طبع گرم و سرد؛ از خرافات تا علم

برخی به مراسم زار در هرمزگان و جزیره قشم شدیداً به وجود جن و زار اعتقاد دارند و به همین دلیل مراسم زار را کاملاً واقعی می‌دانند. با این حال، بسیاری از مردم همان مناطق هم هستند که این مراسم را صرفاً خرافات و زاییده توهمات می‌دانند. از آن جا که بابا زار و ماما زار برای برگزاری مراسم مبالغ گاها هنگفتی دریافت می‌کند خیلی‌ها مراسم زار را وسیله‌ای برای سودجویی و کلاهبرداری می‌دانند.در واقع دعانویسان و ننه زارها و امثال هم با شیوه‌های مختلف افراد ساده لوح را به دام خود می‌اندازند.

شاید این را بارها شنیده‌اید که اگر فلان غذا را بخورید گرمتان می‌شود یا اگر فلان چیز را بنوشید سردتان می‌شود. در مورد زنان باردار یک باور رایج وجود دارد که میگویند که اگر زیاد گرمی بخورید، نوزادتان یرقان می‌گیرد. از این دست صحبت‌ها در بین مردم ایران تبدیل به یک باور عمیق شده است.

تا چه حد این باورها ریشه در واقعیت دارد؟

علت این‌که نوزادان زردی می‌گیرند، این است که جنین خودش تنفس نمی‌کند، مادر تنفس می‌کند و جنین از طریق بندناف، این اکسیژن را می‌گیرد؛ بنابراین محتوای اکسیژن که به جنین می‌رسد، کم است. پس برای جبران این کمبود، خون جنین خیلی غلیظ می‌شود؛ غلیظ‌تر از خون یک انسان بالغ و در واقع مقدار هموگلوبین و گلبول قرمزی که در خون نوزاد وجود دارد، بسیار بیشتر از انسان بالغ است و بدن نوزاد بایدان را دفع کند.

وقتی جنین به دنیا می‌آید، دیگر خودش نفس می‌کشد و اکسیژن هوا را که درصدش بالاتر از خون بندنافش است، مستقیم دریافت می‌کند، بنابراین دیگر به آن خون غلیظ نیاز ندارد و باید غلظت آن از بین برود.این روند از بین رفتن خون قبلی نوزاد با تولید رنگدانه‌ای به اسم بیلی‌روبین همراه است که این بیلی روبین رنگ زردی دارد و باعث زردی پوست نوزاد می‌شود.

 اگر سطح بیلی‌روبین در حد طبیعی بالا برود، نوزاد کمی زرد می‌شود و نیاز به بستری، ماندن در دستگاه و تعویض خون نخواهد داشت، اما اگر از حدی بالاتر باشد نوزاد باید بستری شود و اقدام‌های درمانی طبق نظر متخصص اطفال برایش انجام شود.پس در اینجا عامل غذا و نوع تغذیه دخیل نیست بلکه عوامل ژنتیکی و خونی بیشتر مورد بررسی هستند و اما در مورد مزاج‌های سرد و گرم و مرطوب. ما در گذشته مبحثی به نام طب مزاجی داشتیم.
در واقع «طب مزاجی» یا همان Humoral Medicine شاخه‌ای منسوخ از علوم است که در سده‌های میانه رواج بسیار داشت اما امروز به تاریخ علم تعلق دارد.

برای مثال، این باور طبیعت، شناختی که «جهان از چهار عنصر آب، باد، خاک و آتش تشکیل شده است»، یکی از اصول طب مزاجی را تشکیل می‌دهد ولی امروزه همه ما میدانیم که طبیعت بیش از چهار عنصر است. به طور کل در گذشته‌ها برای توجیه سلامت و بیماری و حوادث طبیعی و ....، توجیهاتی طبیعی و مادی و یا ماورا طبیعی بیان می‌کردند.

علوم یونان باستان بعدها توسط دانشمندان رومی (مانند جالینوس) و بعد از آن توسط دانشمندان ایرانی در دانشگاه جندی شاپور و بعد از آن توسط دانشمندان ایرانی و مسلمان در سده‌های میانه کسب، اقتباس و پرورانده شدند. چنان که آثار بزرگانی چون ابن سینا و رازی را می‌توان تا حد زیادی وامدار آثار سقراط و بقراط و جالینوس و ... دانست که در دوران نهضت ترجمه از یونانی به عربی برگردانده شدند و در اختیار دانشمندان آن زمان قرار گرفتند. می‌توان نتیجه گرفت که طب مزاجی از یونانیان وارد فرهنگ و علوم ما شده است.

طب مزاجی براین باور است که همانطور که جهان از چهار عنصر آب، باد، خاک و آتش تشکیل شده است، بدن آدمی هم از چهار مزاج و چهار خلط تشکیل شده است و همچنین طبیبان مزاجی یا سنتی میگویند بهترین حالت (سلامت) برای بدن اعتدال میان این چهار مزاج و چهار خلط است و بیماری همانا برهم خوردن تعادل و غلبهٔ یکی از این چهار مزاج یا چهار خلط بر مابقی است. نمونه آن خوردن‌ ماهی با ماست که می گویند تعادل را بر هم زده و انواع مریضی پوستی را به همراه دارد.

جالب این که بعضی از نظریه‌های نادرست، در عمل گاهی کارآمدی از خودشان نشان می‌دادند، برای مثال با طب مزاجی می‌توانستند برخی از بیماری‌ها را درمان کنند که بیشتر یا ناشی از مقابله طبیعی خود بدن و اثردارونما بود و یا اثرات داروهای گیاهی که به غلط با طب مزاجی توضیح داده می‌شد.

در دوران مدرن، همانطور که انقلاب کپرنیکی و گالیله‌ای به ثابت و صاف بودن زمین پایان داد، پزشکی مدرن همین کار را با طب مزاچی کرد و از طبیبان علم مزاجی خواست که توضیح دهند مزاج‌ها و خلط‌ها و سوداهای بدن دقیقاً کجای بدن هستند؟ البته که طبیبان مزاجی در جوابی برای آن ندارند.

کم کم بساط طب مزاجی از طب بیرون رفت و به موزه پزشکی پیوست و به جای آن فیزیولوژی و بیوشیمی و پاتولوژی جدید جای آمد.
طب مدرن نه تنها طب مزاجی بلکه بسیاری از طب‌های دیگر را نیز از بین برد از جمله درمان‌های ماورائی افراد مقدس قبائل (مانند بابازار و ننه زار بوشهر و قشم ....).اما به باور بسیاری از افراد انها با حفظ تعادل غذایی در بدن خود (سرد و گرم) بسیاری از بیماری‌ها را رفع می‌کنند. یا مثلاً افرادی هستند که با خوردن غذاهایی که میگویند طبع سرد دارند ادعای سردی می‌کنند.

یا با خوردن برخی غذاهای گرم باعث تبخال یا جوش و گرما در بدنشان می‌شوند. اینکه چه غذایی را گرم و چه غذایی را سرد بنامید بر کدام مبنای علمی است؟ در واقع در دنیای علم عنصری که تعیین کند طبع خوردنی‌ها را سرد و گرم می‌کند وجود ندارند.

اما آیا شما با خوردن غذای سرد واقع سردیتان می‌شود؟
در کشورهای آفریقا جادوگرانی هستند که مردم محلی بسیاری از مناطق آفریقا با مراجعه به آنها و گرفتن جادو و جمبل هایی کاملاً درمان می‌شوند ولی اگر شما به عنوان فرد خارجی به جادوگران مراجعه کنید این اتفاق برای شما نمی‌افتد. اگر شما به یک بیمارستان در کانادا مراجعه کنید و بگویید که من غذای سرد خورده‌ام و تعادل خلطی بدنم بهم خورده و سردیم شده است، قطعاً دکتر به شما می‌خندند و یا اصلاً نمی‌داند سردی چیست و به جای چای نبات، احتمالاً، تست‌ها و آزمایش‌های مربوطه را با تجهیزات آزمایشگاهی از شما می‌گیرد و داروی مرتبط تجویز می‌کند.

پزشکان در واقع به این مسئله سندروم فرهنگی میگویند. برخی آداب و عقاید و باورها در افراد یک منطقه آنقدر ریشه دار می‌شود و مردم با باور و تلقینی که دارند که ناخود آگاه به آن دچار یا معالجه سطحی می‌شوند.
برای مثال مراسم زار در هرمزگان و جزیره قشم شدیداً به وجود جن و زار اعتقاد دارند و به همین دلیل مراسم زار را کاملاً واقعی می‌دانند. با این حال، بسیاری از مردم همان مناطق هم هستند که این مراسم را صرفاً خرافات و زاییده توهمات می‌دانند. از آن جا که بابا زار و ماما زار برای برگزاری مراسم مبالغ گاها هنگفتی دریافت می‌کند خیلی‌ها مراسم زار را وسیله‌ای برای سودجویی و کلاهبرداری می‌دانند.

در واقع دعانویسان و ننه زارها و امثالهم با شیوه‌های مختلف افراد ساده لوح را به دام خود می‌اندازند. در دنیای طب مزاجی و طب‌های سنتی هم کلاهبرداری کم نیست. متاسفانه بازار سوء استفاده در این حوزه نیز افزایش چشمگیری داشته است.

برخی افراد با استفاده از روابط و محدود علومی که از طب‌های سنتی یاد گرفته‌اند و مادام دم از طب سنتی می‌زنند تا راه را برای کسب درآمد بیشتر باز کنند، برخی از این افراد اقدام به ویزیت‌های اینترنتی و ارائه نسخه می‌کنند که به هیچ وجه نه از نظر اصول طب مدرن و نه از نظر قانونی درست نیست.به نظر می‌رسد که تنها را مبارزه با خرافات و جلوگیری از کلاهبرداری های در این سطح، آگاهی مردم است. طبع سرد و گرم در باور ایرانی‌ها به حدی ریشه دوانده است که آگاه کردن مردم در این زمینه انرژی و وقت بسیاری می طلب.