کارت بازرگانی؛ فرصت یا تهدیدی برای تجارت

 صبح ساحل ، اقتصادی - شهناز حاجی قاسمی//  کارت بازرگانی یکی از معضلاتی است که به مسئله‌ای جنجالی در نظام تجارت کشور تبدیل‌شده است.

در سالیان اخیر بحث‌وجدل‌های بسیاری درباره حذف یا بقای کارت بازرگانی میان فعالان و صاحب‌نظران اقتصادی و دولت به وجود آمده است.

بر اساس مصوبه مجلس شورای اسلامی در سال 1372 بنا شد هر کس که قصد انجام فعالیت تجاری اعم از صادرات یا واردات داشته باشد، باید پیش از اقدام به فعالیت تجاری این کارت را از اتاق بازرگانی دریافت نماید.

البته قبل از صدور کارت توسط اتاق بازرگانی باید صلاحیت افراد توسط سازمان صنعت، معدن و تجارت تأیید شود. علاوه بر اتاق بازرگانی، اتاق تعاون نیز اقدام به صدور کارت بازرگانی می‌کند.

نکته قابل‌توجه درباره مشکلات مربوط به کارت بازرگانی وارد شدن بیشتر اتهامات به سمت اتاق بازرگانی است درحالی‌که سازمان‌های مختلفی ازجمله وزارت صنعت، معدن و تجارت، اتاق بازرگانی، اتاق تعاون، گمرک جمهوری اسلامی و سازمان امور مالیاتی از زمان تأیید صلاحیت متقاضیان و صدور کارت بازرگانی تا اخذ عوارض گمرکی و مالیات درگیر این موضوع هستند.

سوءاستفاده‌های صورت گرفته از کارتی که قرار بود مجوزی برای صادرات و واردات کشور باشد بحث‌هایی را درباره کارایی یا عدم کارایی این کارت به وجود آورده است.

یکی از جنجالی‌ترین سوءاستفاده‌ها مربوط به واردات خودروهای لوکس باکارت بازرگانی پیرزنی روستایی در سال 96 بود. فرار مالیاتی، واردات غیرقانونی و برخی قاچاق‌های کلان از دیگر سوءاستفاده‌های صورت گرفته از کارت بازرگانی است.

به‌طورکلی سوءاستفاده‌هایی که از کارت بازرگانی صورت می‌گیرد به دودسته تقسیم می‌شوند: سوءاستفاده‌هایی که از کارت بازرگانی دیگران صورت می‌گیرد و سوءاستفاده‌ای که اشخاص حقیقی یا حقوقی از کارت بازرگانی خود صورت می‌دهند.

دسته اول تخلفات به افرادی مربوط می‌شود که از طریق فریب و اغفال افراد ناآگاه و نیازمند آن‌ها را تشویق به دریافت کارت بازرگانی کرده و سپس درازای پرداخت مبالغی ناچیز به این افراد از کارت بازرگانی آن‌ها سوءاستفاده و اقدام به صادرات و واردات می‌کنند.

افراد ناآگاه و ساده‌لوح پس از یک سال و بدون اطلاع از تعهدات قانونی این کارت یعنی مالیات بر ارزش‌افزوده یا مالیات بر درامد با مشکلات متعددی روبرو می‌شوند.

دسته دوم مربوط به تخلفات گمرکی دارندگان کارت بازرگانی و افراد سودجویی است که از طریق کم اظهاری تلاش می‌کنند حقوق گمرکی یا درامد کمتری پرداخت کرده یا فرار مالیاتی داشته باشند.

دولت، دستگاه‌های نظارتی و برخی فعالان اقتصادی با استناد به تخلفات صورت گرفته، کارت بازرگانی را عامل بروز این تخلفات می‌دانند.

فعالان بخش خصوصی نیز کارت بازرگانی را مانعی بر سر راه فضای کسب‌وکار دانسته و معتقدند در دنیای فعلی که اکثر کشورها جهت تسهیل فضای کسب‌وکار موانعی چون کارت بازرگانی را حذف نموده‌اند، در ایران نیز باید به تبعیت از کشورهای دیگر کارت بازرگانی حذف گردد.

موافقان اما کارت بازرگانی را به‌عنوان راهی برای شناسایی و تعیین صلاحیت بازرگانان می‌دانند و بر این باورند کارت بازرگانی برای صدور مجوز فعالیت‌های اقتصادی الزام‌آور است و نمی‌توان به دلیل سوءاستفاده‌های صورت گرفته توسط برخی افراد اقدام به حذف کارت بازرگانی کرد.

اگرچه برخی فعالان بخش خصوصی بر این باورند اصرار دولت بر ابقای کارت بازرگانی درآمدزایی دولت از راه صدور کارت بازرگانی است. اتهامی که از سوی برخی مخالفان متوجه اتاق بازرگانی نیز شده است.

در هرمزگان نیز شایعاتی مبنی بر تخلف یکی از اعضای اتاق بازرگانی در صدور و استفاده از کارت‌های بازرگانی یک‌بارمصرف مطرح شد که درنتیجه آن دو عضو اتاق بازرگانی بندرعباس در اعتراض به اقدام صورت گرفته و عدم رسیدگی به این پرونده استعفا دادند.

همچنین بر اساس اظهارات حجت‌الاسلام‌والمسلمین اکبری، رئیس‌کل دادگستری استان هرمزگان در برخی پرونده‌های کلان قاچاق رد پای کارت‌های بازرگانی یک‌بارمصرف دیده می‌شود.

مسائل و مشکلات مطرح‌شده درباره کارت بازرگانی بهانه‌ای شد تا گفتگویی با حسن روحانی تازیانی، عضو هیئت‌رئیسه اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی بندرعباس و رئیس کمیسیون صادرات و واردات اتاق بازرگانی بندرعباس داشته باشیم. در ادامه مشروح گفتگوی روحانی با «صبح ساحل» را می‌خوانید.

 نحوه صدور کارت بازرگانی و تأیید صلاحیت متقاضیان به چه صورت است؟ 

طبق قانون صدور کارت بازرگانی، هر متقاضی که دارای شرایط باشد می‌تواند با مراجعه به سامانه یکپارچه صدور کارت‌های بازرگانی درخواست خود را وارد کرده و فرم‌های مربوطه را پر کند و صلاحیت افراد نیز توسط کمیسیونی از اتاق و سازمان صنعت، معدن و تجارت بررسی می‌شود و درنهایت اگر فرد دارای صلاحیت باشد کارت بازرگانی برای وی صادر می‌گردد.

 درباره کارت‌های بازرگانی یک‌بارمصرف و یک سال مصرف که در برخی خبرها مطرح‌شده است، توضیح دهید.

ما چیزی به‌عنوان کارت بازرگانی یک‌بارمصرف نداریم. کارت‌ بازرگانی دارای تاریخ یک‌ساله است و از اصطلاح یک‌بارمصرف به این دلیل استفاده می‌شود که گاهی اوقات برخی افراد کالاهایی را وارد می‌کنند که به نام خودشان نیست و از کارتی که با نام فرد دیگری اخذشده است واردات خود را انجام می‌دهند؛ اما چیزی به‌عنوان کارت بازرگانی یک‌بارمصرف که کسی بخواهد یک‌بار از آن استفاده کند وجود ندارد.

 درباره مشکلات و تخلفاتی که از طریق کارت‌های بازرگانی صورت می‌گیرد، توضیح دهید.

اولاً شرایط نباید به‌گونه‌ای باشد که افراد این انگیزه را داشته باشند که به‌جز کارت بازرگانی خود از کارت دیگران نیز استفاده کنند. بیشتر این‌گونه اقدامات به دلیل بحث فرار مالیاتی صورت می‌گیرد.

در اینجا دو مطلب وجود دارد. یکی اینکه باید پیشگیری‌هایی انجام شود تا افرادی که تاجر، تولیدکننده یا واردکننده هستند و قصدشان واردات کالا است، انگیزه استفاده از کارت بازرگانی خود را برای مقاصد وارداتی‌شان داشته باشند که غالباً این اتفاق میفتد؛ اما درصد بسیار کمی از کارت‌های بازرگانی اشخاص دیگر استفاده می‌کنند که در این مورد هم بنده فکر می‌کنم اگر سازمان امور مالیاتی در بحث نحوه اخذ مالیات ایده خوبی داشته باشد و یک کار پخته‌ای انجام دهد قطعاً دیگر کسی این انگیزه را نخواهد داشت که از کارت بازرگانی دیگران استفاده کند.

بحث دوم این است که به نظر بنده باید دوباره در مورد نحوه صدور کارت بازرگانی تجدیدنظری صورت گیرد. قانون صدور کارت بازرگانی و شرایط آن را باید به‌گونه‌ای اعمال کنیم که به‌هیچ‌وجه این انگیزه برای استفاده از کارت به وجود نیاید.

در بسیاری از کشورهای دنیا چیزی به نام کارت بازرگانی وجود ندارد و بجای آن از کارت عضویت استفاده می‌شود تا همه فعالان اقتصادی بتوانند از خدمات اتاق‌های بازرگانی دنیا مثل بحث‌های آموزشی و غیره استفاده کنند. بحث کارشناسی این است که باید کارت بازرگانی از دور خارج شود که اگر این کار صورت بگیرد قطعاً این‌گونه آسیب‌ها نیز از بین خواهد رفت.

 در برخی خبرها گفته‌شده است از کارت بازرگانی جهت قاچاق استفاده می‌شود. چگونه این عمل صورت می‌گیرد؟

از کارت بازرگانی برای قاچاق استفاده نمی‌شود. بنده فکر می‌کنم در بیان ادبیات تجاری آن دچار اشتباهاتی می‌شویم همان‌طور که درباره کارت‌های بازرگانی از اصطلاح یک‌بارمصرف استفاده می‌شود.

درصورتی‌که این اصطلاحی است که رایج شده است اما قاچاقی توسط کارت‌های بازرگانی صورت نمی‌گیرد. 

هر کالایی که با تعرفه‌ی خودش وارد گمرک شد و واردات آن از طریق ثبت سفارشی باشد که توسط همان کارت بازرگانی در سازمان صمت انجام‌شده است در این صورت این کالا دیگر جنبه قاچاق پیدا نمی‌کند مگر کالایی وارد شود که در خارج از تعرفه‌ی ذکرشده‌ای باشد که در ثبت سفارش هست که در این حالت به تشخیص گمرک می‌تواند قاچاق به‌حساب بیاید؛ اما به‌ندرت این امر اتفاق میفتد.

 بحث‌های زیادی درباره حذف کارت بازرگانی وجود داشت.آیا نهایتاً دولت یا مجلس به نتیجه خاصی رسیدند؟ 

متأسفانه برخی جنبه‌های احتیاطی را در نظر گرفتند و هم در اتاق بازرگانی ایران و هم وزارت صنعت، معدن و تجارت تصمیم گرفتند در حال حاضر کارت بازرگانی را حذف نکنند؛ اما به عقیده بنده باید کارت بازرگانی حذف و کارت عضویت جایگزین آن می‌شد و مانند همه‌ی کشورهای دیگر که در بحث تجارت خارجی عمل می‌کنند ما نیز به آن سمت پیش برویم؛ یعنی ما فقط یک کارت عضویت اتاق بازرگانی را داشته باشیم اما به‌طورکلی صادرات و واردات کالاها در اختیار گمرک باشد و هرکسی که می‌خواهد واردات انجام دهد بتواند به‌صورت آزاد و شفاف انجام دهد.

متأسفانه چون ساختار اقتصاد ما دولتی است و در بسیاری از مواقع دولت می‌خواهد در بحث محدودیت‌ها، ممنوعیت‌ها و خیلی از موارد دیگر اعمال‌نظر کند براین اساس دولت راغب است تا کارت بازرگانی وجود داشته باشد که مشکل اصلی بروز مسئله همین است. اگر کارت بازرگانی را حذف کنیم بسیاری از مسائل مربوط به فساد که جنبه حداقلی دارد حذف خواهد شد.

 برخی عنوان می‌کنند اتاق بازرگانی از راه صدور کارت بازرگانی درآمدزایی می‌کند درحالی‌که برخی دیگر بر این باورند کارت بازرگانی مانعی بر سر راه فضای کسب‌وکار است. شما چه نظری دارید.

کارت بازرگانی ملاک درآمد اتاق بازرگانی نیست. درآمدهای اتاق بازرگانی از محل فروش و سود بنگاه‌های اقتصادی است که توسط سازمان امور مالیاتی کشور اعلام می‌شود و ربطی به صدور کارت بازرگانی ندارد.

محل درآمد اتاق بازرگانی از فروش یک در هزار و سه در هزار است که سازمان امور مالیاتی و وزارت اقتصاد و دارایی آن را به اتاق‌ها اعلام می‌کنند و اتاق‌ها نیز از فعالان اقتصادی دریافت می‌کنند اما همواره نظر اتاق بازرگانی این بوده است که اگر کارت بازرگانی حذف شود فضای کسب‌وکار بهتر، راحت‌تر و شفاف‌تر خواهد بود.

 درحالی‌که صدور کارت بازرگانی توسط اتاق تعاون نیز صورت می‌گیرد اما به نظر می‌رسد در رسانه‌ها علت همه مشکلات و اتهامات مربوط به کارت بازرگانی به سمت اتاق بازرگانی است. دلیل آن چیست؟ 

هرگز این‌گونه نیست. اولاً مقدمات صدور کارت بازرگانی توسط اتاق بازرگانی صورت می‌گیرد اما صدور نهایی آن توسط سازمان صنعت، معدن و تجارت است و صدور کارت بازرگانی دست اتاق بازرگانی نیست.

حتی کارت‌های بازرگانی که اتاق تعاون صادر می‌کند نیز به همین صورت است؛ اما اینکه چرا اتهامات به سمت اتاق بازرگانی است و به سمت اتاق تعاون نیست، شما را به دهه 70 و زمانی که بحث پیمان‌سپاری‌های ارزی وجود داشت رجوع می‌دهم که این اتهام به اکثر تعاونی‌ها وارد بود که پیمان‌های خود را به اشخاص و تجار دیگر می‌فروشند و درازای آن واردات انجام می‌شود. این پدیده‌ها حاصل محدودیت‌هایی است که توسط دولت ایجاد می‌شود.

الآن هم مجدداً بخشنامه‌ای درباره بحث برگشت ارز حاصل از صادرات غیرنفتی وجود دارد که بازهم ممکن است بسیاری از این مسائل به وجود بیاید که ما همیشه گفته‌ایم کاش دولت چنین محدودیت‌هایی را ایجاد نکند تا انگیزه‌ای برای این‌گونه اقدامات به وجود نیاید.

 درباره صدور کارت بازرگانی برای مرزنشینان و مشکلات مربوط به آن توضیح دهید.

برای مرزنشینان بحث صدور کارت بازرگانی نیست. در قانون ساماندهی مبادلات مرزی بحث کارت پیله‌وری و کارت مبادلات مرزی هست. دفترچه‌ای وجود دارد که بر اساس آن می‌توانند یک سری از کالاها را طبق یک لیست و تا سقف مشخص و در حیطه همان استان صادر یا وارد کنند؛ اما تقریباً چند سالی است که توسط وزارت تعاون اعلام شد که قرار است این کارت‌ها هوشمند شود و یک سری کارت‌های هوشمند هم صادر شد.

 در مورد اینکه این کارت‌ها چه میزان می‌تواند به اقتصاد و معیشت مرزنشینان کمک کند یک سری سازوکارهایی هست که قطعاً باید موردتوجه قرار گیرد تا خود افراد مرزنشین منتفع شوند.

در استان‌های شرقی این طرح اجرایی شد که مرزنشینان می‌توانستند به‌وسیله‌ی آن‌یک سری از مواد سوختی را به کشورهای همسایه صادر کنند و درامدهای ناشی از آن به‌صورت مستقیم وارد کارت مبادلات مرزی آنان می‌شود.

اگر ما بتوانیم سازوکاری را طراحی کنیم که صادرات و واردات حاصل از آن کارت‌ها مستقیماً به کارت خود مرزنشینان وارد شود، این موضوع می‌تواند به اقتصاد مرزنشینان کمک کند.

در استان هرمزگان کارت هوشمند وجود دارد اما در بحث صادرات مواد سوختی اجرایی نشد.