داس‌های پنهان در افسون ملمداس

درون‌مایه اصلی نمایشنامه جدید «علیرضا داوری»، اسطوره «ملمداس» است. ملمداس در اساطیر ایرانی موجودی بسیار افسونگر و شبیه به پری دریایی است. به اعتقاد مردم هرمزگان ملمداس پاهایی به شکل داس دارد و در تاریکی به سراغ ماهیگیران جوان می‌رود. او پس از هم‌آغوشی با ماهیگیران، آنان را تکه تکه می‌کند.

شناسنامه کتاب

این کتاب تحت عنوان «پنجگانه خون، خور و ملمداس» دومین مجموعه نمایشنامه به قلم علیرضا داوری است که شامل دو نمایشنامه «پنجگانه خون، خور و ملمداس» و «غزل پری دریایی» است و انتشارات «نسیم بادگیر» آن را در 87 صفحه منتشر کرده‌است. این کتاب در 1000  نسخه با صفحه‌آرایی خود علیرضا داوری به چاپ رسیده‌‌است. طراح جلد این کتاب، سارا عباسی است که طرحی متفاوت از ملمداس را به تصویر کشیده‌است.

معرفی نویسنده

علیرضا داوری، کارگردان تئاتر و نویسنده هرمزگانی است. مدرک کارشناسی تئاتر را از دانشگاه تهران گرفته‌است و اکنون سرپرست گروه تئاتر آیینه جنوب را برعهده دارد. آثار نمایشی داوری، آثاری پژوهشی بر پایه آیین‌ها، آداب و رسوم و شخصیت‌های اسطوره‌ای هرمزگان است و همواره یک مسیر مشخص را طی می‌کنند. شاخصه‌ اصلی آثار او تاکید بر مولفه‌های بومی است که به کرات در نمایشنامه‌های او دیده می‌شود. طوری که به نظر می‌رسد فرهنگ و آیین‌ هرمزگان عضو جدایی ناپذیر آثار این نویسنده و کارگردان تئاتر است.

معرفی کتاب

این کتاب مجموعه‌ای از دو نمایشنامه و یک کار پژوهشی در مورد یکی از اسطوره‌های جنوب است. این اثر وامدار «عباس نعلبندیان» و نمایشنامه «داستان‌هایی از بارش مهر و مرگ» از اوست. دیالوگ‌های این مجموعه به زبان فارسی و شخصیت محوری هر دو نمایشنامه آن، ملمداس است. در داستان زنی با پاهای داس‌مانند با دو روایت مواجهیم. «من‌منداس» یا «ام‌الداس» ساکن خشکی و ملمداس ساکن دریاست. در هر دو روایت ملمداس یا من‌منداس بسته‌ای جواهر به همراه دارد و هیچوقت آن را از خود دور نمی‌کند. در بخشی از کتاب می‌خوانیم:

«[ابرام:] سیما میگه اولش یه آواز خوش و فریبنده است. بعدش یه بو که مست‌اِت می‌کنه. اون برق چشا و نگاه خیره‌کننده‌اش، آروم‌آروم هر مردی رو دنبال خودش می‌کشه به خلوتگاه تا جعبه جواهراتش رو نصیب‌اش کنه، من اینجام، تو خلوتگاه، پس کو جعبه جواهراتت!؟

[سیما:] سیما میگه گولش رو نخور. اگه اسیرش بشی وسط پاهای مثه اره‌اش دو نصفت می‌کنه. اگه می‌خوای زیر دست و پاش دو نصف نشی یه مُشت خاک بپاش تو چشاش و پا بذار به فرار».

نویسنده کتاب در توضیح میزان آشنایی مردم هرمزگان با این مولفه‌ها و اسطوره‌های بومی می‌گوید: «آن‌ها هنوز با این اسطوره‌ها زندگی می‌کنند و به حضور این اساطیر باور دارند. منتها به محققین، پژوهشگران و نظریه‌پردازانی نیاز است تا این باورهای مردمی را به شکل آکادمیک تفکیک کنند. این باورهای مردمی در قالب اسطوره‌ها، افسانه‌ها و باورهای عامیانه یا خرده‌باورها قابلیت تفکیک و انتشار دارند. خوشبختانه یکی از نشریه‌های استان در این زمینه گام برداشته‌است که به زودی منتشر خواهدشد» .

داوری در مورد مدت‌زمان تحقیق و نگارش این مجموعه می‌گوید: «تحقیقات این دو نمایشنامه حدود یک سال زمان برد تا به مرحله نگارش برسد. البته برخی تحقیقات هم در حین تمرینات نمایش برای اجرا شکل گرفت که در فرایند تکمیل نمایشنامه‌ها موثر بود» .

این نویسنده هم‌چنین از نگارش سه کتاب تحت عنوان تاریخچه تئاتر هرمزگان، مجموعه مقالات و نمایشنامه بی‌بری در آینده خبر داد و گفت: «منتظر هستیم که شرایطی فراهم شود تا از کتاب رونمایی شود که پس از آن انتشار عمومی داشته باشیم» .

نقد کتاب

نمایشنامه پنجگانه خون، خور و ملمداس همان‌طور که از نامش پیداست شامل پنج بخش به نام‌های شکار ملمداس، کابوس داماد، ترانه تب داغ تن دو نیمه مرد، راز خون ماسیده بر کارد دسته نگین دار و خور گورسوزان است. نمایشنامه غزل پری دریایی هم دومین نمایشنامه این مجموعه است که با صحنه‌ای از خواب یکی از شخصیت‌ها به نام ابرام آغاز می‌شود که پری دریایی را در رویا می‎بیند اما سیما، خواهر ابرام، گیسوان پری را با دست می‌گیرد و او را کشان کشان می‌برد. نمایشنامه‌های این مجموعه در مرز میان واقعیت و خیال اتفاق می‌افتند و مخاطب را با فضایی جادویی و افسانه‌ای مواجه می‌کنند. در این نمایشنامه هم زنان مثل بقیه آثار او نقش مهمی دارند. ملمداس و پری دریایی هر دو زن هستند و از شخصیت‌های اصلی این دو نمایشنامه محسوب می‌شوند. این اسطوره‌ها در سطح جهانی یا کشوری هم وجود دارند اما در فرهنگ هرمزگان بومی‌سازی شده‌اند. داوری از اهمیت مولفه‌های بومی آگاه است و به خوبی آن‌ها در آثار نمایشی به کار می‌برد. او خوب می‌داند چطور در خلال آیین‌ و فرهنگ هرمزگان، داستان موردنظر خود را تعریف و مخاطب را با خود همراه کند.

لازم به ذکر است که نمایشنامه «پنجگانه خون، خور و ملمداس» برای نخستین بار در بهمن‌ماه 1395 به کارگردانی علیرضا داوری و با هنرنمایی نسرین جعفری در نقش ملمداس، معصومه جعفری در نقش دختر، فرناز عسکری در نقش حوری، رضا جعفری در نقش داماد و عارف رمضانی در نقش مرداز گروه تئاتر آیینه جنوب، در سی و پنجمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر در تالار قشقایی تئاتر تهران به روی صحنه رفته‌است.

 هم‌چنین نمایشنامه «غزل پری دریایی» برای نخستین بار در  بهمن‌ماه 1393 به کارگردانی علیرضا داوری و با هنرنمایی عبدالرضا بلوچ نژاد در نقش حاج موسی، فریده گرمساری در نقش سیما- آمیس، مجید جمشیدی در نقش ابرام، کورش سلمانی در نقش بامرد رودانی، فریده سلمانی در نقش بی بی، سیما دهقانی در نقش دختر شیخ زاهد، ساجده حاجی‌زاده در نقش پری دریایی از گروه تئاتر آیینه جنوب در سی و سومین جشنواره بین المللی تئاتر فجر در تالار استاد انتظامی تهران به روی صحنه رفته‌است.