این آب گران است

سیستان و بلوچستان همواره جزو کم بارش تریم استان‌های کشور بوده و از این لحاظ  یک استان کم آب با شرایط بحرانی محسوب می‌شود،برای برون‌رفت از این معضل طرح‌های آب‌رسانی زیادی اجراشده اند اما چند سالی است که طرح انتقال آب دریای عمان به این استان مطرح‌شده است تا شاید اجرای این طرح، سیستان و بلوچستان را از خشک‌سالی برهاند اما به نظر می‌رسد که این دست  طرح‌ها اگر توجیه محیط زیستی داشته باشد با تمامی معایب شیرین سازی آب دریاها اما  توجیه اقتصادی ندارند.

 
کشور ما  در کمربند خشک کره زمین واقع‌شده و با تفسیر تصاویر ماهواره‌ای پیش‌بینی‌شده طی چند سال آینده با خشک‌سالی شدید مواجه خواهد شد. البته در شرایط کنونی نیز به علت افزایش مصرف آب، مدیریت نادرست و خشک‌سالی‌های متوالی، شاهد کمبود آب هستیم.

  این کمبود، قسمتی از فلات مرکزی و جنوب کشور را ازلحاظ شرب، کشاورزی، صنایع و محیط‌ زیست دچار مشکل کرده ازجمله مشکلات این مناطق می‌توان کاهش سطح زیر کشت مزارع کشاورزی، تعطیلی کارخانه ها، افت شدید آب‌های زیرزمینی، خشک شدن رودخانه‌ها و تالاب‌ها ،تشدید گرد وغبار ناشی از ریز گردها، بیکاری و مهاجرت را نام برد. جهت رفع مشکل کم‌آبی تمهیداتی اندیشیده شده یا در حال انجام است. این اقدامات لازم و ضروریست ولی کافی نیست.

 
ایران می‌تواند با اتخاذ راهبرد شیرین سازی آب دریا بر مشکل کمبود آب خود غلبه کند البته طرح انتقال آب دارای محاسن و معایبی است که در اینجا قصد داریم  گرانی انتقال آب دریای عمان به سیستان و بلوچستان و نواحی شرق را بررسی کنیم .چالش‌های پیش روی این پروژه در نگاه اول توجیه اقتصادی طرح است.

 
کارشناسان معتقدند که اگر هزینه نهایی هر مترمکعب آب در این روش که شیرین می‌شود را حساب کنیم معادل 3 تا 5 یورو ( بین 50 تا 60 هزار تومان) می‌شود که نسبت به آب تولیدی معمولی بسیار گران‌تر است. هزینه تولید هر مترمکعب در سال 97 معادل 2500 تومان و در سال 98 در منطقه خراسان به 4000 تومان رسیده است.

 
حال سؤال اینجاست که چه کسی می‌تواند آب به این گرانی را بخرد؟ و یا در حجم و مقیاس بالا آن را  مصرف کند؟ محصول تولیدشده از این آب را به چه کسانی می‌شود فروخت ؟کشاورزان همین امروز به ازای هر مترمکعب 120 تومان پرداخت می‌کنند که برخی از آنان حتی همین مبلغ را نیز به‌درستی پرداخت نمی‌کنند، یا توان پرداخت آن را ندارند.

 
تقریباً باقیمت 50 برابری آن، این آب هیچ توجیه اقتصادی نخواهد داشت. این در حالی است که برای اجرای این طرح یک وام سه میلیارد دلاری پرداخت‌شده است و هم‌زمان مجوز تغییر کاربری بسیاری از اراضی نیز داده‌شده است. البته هنوز هزینه تمام‌شده پروژه کامل بررسی نشده است و امکان دارد از این مبلغ نیز فراتر رود .همچنین در این منطقه به دلیل خشک‌سالی‌های پی‌درپی جمعیت منطقه رو به کاهش رفته است و بسیاری از مردم مهاجرت کرده‌اند.

 
میانگین بارش 250 میلی‌متر در دهه‌های گذشته به 200 میلی‌متر رسیده است  و در برخی مناطق سیستان و بلوچستان به 100 میلی‌متر رسیده است و تقریباً سفره‌های زیرزمینی خالی‌شده‌اند.

 
کارشناسان معتقدند که  باصرفه جویی و مکانیزه کردن سیستم کشاورزی می‌توان آب ازدست‌رفته را مدیریت کرد و از صدمات زیست‌محیطی آن کاست. چون نصب این آب‌شیرین‌کن‌ها خود پیامد زیست‌محیطی فراوانی دارد.

 
تلخابی که به‌عنوان پساب از دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن باقی می‌ماند، بسیار گرم‌تر و شورتر از آب معمولی دریا است که دوباره وارد دریا می‌شود. همین تلخاب‌ها می‌تواند مرجان‌ها و موجودات ميكروسكوپی سرآغاز زنجيره حيات در درياها هستند را از بین ببرد . درواقع  تلخاب‌ها، دمای حدود 18 تا 60 درجه سانتي‌گراد دارند‌.

 
دمای ميانگين اطراف خروجي تلخاب‌ها همواره بالاتر از 30 درجه است. اين شوك حرارتی همه آبزيان را تا سر حد انقراض پيش می‌برد در شرایطی که دما موردنیاز آبزیان برای ادامه حیات 25 درجه است.این مسئله زمانی حادتر می‌شود که قرار است که این آب‌شیرین‌کن‌ها در مناطق بکر سواحل مکران شروع به کار کنند.

 
کارشناسان با بررسی اولیه از انتقال آب افغانستان و تاجیکستان دریافته‌اند که این انتقال آب توجیه اقتصادی مناسب‌تری دارد. سال 96  تنها 2درصد از حقابه ایران از رودخانه هیرمند وارد ایران شد، درواقع افغان‌ها از اعطای 98 درصد این حق سرباز زده‌اند که به معنای بستن آب هیرمند  به روی مردم ایران است. اگر حقابه کامل ایران پرداخت شود و در حد تذکر و حرف به افغانستان نباشد می‌توان آب منطقه شرق ایران را تأمین کرد  و کشاورزی آن را احیا کرد.

 
رئیس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان در گفتگو با روزنامه خراسان گفته است که دلیل اصلی گرانی این طرح این بوده است که دولت تا به امروز بر روی پروژه تمرکز نکرده است ولی در راستای توسعه طرح‌های اقتصاد مقاومتی دولت تصمیم دارد سواحل مکران را توسعه دهد که طرح آب‌شیرین‌کن‌های دریای عمان و انتقال آب آن به شرق ایران، یکی از گزینه‌های توسعه است.

 
نجفی می‌گوید بیشتر این آب قرار است به 40 هزار هکتار گلخانه‌ای که در آینده  در شرق ایران تأسیس می‌شود برسد این در حالی است که نزدیک به 50 درصد روستاهای سیستان و بلوچستان آب‌لوله‌کشی ندارند و دستگاه‌های آب‌رسانی چون تانکرها بسیار فرسوده هستند .

 
اما آیا کشاورزان این آب گران را خواهند خرید؟ محصول حاصل از این گلخانه‌ها آیا با 50 برابر قیمت به بازار روانه خواهد شد ؟ چه میزان آب به مردم  و روستانشینان خواهد رسید؟

 
به نظر می‌رسد به‌درستی انگیزه پیمانکار در این پروژه برای کارشناسان شفاف نیست و حتی گفته‌اند که قرار است آب مازاد را به دیگر مناطق بفروشند، اما این حجم از آب تولیدشده فقط پاسخگوی مصرف این تعداد گلخانه خواهد بود و نه بیشتر. باید دید این پروژه همانند دیگر پروژه‌های انتقال آب در ایران شکست می‌خورد و در لابه‌لای تاریخ گم می‌شود یا به نتیجه‌ی دیگری می‌رسد .