صبح ساحل ، اجتماعی - شهناز حاجی قاسمی//لنج‌سازان و دریانوردان گلایمندند که بی‌مهری، بی‌تدبیری و نگاه غیرکارشناسی برخی مسئولان نسبت به این صنعت باعث از دست رفتن این هنر تاریخی شده است.

اما برخی کارشناسان بر این باورند که در دنیای مدرن و ماشینی امروز دیگر چندان جایی برای این لنج‌های سنتی نیست و این تکنولوژی است که بی‌رحمانه رقبای سنتی خود را از بازار خارج می‌کند و نباید نسبت به مسئله لنج‌سازی نگاهی احساسی و غیرکارشناسی داشت.

زیر تیغ آفتاب سوزان جنوب با نگاهی خسته و دستانی پینه بسته چکش‌‌ها و میخ‌ها را بر چوب‌ها می‌کوبند تا هنری خلق کنند که گاهی حتی یک قرن نیز می‌تواند دوام بیاورد.

لنج‌سازی هنر مردان دریا و یادگار نیاکان دریادلان قدمتی به بلندای تاریخ دارد. هنری که نسل به نسل و سینه به سینه منتقل شد تا امروز نیز شاهد آن جلال و شکوهی باشیم که سازندگانش بدون هیچ نقشه و رسم‌الخطی آن را در ذهن خود ترسیم می‌کنند.

در بخش‌های مختلف هرمزگان از سورو در بندرعباس گرفته تا بندر کنگ، بندرلنگه و قشم و لافت همه جا اثر این صنعت بومی و تاریخی دیده می‌شود.

از آن زمان تاکنون هنوز هم این صنعت به کارش ادامه می‌دهد هرچند دیگر آن رونق دیرینه را ندارد. در برهه‌ای از زمان صنعت دریادلان رونق فراوانی داشت و همگان با نظاره بر آن سازه‌های چوبی عظیم به وجد می آمدند.

استادکاران و کارگران لنج‌ها را می‌ساختند و به دریا می‌انداختند و این باد بود که لنج‌ها را به حرکت درمی‌اورد. اما بعدها موتورهای دیزلی عمدتا ژاپنی بجای باد حرکت لنج ها را در دست گرفتند.

لنج‌ها که به دریا می‌رفتند رزق، روزی و رونق به زندگی دریانشینان می‌آمد.

اما انگار برگ تاریخ ورق خورده است و مصنوعات غیرچوبی جای این لنج‌های باشکوه را گرفته‌اند.

با پیشرفت تکنولوژی و افزایش هزینه‌ها به مرور زمان این سازه های چوبی عظیم از رونق افتادند و تنها چند کارگاه محدود در کشور به ساخت لنج‌های چوبی می‌پردازند.

در حقیقت می‌توان لنج‌هایی را که در حال حاضر در این استان ساخته می‌شود، آخرین بازماندگان این نمونه‌ها به‌حساب آورد. ویژگی متمایز لنجهای چوبی نسبت به سایر لنج‌ها کارکرد طولانی‌تر و مقاومت بیشتر در برابر آتش سوزی است و حتی در صورت غرق شدن به محیط زیست دریا آسیبی وارد نمی کند.

لنج‌های چوبی حتی پس‌از این‌که از رده خارج شدند قابلیت استقاده مجدد به‌عنوان رستوران‌های دریایی و یا قرار گرفتن در فلکه شهرها را دارند و در بسیاری موارد از چوب‌های لنج‌های از رده خارج شده به‌عنوان چوب سقف ساختمان‌ها و مصارف دیگر استفاده می‌گردد.

همچنین این لنج ها می‌توانند در صیادی، حمل‌و‌نقل و تجارت دریایی، دریانوردی‌های کوتاه‌مدت و یا حتی برای گردشگری دریایی مورد استفاده قرار گیرد.

بالا بودن هزینه ساخت لنج‌های چوبی و مقرون بصرفه نبودن آن از جمله مشکلاتی است که لنج‌سازان بر آن صحه می‌گذارند.

این امر موجب شده است که روز به ‌روز کارگاه‌های ساخت لنج‌های چوبی، جای خود را  به کارگاه‌های تعمیر لنج دهند .

بی‌تدبیری و بی‌مهری مسئولان

یا رقابت سنت و تکنولوژی

لنج‌سازان و دریانوردان گلایمندند که بی‌مهری، بی‌تدبیری و نگاه غیرکارشناسی برخی مسئولان نسبت به این صنعت باعث از دست رفتن این هنر تاریخی شده است.

آنان معتقدند عدم حمایت دولت از آنان باعث افزایش هزینه‌های ساخت لنج‌ شده است که در قیمت تمام شده لنج‌ها  نیز تأثیر گذاشته است.

 با افزایش قیمت لنج متقاضی چندانی برای لنج‌‌ها وجود ندارد. اما برخی کارشناسان بر این باورند که در دنیای مدرن و ماشینی امروز دیگر چندان جایی برای این لنج‌های سنتی نیست و این تکنولوژی است که بی‌رحمانه رقبای سنتی خود را از بازار خارج می‌کند و نباید نسبت به مسئله لنج‌سازی نگاهی احساسی و غیرکارشناسی داشت. زمان‌بر بودن فرایند ساخت لنج‌های چوبی، هزینه بالای ساخت آنها، کاهش مشتری لنج‌سازان و سختی کار آنان باعث شده است که لنج‌های فایبرگلاس جای لنج‌های چوبی را بگیرند. اما آنچه پرواضح است نوع نگاه و حمایت مسئولان است که می‌تواند در این دنیای پیشرفته و پرشتاب تکنولوژی باعث حفظ این اثر جاودانه تاریخی شود.

 لازم بذکر است که هیچ صنعتی نمی‌تواند به تنهایی به پیشرفت و رونق برسد کمااینکه دولت برای بسیاری از صنایع، بنگاهها و کارگاهها انواع یارانه‌ها و تسهیلات ارائه می‌کند اما لنج‌ساز به تنهایی و بدون هیچ نوع حمایتی به ساخت لنج سنتی ادامه می‌دهد. هر چند باید پذیرفت که شناورهای غیرچوبی ارزانتر و  بعضاً باکیفیت‌تر عرصه را بر حضور این لنج‌ها تنگ کرده‌اند اما می‌توان در کنار شناورهای جدید از این صنعت تاریخی نیز برای مقاصد دریانوردی کوتاه‌مدت و بویژه گردشگری استفاده نمود. 

هرمزگان با لنج‌ها و دریانوردانش شناخته می‌شود. شاید در رقابت سنت و تکنولوژی افرادی مایل یه حفظ این میراث هزارساله باشند. 

پای درد و دل یکی از کهنه‌کارترین لنج‌سازان هرمزگان

محمود سفاری از لنج سازان قدیمی و با سابقه جزیره لافت است که از سال 57 در این زمینه فعال می‌باشد. وی که در سالیان اخیر اقدام به تأسیس شرکت لنج‌سازی رشید و ساخت لنج‌های فایبرگلاس نموده است، در مورد مشکلات این صنعت و دلیل کاهش ساخت لنج‌های چوبی می‌گوید: اوایل سال‌های بعد از انقلاب که اقدام به ساخت لنج‌های چوبی می‌کرده است این صنعت از رونق بسیاری برخوردار بوده است اما بتدریج با بوجود آمدن مشکلات متعدد و عدم حمایت دولت این صنعت به فراموشی سپرده شد. از جمله مشکلات عدم تخصیص ارز از سوی دولت به لنج‌سازان بود و آنها ناچاراً تمامی هزینه های تولید را به تنهایی پرداخت می‌کردند.

از آنجایی که دولت هیچگونه حمایتی از لنج سازان نمی‌کرد سازندگان مجبور بودند شخصا با هزینه خود برای خرید مواد اولیه لنج‌ها به کشورهای دیگر سفر کنند.

وی می‌گوید امروزه برای ساخت یک لنج چوبی حداقل یک میلیارد تومان هزینه صرف می‌شود درحالیکه برای تولید لنج فایبرگلاس یک سوم  این مقدار هزینه می‌گردد.

بنابراین عدم حمایت دولت در تخصیص ارز به لنج‌سازان جهت خرید مواد اولیه موجب افزایش هزینه‌های ساخت لنج گردید که افزایش سرسام آور این هزینه ها، کسادی این صنعت و دلسردی لنج‌سازان را به همراه داشت. 

وی می‌گوید در گذشته کارگاه پررونقی داشته است بطوری‌که سفارش ساخت لنج‌ از کشورهای دیگرداشته است. اما نوسانات ارز بر فعالیت آنها نیز تأثیر گذاشته است و باعث افزایش هزینه‌های تولید آنها و در نتیجه بصرفه نبودن ساخت لنج شده است. 

وی که علاوه بر لنج‌های چوبی به تولید لنج فایبرگلاس نیز می‌پردازد، میگوید: در صورت حمایت دولت صنعت لنج‌سازی آنها جان تازه ای خواهد گرفت.

هیچ نهاد یا سازمانی از لنج‌سازان و لنج‌داران حمایت نمی‌کند. در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد با پرداخت وام، لنج‌سازان را مورد حمایت قرار می‌دادند که ایجاد اشتغال را به همراه داشت اما با روی کار آمدن دولت جدید حمایت‌ها قطع گردید و اشتغال مردم نیز با مشکل روبرو گردید. 

وی درباره تفاوت لنج‌های سنتی چوبی و فایبرگلاس می‌گوید: هر یک از لنج‌های چوبی و فایبرگلاس مزایا و معایب خاص خود را دارند. از جمله مزیت‌های لنج چوبی نسبت به فایبرگلاس ایمنی بیشتر آن هنگام آتش‌سوزی است که در صورت دچار حریق شدن لنج‌های چوبی، پس از رسیدن آب به نیمه لنج و آبخور آن، لنج غرق می‌شود و به محیط زیست دریا نیز آسیبی وارد نمی‌کند و حتی می‌توان با خارج کردن لنج از دریا اقدام به تعمیر لنج و استفاده مجدد آن نمود اما لنج‌های فایبرگلاس در صورتی‌که دچار حریق شوند، آتش به تمام بدنه لنج منتقل می‌شود و حریق با چندین آتش‌نشان و موتور آب‌پاش نیز خاموش نمی‌شود و تنها راه این است که لنج به وسط آب برده شده و آن را غرق نمود که به محیط زیست دریا آسیب وارد می‌کند و از طرفی ممکن است پس از غرق شدن و بعد از حدود 6ساعت مجددا سر از آب بیرون آورده و در صورت وجود حرارت در وسط بدنه آن، دوباره شعله‌ور ‌شود.لنج فایبرگلاس در صورت آسیب‌دیدگی قسمت پایین آبخور قابل تعمیر می‌باشد اما این حالت موقتی است و پس از مدتی دچار ترک شده و آب به لنج نفوذ می‌کند.

  وی همچنین در مورد مزیت‌های لنج فایبرگلاس می‌گوید در صورت نو بودن این لنج ها هیچگونه آبی وارد لنج نمی‌شود و موتور لنج آسیبی نمی‌بیند اما لنج چوبی از این لحاظ محدودیت داشته و نیاز به نگهبان دارد تا مراقب عدم ورود آب به لنج و آسیب دیدن موتور شود.

این لنج‌ساز باسابقه لافتی درباره کیفیت لنج‌های هرمزگانی و مهارت استادکاران این دیار می‌گوید: لنج‌های ایرانی کیفیت بهتری نسبت به لنج‌های پاکستانی دارند و استادکاران هرمزگانی نیز مهارت بیشتری نسبت به استادکاران پاکستانی دارند اما از لحاظ ظاهری لنج‌های پاکستانی زیباتر به نظر می‌رسند درحالی‌که از لحاظ کیفیت قابل مقایسه با لنج‌های هرمزگانی نیستند. از طرفی قیمت لنج‌های پاکستانی کمتر از لنج‌های ایرانی است چون چوب‌های مورد نیاز لنج‌سازی در کشور پاکستان موجود است و آنها مانند لنج‌سازان ایرانی نیازی به واردات چوب از کشورهای دیگر ندارند.

 بنابراین می‌توانند منابع مالی خود را صرف زیباسازی لنج کنند. وی می‌گوید برای یک لنج 500 تنی تقریبا 220 الی 250 تن چوب لازم است و از آنجایی‌که عمده منابع مالی لنج ساز ایرانی صرف خرید چوب می‌شود منابع چندانی برای زیباسازی لنج نمی‌ماند. 

وی با بیان اینکه بخشی از چوب مورد نیاز لنج سازی از سایر کشورها و بخشی دیگر آن از جنگل‌های شمال ایران تأمین می‌شود، گفت: اگرچه ممکن است از لحاظ ظاهری لنج استادکار هرمزگانی در مقایسه با لنج استادکار پاکستانی متفاوت باشد اما اینکار را برای تنظیم لنج با آب انجام می‌دهد و یک لنج 500 تنی هرمزگانی قابلیت حمل بار حدوداً 2 برابر بیشتر نسبت به لنج مشابه پاکستانی دارد.

تجربه سفر دریانورد هرمزگانی با لنج چوبی

محمد یکی از ملوانان قشمی که سفرهای زیادی با لنج چوبی به کشورهای مختلف داشته است، می‌گوید: در دبی لنج‌های چوبی به لنج های تفریحی تغییر کاربری داده شده‌اند و مورد استقبال مردم قرار گرفته است اما در ایران لنج‌های تفریحی بدلیل کمبود امکانات رفاهی چندان مورد استقبال قرار نمی‌گیرد.

وی می‌گوید قیمت بلیط لنج تفریحی موجود در قشم 100 هزار تومان است که با توجه به هزینه‌های انجام شده توسط لنج‌دار، این میزان هزینه دریافتی برای وی توجیه اقتصادی ندارد.

از طرفی مردم نیز توانایی پرداخت چنین هزینه‌ای برای استفاده از لنج تفریحی را ندارند. بنابراین اگر تعاملی بین لنج‌دار و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و یا سایر نهادها صورت گیرد ‌که در کاهش هزینه‌ها موثر باشد، لنج تفریحی می‌تواند مورد استقبال قرار گیرد.

همچنین ادارات، سازمانها و یا هر نهاد دیگری می‌تواند کارمندان خود را تشویق به استفاده از لنج‌های تفریحی کند. دانشگاهها و مدارس نیز می‌توانند با فرهنگ‌سازی و پرداخت بخشی از هزینه بلیط لنج‌های تفریحی، افراد را ترغیب به استفاده از لنج کنند.

 در سطح استان باید برنامه‌های مختلفی برای استفاده از لنج تفریحی صورت گیرد مثلاً می‌توان در پرداخت جوایز و هدایا به افراد از بلیط لنج تفریحی استفاده کرد البته این موضوع در صورتی مورد استقبال مردم قرار می‌گیرد که لنج‌ها نیز مانند لنج های تفریحی موجود در دبی از امکانات رفاهی کافی برخوردار باشند و سوار شدن بر لنج‌های تفریحی برای مردم جذاب و سرگرم‌کننده باشد. وی می‌گوید با توجه به تجربه سفرهایش به کشورهای حاشیه خلیج فارس سوء مدیریت را یکی از دلایل عدم موفقیت صنعت لنج سازی می‌داند و بر این باور است که منطقه آزاد قشم پتانسیل بالایی برای جذب گردشگر دارد و لنج تفریحی یکی از روش‌های جذب گردشگر است. همچنین در کشور امارات متحده عربی مسابقاتی با لنج‌های بادبانی برگزار می‌شود که مورد استقبال مردم قرار گرفته است و می‌توان در ایران نیز از تجربه کشورهای دیگر استفاده کرد.

میراث فرهنگی آماده همکاری با لنج‌سازان

اشکان مختاری، سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان هرمزگان با بیان اینکه سیاست کلی اداره کل میراث فرهنگی استان دال بر بهبود و رونق و توسعه گردشگری دریایی است که از جمله راهکارهای این اداره کل تبدیل لنج های سنتی به لنج های گردشگری است، گفت: در سال 96 و در برنامه نوروزگاه 97 در استان هرمزگان یکی از اقدامات و نوآوری های این اداره کل برگزاری تورهای گردشگری با لنج سنتی بوده است که نتیجه بسیار عالی در جذب گردشگر دریایی را به دنبال داشت.

وی افزود: میراث فرهنگی با دانشکده صنایع دستی (دانشگاه هرمزگان) تفاهم نامه همکاری منعقد نموده و یک کارگاه در ایسین در اختیار آنها قرار داده است. 

همچنین با اداره زندانها نیز همکاری مشترک در زمینه آموزش و حمایت از تولید صنایع دستی آن خصوصا تولید لنج در ابعاد و انواع مختلف انجام شده است. 

همچنین این اداره کل درصدد می باشد با راه اندازی کارگاه چوب، صنایع دستی و  لنج هایی با ابعاد کوچکتر و ارزان تر تولید کند تا جایگزین دکوری های چینی از نوع کشتی در بازار باشد. مختاری درباره اقدامات انجام شده جهت حفظ این میراث تاریخی گفت: این اداره کل پژوهشی در مورد فنون لنج سازی انجام داده است که به دانش لنج‌سازی می پردازد و نیز آن را در فهرست آثار ملی کشور به نام استان هرمزگان ثبت نموده است و در ادامه نیز با ایجاد پایگاهی در بندرکنگ زمینه‌ی ثبت در فهرست جهانی را فراهم می نماید که یکی از راههای جلوگیری از فراموش شدن این صنعت با نوآوری در نحوه‌ی کاربری با حفظ اصالت آن می‌باشد که نیاز به همکاری های اداره بنادر، شهرداری ‌ها و دستگاه های نظارتی می باشد.

 وی افزود: با توجه به پیشینه هنر و دانش لنج سازی در حوزه خلیج فارس، استان هرمزگان به عنوان اولین و اصلی‌ترین سرمنشاء این هنر و دانش در منطقه محسوب می گردد و بعضاً از سوی کشورهای همسایه سفارشات ساخت لنج های سنتی از کارگاه های هرمزگان صورت می‌گیرد و به صورت کلی دانش ساخت لنج سنتی از هرمزگان به دیگر کشورهای همسایه انتقال داده شده است و ما فقط نیاز به احیاء این کارگاه ها داریم. تبدیل لنج ها به شناورهای تفریحی ـ گردشگری، برگزاری مراسم‌ها و جشنواره‌ها می‌تواند جان تازه‌ای به این شناور سنتی بدهد. 

همچنین با بادبانی کردن تعدادی از این لنج ها می توان مخاطبان بسیاری را جهت استفاده تفریحی از لنج‌ها جذب نمود. مختاری عنوان کرد: باتوجه به اینکه موضوع دانش و هنر لنج سازی به عنوان تنها میراث فرهنگی ثبت جهانی استان هرمزگان محسوب می‌شود احیاء و توسعه این هنر بر همه دستگاه‌های اجرایی و غیراجرایی و مردم استان واجب است اما به صورت کلی ادارات و سازمانهایی مانند بنادر و دریانوردی، صنعت، معدن و تجارت، کشتی سازی، فنی و حرفه ای، دانشگاه و ... می‌توانند کمک های موثری در احیاء و رونق این صنعت و هنر داشته باشند.

 این اداره کل آمادگی خود را نسبت به تغییر کاربری لنج های سنتی موجود به لنج گردشگری و تفریحی با رعایت استاندارد‌های موجود را اعلام نموده و همچنین آمادگی معرفی متقاضیان ساخت لنج های سنتی با کارکرد گردشگری جهت اخذ تسهیلات کم بهره را اعلام می‌نماید. 

همچنین با هماهنگی‌های به عمل آمده با اداره کل صنعت، معدن و تجارت و سازمان بنادر و دریانوردی بنا شد اعطای تسهیلات به ساخت شناورهای تفریحی و لنج‌های سنتی به گونه‌ای باشد که از ابتدای ساخت لنج های مورد نظر با طراحی متناسب با گردشگری ساخته شود.عدم پاسخگویی اداره کل صنعت، معدن و تجارت هرمزگانبا توجه به اینکه یکی از مشکلات اصلی لنج‌سازان عدم تخصیص ارز و بطور کلی عدم حمایت از سوی دولت می‌باشد و از طرفی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان هرمزگان و اداره مرکزی بازرسی و ثبت شناورهای اداره کل بنادر و دریانوردی هرمزگان نیز اداره کل صنعت، معدن و تجارت استان را متولی پاسخگویی برخی از مشکلات لنج‌سازان عنوان کردند،  بر آن شدیم تا گفتگویی با اداره کل صنعت، معدن و تجارت استان داشته باشیم اما متأسفانه پس از یک هفته تماس با این اداره کل هیچگونه همکاری از سوی این اداره جهت پاسخگویی به مشکلات لنج‌سازان صورت نگرفت.