مسوولیت اجتماعی، وظیفه مردم یا مسوولین؟

صبح ساحل ، اجتماعی - سامیه طهورنیان:تابستان 97 است و مادام با کمبود برق مواجه ایم. قطعی های مکرر . نارضایتی های شدید مردم. هشدارهایی که از رادیو و تلویزیون پخش می شود . اما مسئولیت این بحران به دوش کیست ؟ طرف ترازوی مسئولیت این مشکلات به سمت مردم سنگین است یا مسئولین ؟

بگذارید تعریفی داشته باشیم از مسئولیت اجتماعی که یک ضرورت بزرگ در دنیای مردن امروز است .مسئولیت اجتماعی یا social responsibility به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که مهم‌ترین و کلی‌ترین آنها همان مسئولیت اجتماعی گروهی و هم فردی است.

تعریف عام آن این است که ازنظر اجتماعی، مسئول بودن یعنی آدم‌ها و سازمان‌ها، دولت ها، شرکت‌ها، گروه‌ها، حتی همسایه‌ها می‌بایست بااخلاق و با حساسیت نسبت به مسائل اجتماعی، فرهنگی و محیطی رفتار کنند.

تلاش برای برقراری مسئولیت اجتماعی، به افراد، سازمان‌ها و حتی دولت هاکمک می‌کند که تأثیری مثبت بر پیشرفت، کار، جامعه و حتی محیط کوچک اطرافشان داشته باشند. 

همه ی مردم یک جامعه همچون بدنه ی اجتماع ،  ناگریز به پذیرش این اصل هستند. مثلاً در نظر بگیرید فردی در بحران بی‌آبی، بدون توجه به هشدارها نه‌تنها اقدامی انجام نمی‌دهد بلکه با مصرف بالای خود به آن دامن هم میزند.

این تعداد افراد اگر 10 درصد یک جامعه را هم شامل شوند، می‌توانند وضعیت زندگی را برای 90 درصد باقی‌مانده فاجعه‌بار کنند.

با توجه به نقش پر رنگ مسئولیت پذیری افراد در یک اجتماع ، معمولاً مسئولیت اجتماعی‌ها در کشور ما  به‌درستی درک نمی شود؟ چرا مردم و حتی مسئولین جامعه به‌سختی و یا خیلی دیر در یک بحران ویا فعالیت اجتماعی شرکت می‌کنند؟ همانند تفکیک زباله یا کاهش مصرف برق ، آب و دیگر موارد. 

برای درک  موضوع بالا، یک مثال از جمع‌آوری زباله در کشورهای پیشرفته می‌آوریم که چگونه مشکل زباله های شهری را با خود مردم حل کردند .

در بیشتر شهرهای آمریکا و اروپا، زباله واحدهای مسکونی (چه خانه یا آپارتمان) و ساختمان‌های اداری تنها هفته‌ای یک‌بار جمع‌آوری می‌شود. یک یا چند سطل نسبتاً بزرگ در اختیار هر خانه قرار دارد.

ساکنان می‌توانند پسماندهای خود را طی یک هفته در آن‌ها جمع و نگهداری کنند.

 در ساعت و روز خاصی از هفته که ماشین‌های حمل زباله می‌آیند باید سطل‌ها را جلوی خانه گذاشت. اگر روزانه بخواهند باید هزینه بالایی به شهرداری بدهند اگر نه هفته ای یک بار که همین اتفاق باعث شده مردم خود اقدام به جمع اوری پسماند هایشان کنند.

همچنین جریمه‌های سنگینی برای ریختن زباله در سطح شهرهای آن‌ها وجود دارد. مثلاً اگر در اتوبان از شیشه ماشین زباله‌ای به بیرون ریخته شود ۱۲۰۰ دلار (تقریب معادل حقوق چند ماه یک کارمند ایرانی) جریمه دارد.

علاوه بر جریمه، یک عامل مهم بازدارنده دیگر وجود دارد. مردم و شهرداری‌ها با یک منطق خاصی با این موضوع مواجه شده‌اند.

 شهرداری به مردم می‌گوید ما هرچه برای خدمات شهری هزینه کنیم مستقیم از خودتان می‌گیریم؛ اگر دوست دارید زباله روی زمین بریزید ما جمع کنیم مشکلی نیست.

هزینه جمع‌آوری زباله معابر را مستقیماً از طریق بالا بردن مالیات و عوارض شهری از خودتان می‌گیرند و در نیتجه مردم هم می‌گویند آشغال روی زمین و معابر و جوی‌ها نمی‌ریزیم که هیچ؛ اگر کسی هم خواست این کار را بکند حتما جریمه‌اش کنید.

از طرفی شهرداری ها و نهادهای خصوصی با جمع آوری دقیق زباله ها و تحویل دادن آ ن ها به مراکز بازیافت زباله بین 5 تا 10 درصد از بودجه خود را از مراکز بازیافت می کنندو با آن برق و سوخت  منطقه را تامین می کنند .

 برای مثال آلمان 80 درصد زباله های خود را بازیافت می کند که با مدیریت عالی در این زمینه بار بزرگی از دوش  محیط زیست مردم برداشته است .

در اینجا آیا جریمه کردن و فشار مالی روی مردم ، تماما باعث تمیز شدن شهرهای اروپا یا آمریکا شده؟ خیر. اعمال و اجرای صحیح قانون از طرف مجریان قانون نیمی از مشکلات را حل کرده است و ابتدا خود مجریان شروع به اجرای صحیح قانون کرده اند و رفته‌رفته تفکیک زباله یا جمع‌آوری آن را  به یک هنجار اجتماعی تبدیل کرده اند گویی که مردم و حتی کودکان سهم اصلی در تمیزی شهر را به عهده دارند.

در اینجا مردم ضرورت تمیزی شهر را درک کرده اند و هم ساختار سالم و قانون مند شهرداری را در این زمینه  دیده اند. 

پس بخش عمده‌ای از مسئولیت اجتماعی به عهده مسئولین یک جامعه است. بعد مجریان قانون باید به‌درستی وظایف خود را انجام دهند، زیرا درست کردن و قانون مند ساختن ساختار اجتماعی، یک مسئله بالا به پایین است.

همینطور که دیده اید در چند روز گذشته شاهد قطعی بیش‌ازحد برق بوده ایم که همین  مردم را بسیار نگران و آشفته کرده است. دولت از یک سو با خاموشی های منطقه ای و از سوی دیگر  با تمام دستگاه‌های تبلیغاتی خود سعی بر کنترل مصرف برق کرده است که نتیجه اش تقریباً هیچ بوده است.

مادام در پیام های تبلیغاتی و هشدارهای روزانه از مردم می‌خواهند که کمتر برق مصرف کنند بخصوص در ایام تابستان. مسئولین از عدم همکاری مردم در این زمینه گله بسیار می کنند و بار مصرف برق را به دوش مردم می اندازند.

 اما تمام ادارات و نهادهای دولتی هدر رفت برق بسیاری دارند، سهم آن‌ها در مصرف و هدر رفت برق بسیار بیشتر از مناطق مسکونی و شهروندان عادی است. بانک‌ها یا اداراتی که شب‌ها لامپ‌ها و دستگاه‌های سرمایشی بسیاری دارند که بی‌وقفه و بیهوده روشن است.

زیرساخت‌های نیروگاه‌های برقی بسیاری از مناطق ایران فرسوده است که همین خود باعث هدر رفتن برق تولید شده در شبکه برق می شود و از طرفی مسئولین برنامه جدی و واضحی برای پیش‌بینی بحران برق امروز نداشتند.

به همین دلیل مردم نه زیر بار مسئولیت اجتماعی کاهش مصرف برق رفتند آن هم در اوج گرما  و نه دیگر فرصتی برای جبران مصرف بالای خود داشتند.

تمامی کشور امروز در  بحران برق درگیر شده از یک نانوا بگیرید تا یک مادر و کودک نوزادش در گرمای شدید ایران. باز هم در این میان بنگاه های اقتصادی، تولیدی‌ها و کارخانه ها شاید تحت فشار بیشتری هستند. 

بهتر است یادآور شویم که بخشی از بحران امروز برق از کمبود آب ناشی می‌شود. کمبود آب از 20 سال پیش قابل پیش‌بینی بود. چرا نیروگاه‌های برق ما به سمت فنّاوری های دیگر نرفتند؟ جالب است که بدانید حدود ۱۵ درصد از ظرفیت اسمی تولید برق کشور از نیروگاه‌های برق‌آبی تأمین می‌شود.

نیروگاه برق‌آبی پس از نیروگاه‌های حرارتی دومین منبع تولید برق کشور به‌حساب می‌آیند. سایر منابع نقش جزئی دارند. نیروگاه اتمی بوشهر ۱.۳ درصد، مجموع سایر منابع کمتر از ۳ درصد.

البته نکته دیگر اینکه مصرف برق خانه هر ایرانی به طور متوسط (2632 kwh/hh) است که متوسط مصرف جهانی تقریبا (2674 kwh/hh) است. مصرف کشورهایی چون انگلیس (4795kwh/hh) ، سوئد (7752kwh/hh) ،ایتالیا(4692 kwh/hh) است. کشوری چون ایسلند چند برابر ایران برق مصرف می‌کند و مصرف ایرانی ها حتی کمتر از مردم عمان است. که همین مسئله جای بسی سوال دارد که چرا برق در ایران به درستی مدیریت نشده است؟ اگر مردم ایران نسبت به مردم دنیا زیاد برق مصرف نمی کنند چرا همواره باید رنج قطعی برق را بکشند ؟

پس امروز برای یادآوری مسئولیت اجتماعی فردی مردم برای کنترل بحران ها  بسیار دیر است هرچند که تمام بار سختی‌های این کوتاهی‌ها به دوش مردم و نسل بعد است.

چون در مقابل آب، بحران محیط‌زیست، آلودگی هوا، معضلات اجتماعی مسئولین به‌درستی اقدام نکردند و گاهی بسیار نابخردانه و حتی با بی تدبیری‌هایشان، بحران‌ها را تشدید کردند.

امروز که در اوج بحرانیم باید، همه مردم برای این مهم بکوشیم  و مصرف برق را به حداقل برسانیم جدا از کم کردن بار بر شبکه برق ، برای محیط زیست نیز قدم مهمی است .