبیاری بارانی در مناطقی که تبخیر بسیار است روش نامناسبی است چرا که آب پودر شده و از دسترس گیاه خارج می‌شود

وی یکی از دلایل به وجود آمدن فروچاله و نشست زمین در برخی مناطق را استفاده از روش آبیاری تحت فشاراعلام می کند.

به عقیده بیشتر کارشناسان موفقیت سامانه‌های آبیاری تحت فشار در یک منطقه تابع عواملی از قبیل شرایط اقلیمی، مشخصات آب، وضعیت توپوگرافی، مشخصات خاک، شرایط اجتماعی و فرهنگی، وضعیت نیروی انسانی، وضعیت بهره برداری و نگهداری و هزینه های اجرایی است. امری که بدون توجه به آن برای هرمزگان تجویز شده است.

با توجه به تبخیر بیش از 2 هزار و 800 میلی متری آب در سال و شرایط اقلیمی خاص هرمزگان تجویز نسخه آبیاری تحت فشار برای همه مناطق کشور راهکار مناسبی به نظر نمی رسد .

مسئولان استان باید راهکار بومی برای مبارزه با خشکسالی و کم آبی زمین های کشاورزی پیدا کنندچون رونق کشاورزی منجر به افزایش تولید و اشغالزایی می شود و این میسر نیست مگر تدبیر و برنامه ریزی بیشتر در استان گرم و مرطوب هرمزگان.