شهرداری روی ریل فساد؛ ترمز را بکشید

بازداشت دو مدیر منطقه در شهرداری بندرعباس به‌ اتهام تخلفات مالی، توجه عموم جامعه را به این نهاد و اتفاقاتی که در آن در جریان است، جلب کرده است. بنا به اعلام مسوولان قضایی هرمزگان اتهام شهردار یکی از مناطق «اخذ رشوه و تخلفات انتخاباتی» بوده و دیگری هم اخیرا به «فساد مالی» متهم شده است.

فساد در شهرداری نهادینه‌ شده است؟

بسیاری از شهروندان در شبکه‌های اجتماعی در واکنش به این خبر، نظرات بعضا تندی نوشته‌اند و به فساد و رشوه در سطوح مختلف شهرداری اشاره کرده‌اند. آیا از چنین نظراتی که گاهی برآیند تجربه‌ی عینی مردم عادی در تعامل با بخش‌های مختلف شهرداری است، می‌توان نتیجه گرفت که فساد در شهرداری بندرعباس نهادینه‌ شده است؟ در بین عموم مردم همواره صحبت از مسائلی همچون فساد، دلالی و کارچاق‌کنی در شهرداری‌ها وجود دارد. فساد مالی و اداری شاید بزرگ‌ترین آفتی است که می‌تواند عملکرد یک نهاد را به‌طور کلی تحت‌شعاع قرار دهد. از همین روست که با وجود اقدامات عمرانی زیادی شهرداری بندرعباس در سال‌های اخیر، همزمان سرمایه‌ اجتماعی آن هم تا حد زیادی پایین آمده است. چرا که با وجود فساد در لایه‌های مختلف شهرداری، نشانه‌ای از برخورد قاطع مدیران ارشد شهرداری با این موارد دیده نشده و تاکنون حتی یک مورد هم توضیح شفافی درباره‌ی برنامه شهرداری یا شورا برای مقابله با فساد  منتشر نشده است و همین برخی از شهروندان را نسبت به عملکرد مجموعه‌ی شهرداری و شورا بدبین و ناامید کرده است. با این حال در سال‌های اخیر برخی از شهرداری‌ها در کشور توانسته‌اند با اتخاذ تصمیمات درست و اصلاح ساختار سازمانی به نتایج مناسبی در‌ زمینه‌ی کنترل فساد‌ برسند و برخی دیگر همچون شهرداری بندرعباس همچنان درگیر این معضل هستند.

برای جلوگیری از فساد چه باید کرد

گام نخست مقابله با فساد در شهرداری، شناسایی ریشه‌های بروز فساد است. مستندات زیادی هست که در شهرهای مختلف کشور شورا و شهرداری طی چندسال اخیر اقدامات متعددی کرده‌اند تا علاوه بر شناخت فساد در مجموعه شهرداری، ابتدا جلوی بروز آن را بگیرند.
طبق مطالعات انجام شده در حال حاضر بیش از ۳۶ گلوگاه فساد در مجموعه مدیریت شهری هست که ازجمله مهم‌ترین آن‌‌ها کمیسیون ماده۵، شوراهای معماری مناطق، کمیسیون ماده ۱۰۰ و ... است.

شفافیت، مهم‌ترین راهکار مقابله با فساد

یکی از کارآمدترین روش‌ها برای مقابله با فساد در مدیریت شهری و احیای سطح اعتماد متقابل مردم و شهرداری قرار دادن شهرداری در اتاق شیشه‌ای از طریق ابزارهای شفافیت است. از این رو همزمان با شروع فعالیت دوره‌ی پنجم شوراها، «حرکت به سمت شفافیت» ازجمله برنامه‌هایی بوده که در دستورکار بسیاری از شهرداری‌های بزرگ و کوچک در کشور قرار گرفته است. برخی از کارشناسان شهری هم «شفافیت و ایجاد مطالبه‌گری برای پاسخ‌گو بودن مدیران شهری» را از مهم‌ترین راه‌های مبارزه با فساد می‌دانند. آنها معتقدند این شفافیت همزمان باید در شورای شهر هم به وجود آید. به این معنا که شفافیت، پاسخ‌گو بودن اعضای شورای شهر نسبت به عملکردشان را ایجاد کند. از دیدگاه کارشناسان، آنچه می‌تواند به کاهش فساد در حوزه واگذاری پروژه‌های شهری به پیمانکاران (به‌عنوان یکی از پرتخلف‌ترین حوزه‌ها) منجر شود؛ گردش آزاد اطلاعات شهری و ایجاد شفافیت در رویه‌ها، نظارت‌ها و مسوولیت‌ها در زمینه‌ی قراردادها و مناقصه‌هاست.

واکنش شورای شهر بندرعباس به فساد در شهرداری

در پی اعلام بازداشت دومین شهردار منطقه به اتهام فساد مالی، رییس شورای شهر بندرعباس در واکنش به آن، ابتدا شهردار بندرعباس را به باد انتقاد گرفت که «آیا خبر دستگیری مدیران ارشد شهرداری را شنیده است».فاطمه جراره که طی ۷‌سال عضویتش در شورا همواره منتقد عملکرد امینی‌زاده شهردار بندرعباس بوده و دو بار هم سابقه طرح سوال از شهردار را دارد، این‌بار از او پرسیده «آیا گمان نمی‌کنید باید با سری افکنده و چشمانی خجل از مردم نجیب بندرعباس عذرخواهی کرده و غده‌های خفه‌کننده فساد رسیده به حلقوم شهرداری را با دست خود بیرون بکشید؟»وی همچنین از دستگاه قضایی خواست «سرمنشاء و راس فساد [در شهرداری] را پیدا کرده و با آن برخورد جدی و شدید کند» و خطاب به سایر اعضای شورای شهر بندرعباس هم گفت «از اختیارات قانونی شوراها استفاده کرده و بنیاد فساد را بکنیم و ریشه آن را بخشکانیم».
فیصل دانش که با ۱۳سال عضویت باسابقه‌ترین عضو شورای شهر بندرعباس است هم دومین عضو این شوراست که به این موضوع واکنش نشان داد. البته او از دلایل بروز اتهامات دو شهردار منطقه اظهار بی‌اطلاعی کرده و از نهادهای قضایی و نظارتی خواسته مساله را برای اعضای شورای شهر توضیح دهند. چرا که به گفته‌ی او پس از این «باید دید که شهردار منطقه یک که می‌گویند دچار فساد مالی شده، از مافوق خود (شهردار بندرعباس) دستور می‌گرفته یا خودسرانه اقدام کرده است».به گفته‌ی او «شورای شهر قدرت نظارتی قوی ندارد» و این قدرت را باید مجلس به شورا بدهد.دانش همچنین اضافه کرد «شنیدن فساد مالی یک شهردار آن‌هم در شرایط سخت اقتصادی که مردم به سر می‌برند بسیارسخت و غیرقابل پذیرش است».از دیدگاه ۹ عضو دیگر شورای شهر بندرعباس (اسماعیل باوقار، جواد بلارک، مجید عسکری‌زاده، فرزانه آرامش، رضا حیدری‌زاده، احمد عامری، آبتین امیری، اسلام باوقار و کیانوش جهانبخش) درباره‌ی این موضوع تا این لحظه خبری منتشر نشده است.

فسادستیزی در شورای شهر؛ صفحه موردنظر موجود نیست

در چند سال‌ اخیر موضوع مقابله با فساد در کشور ابعاد گسترده‌تری یافته و برگزاری دادگاه‌های متعدد از متهمان بزرگ و کوچک اقتصادی موید این مساله است. مقام معظم رهبری نیز در سال ۹۷ طی سخنانی درباره‌ی فساد گفتند «تسامح در مبارزه با فساد، هم‌دستی با فاسدان است».همواره انتظار عمومی بر این بوده که اعضای شورای شهر به‌عنوان اولین ناظران بر شهرداری، بر تاریکی‌های موجود این نهاد نور بتابانند نه اینکه خودشان هم جزیی از پروژه عدم‌شفافیت در شهرداری باشند. با وجود اقدامات متعددی که در دوره‌ی اخیر بسیاری از شوراها در کشور برای ایجاد شفافیت و بستن راه‌های فسادانگیز در شهرداری انجام داده‌اند، در بندرعباس اما شرایط به‌گونه‌ای دیگر است. با جست‌وجو میان گفته‌های اعضای شورای شهر بندرعباس و نیز خبرهای منتشرشده در سایت این شورا، می‌توان دریافت کلیدواژه «فساد» یکی از مهجورترین کلمات استفاده‌شده در این دوره از شوراست. علاوه بر آن تاکنون مصوبه‌ای در راستای ایجاد شفافیت و مقابله با فساد هم در این شورا دیده نشده، اندک وعده‌های سال‌های پیش درباره‌ی «شفافیت در اعلام بودجه شهرداری یا تبدیل شهرداری به سازمانی شیشه‌ای» هم اکنون زیر گردوغبار فراموشی پنهان شده‌اند. با وجود ابزارهای نظارتی متعددی که در قانون برای نظارت شوراها بر عملکرد شهرداری پیش‌بینی شده، ابراز بی‌اطلاعی سخنگوی شورای شهر از اتهامات دو شهردار منطقه، و کافی ندانستن توان نظارتی شورا نوعی فرافکنی و فرار رو به‌جلو است. اگر قرار بر بی‌اطلاعی باشد پس چه تفاوتی میان یک عضو شورای شهر با شهروند عادی است؟ حتی با تحقیقی مختصر هم می‌توان دید که شوراهای شهرهای مختلف کشور چه اقداماتی را برای ایجاد شفافیت و بستن راه‌های بروز فساد در شهرداری‌ها انجام داده‌اند. مگر آن‌ها از قانون دیگری استفاده می‌کنند یا همین قانون شوراها که شورای بندرعباس هم باید تابع آن باشد.

اعلام‌نظر درباره‌ فساد، شاید وقتی دیگر

با اعلام خبر اتهامات مالی دو شهردار منطقه در بندرعباس، بیش از هر زمان ضروری است که اعضای شورای شهر واضح و روشن نظرشان درباره‌ی این اتهام‌ها و نیز فساد موجود در شهرداری را بیان کنند. تاکنون در این‌باره «سکوت» راهکار اغلب اعضای شورا بوده، شاید هم اعلام نظر و مخالفت با فساد در شهرداری را برای فرصتی بهتر همچون میتینگ‌های تبلیغاتی‌ انتخابات سال آینده گذاشته باشند. اما بعید به نظر می‌رسد افکار عمومی یک سال دیگر منتظر بمانند تا نظرات دیرهنگام اعضای شورا درباره‌ی فساد را بشنوند.
از این رو ممکن است این سکوت اعضای شورا به «بی‌تفاوتی در برابر فساد» یا حتی «همراهی با متهمان فساد مالی» هم تعبیر شود. چرا که اگر فساد در شهرداری خط قرمز اعضای شورای شهر بندرعباس است لازم است واضح و با صدای رسا اعلام شود.
در زمینه‌ی مقابله با فساد در شهرداری‌ها می‌توان اعضای شوراها را در دو دسته گنجاند؛ حامیان فساد که با عدم نظارت بر عمکرد شهرداری در بروز و گسترش فساد غیرمستقیم نقش دارند و مخالفان فساد که با اجرای قانون، نظارت جدی بر عملکرد شهرداری و همراهی با دستگاه‌های نظارتی در پی ریشه‌کن کردن فساد در شهرداری هستند. درباره‌ی دسته‌ی سوم یا ساکتان فساد هم افکار عمومی تصمیم می‌گیرد که آنان را در صف موافقان یا مخالفان فساد بگنجاند.