آیا کنوکارپوس می‌تواند عامل آلودگی باشد؟

به گزارش صبح ساحل به نقل از ایسنا، دکتر مهرانگیز چهرازی در نشست علمی‌کاربردی بررسی گونه گیاه کنوکارپوس در فضا سبز شهر اهواز که امروز دوم آبان‌ماه در سالن جلسات شهرداری اهواز برگزار شد، اظهار کرد: گونه کونوکارپوس با نام علمی Conocarpus erectus L از خانواده Combetaceae یکی از مشهورترین درختان دریایی در آمریکا، سواحل مکزیک و قسمت‌هایی از غرب آفریقا است؛ درختی همیشه سبز با متوسط بلندی 6 متر و تاج گسترده، قطر تنه 20 سانتیمتر و پوست خاکستری تا قهوه‌ای رنگ، ناهموار و شیاری که به دلیل سریع‌الرشد بودن و تکثیر راحت توانسته است سرانه فضای سبز شهرهای جنوبی را بالا ببرد و برای منطقه بسیار مفید باشد.

وی با بیان این‌که کنوکارپوس یکی از گیاهان مقاوم به گرما، خشکی و شوری و سازگار با شرایط خاص مناطق گرمسیری‌ است، به انجام تحقیقی در سال 1390 در دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران تحت عنوان "تأثیر درختچه زینتی "کونوکارپوس" به‌عنوان گیاه‌پالایی در آلودگی‌های محیطی نفتی" اشاره کرد و گفت: نتایج این پژوهش نشان داد که کنوکارپوس به لحاظ رشدی و وزن زیست‌توده خیلی تحت تأثیر آلودگی نفتی خاک قرار نگرفت و کاهش رشد در غلظت‌های بالای نفت خام قابل توجه نبود.

اثر کنوکارپوس بر پاکسازی خاک، هوا و آلودگی‌ نفتی

عضو هیأت‌علمی گروه باغبانی دانشگاه شهید چمران اهواز تصریح کرد: این درختچه به‌خوبی موجب پاکسازی خاک تا غلظت (mg/kg 50000) پنج درصد شده است. در این آزمایش با توجه به مقدار شاخص مقاومت به آلودگی هوا به‌دست آمده بین 17 و 29 می‌توان نتیجه گرفت که درختچه کنوکارپوس مقاومت نسبی به آلودگی هوا دارد و جهت پاکسازی هوا می‌تواند گزینه مناسبی باشد.

چهرازی افزود: کنوکارپوس یکی از گیاهان عمده حذف آلودگی‌های هوا به‌ویژه فلزات سنگین (fe, zn, pb, cd, mn) و به‌عنوان زیست‌ردیاب آلودگی هوا و خاک معرفی شده است؛ این گونه گیاهی را می‌توان به عنوان یکی از گیاهان شفابخش دارویی مورد استفاده در طب عمومی برای بسیاری از بیماری‌ها نام برد که چهار نوع متانول از عصاره اندام‌های مختلف کنوکارپوس (پوست، شاخه، برگ، گل و میوه) به‌دست می‌آید.

هیچ‌گونه بیماری از کنوکارپوس گزارش نشده است

وی با بیان این‌که کنوکارپوس توانمندی‌های بسیار بالایی مانند مقاومت به خاک‌های شور، ماندابی، خشکی و پالایش هوا دارد، گفت: چوب درخت کنوکارپوس میزان کلروفیل بالایی جهت سوخت، تولید ذغال و سایر مصارف صنعتی و دارویی است؛ کنوکارپوس از گیاهانی است که بیشترین توسعه را در عربستان سعودی داشته و در تعدادی از کشورها به‌عنوان گیاه دارویی در طب عمومی بر علیه بیماری‌های زکام، تب شدید، دیابت و ... استفاده می‌شود.

عضو هیأت‌علمی گروه باغبانی دانشگاه شهید چمران اهواز تصریح کرد: مطابق تحقیقات گیمن و وتسون در سال 1993 هیچ‌گونه بیماری از کنوکارپوس گزارش نشده است؛ بر اساس گزارش سالانه مرکز تحقیقات بین‌المللی شورورزی 2010، توانمندی‌های بالا مثل مقاومت به شوری آب، استفاده از کنوکارپوس در احداث چشم‌اندازهای شهری را در تمام حوضه خلیج‌فارس متعارف کرده است.

چهرازی افزود: کنوکارپوس همچنین به‌عنوان غذا و پناهگاه حیات وحش، حفاظت خاک و تثبیت‌کننده شن توصیه شده و به‌عنوان منبع اصلی جهت دودی کردن ماهی و گوشت معرفی شده است؛ عصاره پوست درخت کنوکارپوس نیز برای مصارف پزشکی مانند بند آوردن خون و عادت‌های ماهانه، دل درد و درمان زخم و دمل استفاده می‌شود.

کنوکارپوس بذری تشکیل نمی‌دهد/دانه‌های گرده هنوز نرسیده‌اند

عضو هیأت‌علمی گروه باغبانی دانشگاه شهید چمران اهواز با بیان این‌که با بیان این‌که بررسی فنولوژی گیاه از خردادماه آغاز شده است، گفت: گل‌دهی این گونه گیاهی را در بهار بررسی کردیم که مشاهده شد در خردادماه به گل می‌نشیند و میوه‌ها را در تیرماه مورد آزمایش قرار دادیم. به دنبال آن هر 15 روز یک‌بار این پایش و اندازه‌گیری در سه منطقه اهواز تا تیرماه آینده ادامه می‌یابد که وضعیت گل‌دهی گیاه به‌طور کامل بررسی و مشخص شود.

وی با اشاره به گل‌دهی کنوکارپوس در 2 فصل بهار و پاییز تصریح کرد: کنوکارپوس دارای یک گل آذین کپه‌ای و تعداد زیادی گلچه است که هر گلچه پنج کاسبرگ دارد. گلچه‌ها بدون گلبرگ و دارای یک مادگی است و دانه‌های گرده در بساک‌ها در قسمت بالای پرچم قرار دارند که همچنان هنوز نرسیده‌اند. پس از آنکه پرچم‌ها می‌ریزند گیاه شروع به رشد و میوه‌دهی می‌کند اما هیچ بذری در آن وجود ندارد و جنینی تشکیل نمی‌شود.

عضو هیأت‌علمی گروه باغبانی دانشگاه شهید چمران اهواز افزود: در حال بررسی این مسأله هستیم که آیا نارسایی در رسیدن دانه‌های گرده و کلاله وجود دارد و یا مسائل دیگری مطرح است که دانه تشکیل نمی‌شود. حتی مشاهده کردیم که در فصل بهار نیز این گیاه بذری تشکیل نمی‌دهد.

سهم 56 درصدی کنوکارپوس در فضای سبز شهری اهواز

چهرازی با بیان این‌که عدم مدیریت در جانمایی کشت شهری و افزایش بی‌رویه تراکم آن همچنین بروز مشکلات غیرمرتبط و غیر مستند موجب شده که گیاه کنوکارپوس از سوی فعالان محیط زیست مورد بی‌مهری قرار گیرد، تصریح کرد: بررسی که در خصوص پوشش این گونه گیاهی نسبت به کل درختان، درختچه‌ها و دیگر ارقام در سطح شهر اهواز انجام دادیم، مشخص کرده که کنوکارپوس حدود 56 درصد پوشش سبز شهر را به خود اختصاص داده است.

وی اظهار کرد: با توجه به این امر اگر این درختان را قطع کنیم سرانه فضای سبز شهری ما به نصف کاهش می‌یابد و این امر نشان می‌دهد که کنوکارپوس به بالا بردن سرانه فضای سبز در مناطق هشت‌گانه اهواز کمک کرده است. بحث‌هایی وجود دارد؛ یکی اینکه می‌گویند این درختچه آلرژی‌زا است، می‌دانید که در دو فصل فروردین و پاییز به دلیل تغییر دما و فصل، ‌افرادی که دارای حساسیت هستند این واکنش را بروز می‌دهند و زمانی که کنوکارپوس در فضای شهری وجود نداشت نیز این حساسیت‌ها بوده است.

آیا دانه‌های گرده کنوکارکارپوس آلرژن‌زا است؟

عضو هیأت‌علمی گروه باغبانی دانشگاه شهید چمران اهواز افزود: اما علاوه بر آنکه کنوکارپوس چند سال است که در فضای شهری اهواز وجود دارد، باید به دیگر زمینه های آلایندگی موجود در هوا مانند گردوغبار، آلودگی‌های نفتی و صنایع فولاد نیز بیشتر توجه کنیم و تنها بحث را روی آلرژی بودن این دانه‌های گرده نبریم، بلکه باید یک پژوهش انجام و به طور مستند صحبت شود که آیا گرده کنوکارپوس آلرژن‌زا است یا خیر.

چهرازی گفت: کونوکارپوس به دلیل داشتن برگ‌های زیاد نسبتاً پهن، ریزگردها را به‌خود می‌گیرد و کمک می‌کند این ریزگردها که دارای اسپور قارچ می‌باشند کمتر وارد ریه شهروندان شوند. از سوی دیگر این درختان به‌طور مرتب در سطح شهر هرس می‌شوند و کمتر جایی است که به مرحله گل‌دهی و گرده‌افشانی برسند، این گرده‌افشانی نیز در حدی نیست که در اثر بارندگی بتواند مشکل ایجاد کند و آن 10 یا 20 درصد که هرس نشده است، بتواند در سطح شهر تأثیرگذار باشد. بیشتر این درختان همیشه در مرحله رویشی هستند زیرا مرتب هرس می‌شوند و به مرحله زایشی نمی‌رسند.

گرده کنوکارپوس نمی‌تواند در هوا پراکنده شود

وی با اشاره به این‌که از سوی دیگر دانه گرده این گیاه سنگین و درشت است و نمی‌تواند در هوا پراکنده شود، گفت: حتی درختانی مانند کهور و برهان که گونه‌های بومی هستند، اگر در فصل گل‌دهی آن‌ها را به آرامی لمس کنید، روی انگشت یک اثر زردرنگ به جا می‌گذارند؛ به عبارتی دانه‌های گرده آن‌ها بسیار محسوس است. از سوی دیگر هر 2 این گونه‌ها دانه‌های گرده حساسیت‌زا دارند اما در مورد کنوکارپوس هرقدر که فشار دهید نیز می‌بینید دانه گرده آن به دست شما نمی‌چسبد.

عضو هیأت‌علمی گروه باغبانی دانشگاه شهید چمران اهواز ادامه داد: در واقع تا این حد هم می‌توان گفت که از نظر ظاهری گیاه چنین ویژگی دارد و چون دانه گرده آن سنگین است خودبه‌خود دانه‌های گرده روی کلاله قرار می‌گیرد؛ همچنین تأثیرات مثبت زیست‌محیطی و جنبه‌های دارویی آن در دنیا تأیید و اثبات شده و مستندات و تحقیقات در سطح ژورنال‌های بین‌المللی نشان می دهد گونه بسیار مفیدی است.

نیاز به 50 مترمربع سرانه فضای سبز، با توجه به آلودگی اهواز

چهرازی تصریح کرد: البته در خصوص غالب بودن آن در فضای شهری با دستور شهردار و در راستای متنوع‌سازی گونه‌های گیاهی، کنوکارپوس تا اطلاع ثانوی در اهواز کشت نمی‌شود. باید این نکته را نیز در نظر داشته باشیم که فضای سبز برای حفظ سلامتی بسیار مؤثر است و با توجه به آلودگی‌های موجود در اهواز، حداقل به 50 مترمربع سرانه فضای سبز نیاز است که هنوز تا رسیدن به این رقم بسیار فاصله داریم.

وی با اشاره به مزیت‌های کنوکارپوس در تحمل تابستان 60 درجه اهواز، شوری خاک، کمبود آب، بی‌آبی و آلودگی هوا خاطرنشان کرد: گفته می‌شود ریشه‌های این گیاه فاضلاب‌ها را اشغال می کند؛ از مزایای این گیاه این است که ریشه آن قادر است به‌دنبال آب رفته و آب مورد نیاز خود را به‌دست آورد؛ بنابراین نباید در محلی نزدیک به فاضلاب منازل کاشته شود و برای کاشت در بلوارها مناسب است.

عضو هیأت‌علمی گروه باغبانی دانشگاه شهید چمران اهواز خاطرنشان کرد: یکی دیگر از مزیت‌های این گیاه داشتن حالت چسبندگی روی برگ‌های آن است که گیاه می‌تواند این آلودگی‌ها را به خود بگیرد و شهروندان کمتر آلودگی‌های هوا را تنفس کنند؛ بنابراین به جذب آلودگی‌ها کمک می‌کند. ما در یک منطقه صنعتی با آلودگی‌های نفتی زندگی می‌کنیم و می‌توانیم از این گیاه برای پاکسازی خاک و هوا استفاده کنیم.

شبهه سمی‌بودن کنوکارپوس و آشیانه‌سازی پرندگان

چهرازی افزود: همچنین گفته می‌شود به‌دلیل سمی بودن هیچ موجود زنده‌ای روی این درختچه دیده نمی‌شود و پرندگان روی این درخت آشیانه نمی‌سازند، درحالی‌که روی درختان کنوکارپوس که هرس نمی‌شوند آشیانه‌سازی دیده می‌شود ولی درختانی که هرس می‌شوند باعث از بین رفتن آشیانه‌ها می‌شود و پرندگان این را احساس کرده‌اند. همچنین علت عدم وجود کندوی عسل توسط زنبورها نیز به همین دلیل است هرچند زنبور عسل از این گیاه بازدید می‌کند. اخیراً نیز گزارشی از وجود چهار گونه آفت روی کنوکارپوس در استان خوزستان در کنگره علوم باغبانی ارائه شده است.

عضو هیأت‌علمی گروه باغبانی دانشگاه شهید چمران اهواز تصریح کرد: البته باید تنوع گونه‌های گیاهی در سطح شهر بیشتر شود، زیرا تنوع هم برای شادابی شهروندان مناسب است و اگر آفت خاصی به گیاه هجوم آورد و یک اپیدمی ایجاد شود، فضای سبز شهر در نتیجه از بین رفتن تمام گیاه، تهدید نخواهد شد.

چهرازی در پایان این پرسش را مطرح کرد که آیا گیاهی که در ده‌ها مقاله در تمام مناطق دنیا، فقط از منافع و بهره‌برداری‌های بشر از آن یاد شده و تاکنون هیچ‌گونه بیماری عمده‌ای از آن گزارش نشده، پالایش‌کننده هوا و خاک، زیست‌ردیاب و از سوی دیگر عصاره تمام اندام‌های آن حاوی متانول و آنتی‌اکسیدان‌های بالا بوده است، خود می‌تواند عامل آلودگی باشد و گفت: در حال حاضر طرح بررسی فنولوژی درختچه کنوکارپوس در دانشگاه شهید چمران در دست اجرا است اما سند معتبری در زمینه مشکل‌زا بودن این درختچه مشاهده نکرده‌ام.