«تحویلی»؛ پاداش شاگردان به ملا احمد

شاگردان مکتب‌خانه ملا احمد وقتی به سوره اخلاص می‌رسیدند به ملا انعام می‌دادند و این انعام را تحویلی می‌گفتند.

به گزارش صبح ساحل، مکتب‌خانه ملا احمد از مکتب‌خانه‌های مشهور بندرعباس است که قدمت آن به حدود ۱۲۰ سال می‌رسد.

ملا احمد مثل ملاهای دیگر درسش را با الفبا شروع می‌کرد و بعد از اینکه بچه‌ها به سوره اخلاص می‌رسیدند به ملا انعام می‌دادند و این انعام را تحویلی می‌گفتند.

در مکتب‌خانه او بچه‌های افراد متمکن درس می‌خواندند و روزهای پنج‌شنبه هرکدام از بچه‌ها به فراخور حال مبلغی وجه نقد به ملا انعام می‌دادند که آن را "پنجشنبدی" می گفتند. 

بعضی از بچه‌ها این انعام هفتگی را یک شاهی بعضی دیگر شش غاز و بعضی از آنها سه پول و دوشاهی، عده‌ای دیگر چهار پول و دو غاز می‌دادند.

ده شاهی نیم قِران بود و دو ده شاهی یک قِران یا یک ریال امروزی، در مکتب‌خانه ملا احمد وقتی بچه مکتبی قرآن را ختم می‌کرد علاوه بر مزد و مواجب یک عدد "لنگ ‌فوته" و یک عدد کلاه دال هم به او می‌دادند.

کلاه دال ساخت شهر یزد و لنگ فوته ساخت بمبئی هندوستان بود در آن زمان بیشتر مردم کلاه یا عرق چین بر سر می‌گذاشتند و مردم متمکن کلاه مسقطی داشتند، اما پسران مکتبی کلاه بر سر می‌گذاشتند، دختران از جلبیل یا دستار آنهم از نوع جزیره‌ای یا گروگی و ثروتمندان از نوع دستار خوسی معروف به بمبائیچیی مورد استفاده قرار می‌دادند.

در مکتب‌خانه او تنبیه بدنی رواج کامل داشت و در مورد بچه‌ها اعمال می‌شد و برای پشتوانه عمل خود اشعاری سعدی‌ علیه‌الرحمه شاعر و نویسنده پارسی‌گوی ایران زمین ورد زبانش بود.

ندانی که سعدی مراد از چه یافت

نه هامون نوشت و نه دریا شکافت

به خُردی بخورد از بزرگان قفا

خدا داداش اندر بزرگی صفا

هر آن طفل کو جور آموزگار

نبیند، جفا بیند از روزگار

در مکتب‌خانه ملا احمد وقتی که متعلمی به سن بالا می‌رسید و قرآن مجید را ختم می‌کرد، تنبیهات بدنی او پایان می‌یافت پس از آن ملا کتب حمد بی‌حد و کتاب کریما به او می‌آموخت.

وی بچه‌ها را وادار می‌کرد که اشعار زیر را حفظ کنند و برای والدین خود در منزل بخوانند.

بنام آنکه غیر از وی خدا نیست

بجز بروی خداوندی روا نیست

خداوندی که ذاتش لایزال است

رحیم و رهنما و ذوالجلال است

خدایی کز عدم ملک جهان ساخت

زمین گسترد و کاخ اختران ساخت

شهی کو را وزیر و پاسبان نیست

مکانش در زمین و آسمان نیست

زچشم و صورت ما گر نهان است

چو صد خورشید، پیش جان عیان است

بداند هرکه او را جسم و جان است

که خلاقش خداوند جهان است

جهانی را به هر نوع آفریده

وز ایشان کرد آدم برگزیده

زآب و گل پدید آورد آدم

زبهر مسکنش گسترد عالم

به نطق و عقل و هوش و سمع و ابصار

مزین کرد آدم را و مختار 

مکتب‌خانه‌های قدیم پایه و اساس مدرسه‌های امروزی به عنوان میراث فرهنگی آموزش محسوب می‌شوند و شناخت ریشه و قدمت آن‌ها یادی از جایگاه فرهنگ تعلیم و تربیت در آموزش‌ نسل‌های گذشتگان ماست.

مکتب‌خانه‌ها در دوران‌های طولانی حافظ و ادامه‌دهنده بسیاری از سنت‌های ایرانی در سراسر ایران و استان هرمزگان بوده و شایستگی خود را در حد امکان به خوبی نشان داده‌اند.

مکتب‌خانه‌های هرمزگان استان به خصوص در اطراف دور و نزدیک بندرعباس تا ۸۸ سال پیش که نخستین دبستان در بندرعباس با برنامه کامل و رسمی شروع به کار کرد تا سالیان دراز دوام داشت.

همچنین محل نگهداری اطفال و سواد آموزی آنان بود و تا قبل از ایجاد مدرسه‌های جدید در مکتب‌خانه‌های استان هرمزگان علاوه بر قرآن مجید کتاب‌های جوهری فی آداب الوضو، ترسل،حمد بی‌حد، گلستان سعدی، دیوان حافظ، واجبات، کریما، مرثیه، ابوشجاع، عین‌الحیات و جامع‌الدعوت خوانده می‌شد.

مکتب‌خانه مشهدی ملا حسن کاتوزی در رودان، مکتب خانه ملا احمد ملا در بندرعباس، مکتب خانه ملا علی رستمی، مکتب‌خانه ملا خدیجه حاج عبدالحسین بندرعباس، مکتب‌خانه مرحوم ملا غلام موذنی، مکتب‌خانه حاج ابراهیم ملاهوتی، مکتب‌خانه شیخ احمد، مکتب‌خانه ملاجهان، مکتب‌خانه مرحوم ملا احمد فقیهی؛ اسامی مکتب‌خانه‌هایی است که در کتاب «تاریخچه تعلیم و تربیت -فرهنگ ‌نوین- استان هرمزگان»معرفی شده‌است.

کتاب «تاریخچه تعلیم و تربیت -فرهنگ ‌نوین- استان هرمزگان» توسط محمد خطیبی‌زاده و محمد هاشمی‌پور در۲۱۰  صفحه شهریور سال ۷۲ چاپ و منتشر شده است.

این کتاب دارای ۴ بخش است که در هر بخش به تاریخچه تعلیم و تربیت -فرهنگ ‌نوین- استان هرمزگان شامل بهره‌گیری از تعلیم و تربیت از گذشته‌های دور تا امروز، تاریخچه مکتب‌خانه و معرفی آن‌ها، معرفی معلمان این مکتب‌خانه‌ها و دارالعلم‌های بندرلنگه و قشم پرداخته است.

در بخش دوم کتاب تاریخچه تعلیم و تربیت -فرهنگ ‌نوین- استان هرمزگان به معرفی دبستان‌ها و مدرسه‎های قدیمی در کشور و استان‌ها در بوشهر، بندرلنگه و بندرعباس پرداخته است.

در این بخش هم‌چنین تاریخچه کودکستان‌های بندرعباس، فهرست مدارس موجود در بندرعباس، اسامی هنرستان‌ها و مراکز تربیت معلم و دانش‌سراهای در این شهرستان معرفی شده است.

بخش سوم شامل معرفی دانشگاه‌های آزاد واحد بندرعباس، علوم پزشکی، پیام نور، آموزش عالی فرهنگیان، دانشکده کشتی‌سازی و صنایع دریای و تاریخچه آموزشکده فنی و مهندسی و دانشگاه هرمزگان است.

نویسندگان این کتاب در بخش چهارم کتاب خود رویکرد ورزش و تربیت را مورد بررسی قرار داده و به معرفی تربیت بدنی در ایران، ورزش در دبستان‌ها و تاریخچه تربیت بدنی آموزشگاه‌های بندرعباس پرداخته‌اند.

منبع: ایرنا