بی‌بهرگی دانش‌آموزان کم‌بضاعت از آموزش مجازی

ویروس کرونا پس از لغو جشن بزرگ چشم بادامی‌ها، جشن سال نو ایرانیان را نیز محدود به یک سفره هفت‌سین کوچک در حصار خانه کرد. نوروز 99 برای همیشه در یادها خواهد ماند. امسال خبری از بازار شب عید نبود. کرکره مغازه‌ها یکی پس از دیگری، به‌خصوص از اول فروردین به پائین کشیده شد و رسما کشور سپر دفاعی قرنطینه در دست گرفت. تعطیلات نوروز 99 درحالی به پایان رسید که بیشتر مردم، ایام نوروز را در قرنطینه خانگی به‌سر می‌بردند. در تاریخ ایران، برای اولین‌بار، طبیعت در سیزده‌به‌در خالی از جمعیت شد. با وجود اینکه دولت تمام تلاشش را کرد که عنان کنترل شیوع ویروس افسارگسیخته کرونا را در دست بگیرد اما به اعتقاد بسیاری از کارشناسان چندان موفق نبوده است. بحران کرونا بخش‌های مختلف کشور را تحت تاثیر قرار داد. پس از فلج کردن بخش صنعت گردشگری و رکود اقتصادی، بر آموزش‌وپرورش نیز تاثیر بسیاری گذاشت. مدارس و دانشگاه‌های کشور اولین مرکزهایی بودند که بلافاصله پس از ورود کرونا به کشور تعطیل شدند. پس از وقفه 10 روزه، برای جبران این تعطیلی و آموزش مجدد دانش‌آموزان، تدریس به شیوه مجازی در دستور کار مدارس کشور قرار گرفت. درحالی‌که بیشتر مدارس استان از شنبه، شانزدهم فروردین‌ماه فعالیت خود را به‌صورت مجازی آغاز کرده‌ بودند، حسن روحانی، هفدهم فروردین‌ماه، برطبق آمارهای مبتلایان به ویروس کرونا در استان هرمزگان، اعلام کرد که مدارس استان می‌توانند در این ماه باز شوند. او با «سفید» خواندن وضعیت هرمزگان و چند استان دیگر اجازه بازگشایی مدارس را داد. در پی انتشار خبر احتمال بازگشایی مجدد مدارس، پیامی با عنوان «ما مادران هرمزگانی فرزندانمان را به مدرسه نمی‌فرستیم» در فضای مجازی منتشر شد. بسیاری از کارشناسان آموزشی، تدریس به‌صورت مجازی را، به‌دلیل وجود نداشتن زیرساخت و امکانات لازم در بسیاری از منطقه‌های استان، مفید نمی‌دانند. نظرسنجی «صبح‌ساحل» از دانش‌آموزان نشان می‌دهد برخلاف استان‌های دیگر، دانش‌آموزان هرمزگانی تمایلی به آموزش از طریق تماشای برنامه‌های آموزشی «شبکه آموزش» ندارند. بیشتر دانش‌آموزان محتوای آموزشی تولیدشده توسط معلمان خود را به فیلم و جزوه‌های آماده در کانال‌های مختلف رسانه‌ای و مجازی ترجیح ‌می‌دهند. سرعت کم و هزینه بالای تهیه اینترنت پرسرعت، نظارت ناکافی و همکاری ضعیف برخی والدین در امر آموزش، دشواری تدریس و برقراری ارتباط از مهمترین مواردی است که مخالفان تدریس مجازی مطرح می‌کنند. به باور این گروه بسیاری از دانش‌آموزان کم‌بضاعت در شیوه تدریس مجازی یا از چرخه تعلیم باز می‌مانند یا دست‌آوردی ناقص نصیب‌شان می‌شود. از سوی دیگر برخی بیکار ماندن دانش‌آموزان در خانه را به ضررشان می‌دانند. این گروه معتقدند شاید تدریس مجازی کارایی تدریس معمولی را در مدرسه نداشته باشد اما مشخص نیست که بحران کرونا تا چه زمانی به طول خواهد انجامید. برای بررسی تحصیل و تدریس در شرایط قرنطینه خانگی، در ادامه با دانش‌آموز، مدیران، معاون و معلمانی به گفت‌وگو نشسته‌ایم که این روزها، بیشتر وقتشان صرف برنامه‌ریزی، یادگیری و تدریس به شیوه مجازی می‌شود. حاصل گفت‌وگوها را در دو شماره می‌خوانید.

دانش‌آموزانم به اینترنت دسترسی ندارند

دبیر شیمی یکی از روستاهای جاسک است. او در مدت تعطیلی مدارس به‌صورت مجازی تدریس نکرده است چراکه هیچکدام از دانش‌آموزانش به اینترنت در روستایشان دسترسی ندارند. او می‌گوید: «مشکل تدریس آنلاین این است آموزش بر مبنای پرسش و پاسخ از بین می‌رود. دانش‌آموزانی که در کلاس مسائل پیچیده شیمی را متوجه نمی‌شدند چگونه به‌صورت مجازی با یک کلیپ یک دقیقه‌ای یا آموزش صوتی مسائل مختلف شیمی را یاد خواهند گرفت؟ شاید سایر درس‌ها را ‌بتوان به شیوه مجازی تدریس کرد اما تدریس درسی مانند شیمی بدون هیچ امکاناتی خیلی سخت است. روز آخر جزوه آموزشی در اختیار دانش‌آموزانم قرار دادم. از آنها خواستم آن را مطالعه کنند و اگر مشکلی داشتند با من تماس بگیرند تا برایشان رفع اشکال کنم اما تاکنون حتی یک نفر هم تماس نگرفته است. این نشان می‌دهد هیچکدام‌شان لای جزوه را هم باز نکرده‌اند. دانش‌آموز وقتی از محیط مدرسه دور باشد با ارسال یک کلیپ نمی‌توان او را ترغیب و مجبور به درس‌خواندن کرد». او اما برخلاف بقیه معلمان معتقد است که در شرایط بحران جهانی ویروس کرونا، با توجه به اینکه نخستین‌بار است که کشور با این بحران روبرو شده است، اقدامات آموزش‌وپرورش قابل قبول است و تنها کاری که از دست کادر آموزشی برمی‌آید همین است.

تدریس مجازی، اجحاف در حق بشاگردی‌ها است

می‌دانستم که تدریس مجازی در بشاگرد باید چالش‌های خاص خود را داشته باشد. با گشت‌وگذاری در گروه‌های مختلف مجازی، چند شماره تماس از معلمان یکی از مدرسه‌های بشاگرد یافتم اما آنها حاضر به مصاحبه و صحبت در مورد شیوه تدریس مجازی‌ و مشکل‌هایشان نشدند. مادر یکی از دانش‌آموزان بشاگردی، پذیرفت اطلاعاتی در اختیارم قرار دهد. او از اعضا اولیا و مربیان مدرسه‌ای است که بسیاری از دانش‌آموزانش از روستاها می‌آیند. او از مشکل همیشگی اینترنت در بشاگرد می‌گوید: «بیشتر روستاهای بشاگرد اینترنت ندارند. در مناطقی که به اینترنت دسترسی دارند سرعتش آنقدر کم است که ساعت‌ها طول می‌کشد تا کلیپی دانلود شود. اینترنت مدام قطع و وصل می‌شود. یکی از دوستانم که معلم است می‌گفت که بیشتر برای دانش‌آموزانش صدا می‌فرستد تا راحت‌تر گوش کنند». او از نبود امکانات در بشاگرد می‌گوید: «بیشتر خانواده‌های روستایی گوشی هوشمند ندارند که دانش‌آموزان بتوانند در گروه واتس‌اَپ آموزش ببینند. کل امکانات خانواده یک گوشی ساده است. معلم‌ها برای این دانش‌آموزان جزوه‌های آموزشی طراحی کرده‌اند، به لوازم‌التحریرها تحویل می‌دهند تا دانش‌آموزان از آنجا تحویل بگیرند. تا بازگشایی مدارس دانش‌آموزان روستایی به‌ویژه بخش گافر وپارامون که امکانات و اینترنت ندارند به این طریق آموزش می‌بینند». معتقد است در تدریس مجازی هم در حق دانش‌آموزان بشاگردی اجحاف می‌شود. او می‌گوید: «الان تکلیف کسانی که یک‌ماه اسفند و احتمالا تا قبل از بازگشایی مجدد مدارس نتوانسته‌اند از آموزش مجازی استفاده کنند چیست؟ اول برای دانش‌آموزان تبلت و اینترنت تهیه کنند بعد مدارس را مجازی اداره کنند.»

حتی اگر یادنگرفته باشند هم چیزی نمی‌گویند

مانند سایر هم‌کلاسی‌هایش بیشتر زمانش را در طول روز به شرکت در کلاس‌های مختلف مجازی و درس خواندن می‌گذراند. دلش می‌خواهد زودتر مدرسه‌ها باز شود. دانش‌آموز پایه هفتم است. او می‌گوید: «قبلا که به مدرسه می‌رفتیم فقط شش ساعت درگیر کلاس درس بودیم اما حالا کل روزمان درگیریم». معلم‌هایش محتوای آماده سایر سایت‌ها را برایشان می‌فرستند. می‌گوید: «وقتی معلم صدای خودش را می‌فرستد بهتر یاد می‌گیریم. کلیپ‌های آماده خوب درس نمی‌دهند. گاهی که یاد نمی‌گیرم از عمو و عمه‌ام کمک می‌گیرم اما دوستانم کسی را ندارند که به آنها کمک کند. بیشتر بچه‌ها حتی اگر یادنگرفته باشند هم چیزی نمی‌گویند». می‌گوید بچه‌های کلاسشان در امتحان تقلب نمی‌کنند. مادرانشان مراقب امتحانی‌شان هستند. دوستش در پایه هشتم برایش تعریف کرده که پاسخ سوال‌ها را از روی کتاب رونویسی می‌کنند. او می‌گوید: «روزهای امتحان، در گروه واتس‌اَپ حاضری می‌زنیم. معلم برایمان عکس سوال‌ها را می‌فرستد. 20 دقیقه‌ زمان داریم تا پاسخ دهیم. یکبار اینترنت دوستم قطع شد. تا دوباره وصل شد وقت امتحان تمام شده بود و غیبت خورد». چند نفر از هم‌کلاسی‌هایش گوشی هوشمند ندارند. نمی‌داند این‌روزها چگونه آموزش می‌بینند. او می‌گوید برادرش که دوسال از او بزرگتر است تاکنون کلاس‌هایشان برگزار نشده است. بیشتر معلمان برادرش غیربومی هستند و برایشان تاکنون فیلم و کلیپی ارسال نکرده‌اند. او نمی‌داند که کلاس درس مدرسه‌ها بر چه مبنایی تشکیل می‌شود. فقط می‌داند که مانند گذشته نظمی وجود ندارد.

برنامه آموزش‌وپرورش باید همه دانش‌آموزان را در برگیرد

«عبدالسلام جمالی»، مدیر دبیرستان شهید بهشتی شهر رویدر است. از او به‌عنوان کسی که سال‌هاست در سیستم آموزش‌وپررش کشور فعالیت می‌کند و آزمون و خطای شیوه‌های مختلف آموزش را پشت سر گذاشته است درباره شیوه تدریس مجازی می‌پرسم. او آموزش مجازی را روشی تعریف می‌کند که دانش‌آموز بدون حضور در کلاس می‌تواند آموزش ببیند. به نظر او در مواقع اضطراری مانند شرایط بحران کنونی، این نسخه آموزش کنسروی، شاید مفید باشد اما همیشه نمی‌توان از آن استفاده کرد. در ادامه گفت‌وگویم با این مدیر مدرسه را می‌خوانید.

آیا تدریس مجازی می‌تواند جایگزینی برای آموزش حضوری باشد؟

این شیوه به هیچ‌وجه نمی‌تواند جای نگاه نافذ و ارتباط چهره‌به‌چهره معلم و دانش‌آموز را بگیرد. ارتباط روحی و عاطفی بین معلم و دانش‌آموز جایگزینی ندارد. این ارتباط باعث می‌شود که برخی از مسائل تربیتی و پرورشی به دانش‌آموز منتقل شود. تاثیری که یک دانش‌آموز در کلاس درس از معلم می‌پذیرد و الگویی که از او در ذهنش ایجاد می‌کند هیچ جای دیگری شاید پیدا نشود.

تدریس مجازی چه نکات مثبت و منفی دارد؟

درمورد ویژگی‌های مثبت آموزش مجازی، می‌توان گفت که در وقت و هزینه صرفه‌جویی می‌شود. استفاده از فیلم و انیمیشن و رنگ‌های مختلف برای کودکان جذاب است. شیوه‌های تدریس مجازی نسبت به حالت عادی شاید جذاب‌تر باشد. با استفاده از برنامه‌های کمک آموزشی مانند پاورپوینت می‌توان سطح آموزش را نیز بالا برد. برخی معضل‌های شهری مانند ترافیک و ترددهای زیاد را نیز کاهش می‌دهد. آموزش مجازی عیب‌هایی نیز دارد. از جمله اینکه بسیاری از روستاها و شهرهای کوچک زیرساخت‌های لازم برای ارائه این شیوه آموزشی را ندارند. خیلی از خانواده‌های فقیر از نعمت داشتن ابزارهای آموزشی مانند گوشی هوشمند نیز بی‌بهره هستند. بسیاری از والدین با فوت وفن آموزش آشنایی ندارند؛ این موضوع در دوره ابتدایی بیشتر دیده می‌شود که نمی‌توانند یاری‌گر فزندانشان باشند.

تدریس مجازی چه آسیب‌های را می‌تواند به‌همراه داشته باشد؟

این شیوه ممکن است دانش‌آموز را گوشه‌گیر یا افسرده نیز به بار بیاورد چون او را از نعمت حضور دوست محروم می‌کند. دانش‌آموز به مرور بداخلاق و پرتنش می‌شود و مشکلات روحی و روانی نیز ممکن است برایش ایجاد کند.

نظرتان درمورد زمان تعیین شده برای برگزاری امتحان‌های پایان سال چیست؟

معاون تربیت بدنی و سلامت آموزش‌وپرورش کشور، در مصاحبه‌ای اعلام کرد که 90درصد دانش‌آموزان تحت آموزش مجازی و تلوزیونی قرار گرفتند و قبل از شروع کرونا 70درصد محتوای آموزشی تدریس شده است. این آمار در پایه دوازدهم 90درصد است. من از این مصاحبه تعجب کردم. بر چه اساس و معیاری، طبق کدام بررسی‌ها سنجیده شد که 90 درصد دانش‌آموزان تحت آموزش قرار گرفتند؟ مطمئن باشید که اینگونه نیست. در برخی مناطق شاید 50درصد دانش‌آموزان نیز آموزش مجازی ندیده‌اند. برخی از دانش‌آموزان خود تمایلی ندارند، برخی امکاناتش را ندارند، زمان‌ها ممکن است مناسب نباشد. براساس یک فرضیه که 90درصد از دانش‌آموزان تحت آموزش قرار گرفته‌اند، نمی‌توان برنامه امتحان‌ها را اجرایی کنیم.

تغییرات مکرر در برنامه‌های آموزشی و بخشنامه‌های اجرایی مختلف به مدارس ارسال می‌شود. به‌نظر شما آموزش‌وپرورش برای تدوین یک برنامه جامع و کامل باید چه اقدام‌هایی انجام دهد؟

باید روش‌ها و اقدام‌های سنجیده، همراه با گام‌های تخصصی همراه شود تا برنامه‌ای برای اجرا برنامه آموزش ارائه شود که موجب نگرانی نباشد و همه دانش‌آموزان کشور را در بر بگیرد نه فقط شهرهای برخوردار امکانات. ضمن اینکه مدیران آموزش‌وپرورش باید دغدغه‌های منتقدین را به مدیران بالادست انتقال دهند تا تصمیم مناسبی گرفته شود. شورای آموزش‌و‌پرورش کشور یا وزارت آموزش‌وپرورش از نظرات کارشناسان و متخصصان کل کشور حتی استا‌های کم‌برخوردار نیز برای اتخاذ تصمیم منطقی استفاده کنند. برای هرکدام از دانش‌آموزان کنکوری، ابتدایی، متوسطه هرکدام یک برنامه جداگانه داشته باشیم تا بتوانیم موثر آموزش را به پیش ببریم». در نهایت آقای جمالی معتقد است که این شرایط باعث شده که جامعه، دانش‌آموزان و اولیا، ارزش جایگاه معلم را بهتر درک کنند. تدریس مجازی هیچگاه نمی‌تواند جایگزین قطعی برای تدریس حضوری در کلاس درس باشد.