دفاتر تسهیلگری، سرعت‌بخش توسعه محله‌ها

تسهيلگری در حقيقت به معنای  آسان کردن و سرعت‌ بخشيدن به یک فرايند يا اتفاق است. این آسان‌سازی در توسعه محلات معمولا از طریق فعاليت‌ها يا سازوکارهای اجتماعی انجام می‌شود. شناسایی افراد و گروه‌های حساس، بررسی مشکلات هر یک از آن‌ها و اجرای برنامه‌هایی در جهت بهبود وضع زندگی افراد نظیر راه‌اندازی کمپ‌های ترک اعتیاد از نمونه‌های این فعالیت‌ها است.
از اين رو، مدتی است که در بافت‌های فرسوده دفاتری با عنوان دفاتر تسهيلگری و توسعه محلی جهت نوسازی بافت فرسوده ايجاد شده‌اند. از اصلی‌ترين وظایف آن‌ها برقراری ارتباط با ساکنان بافت‌های فرسوده، معرفی ظرفیت‌ها و تسهيلات موجود و حل مشکلات مردم در زمينه های مختلف از جمله نوسازی بناها است‌.

معضل حاشیه‌نشینی در جوامع درحال توسعه

حاشیه‌نشینی، پدیده‌ای اجتماعی است که به دنبال توسعه شهرها به وجود آمده است. این پدیده هم در جوامع توسعه‌یافته و هم در جوامع درحال توسعه به چشم می‌خورد. میان توسعه شهرنشینی و پیدایش کلان‌شهرها در کشورهای جهان سوم و توسعه شهرنشینی در کشورهای توسعه‌یافته تفاوت‌هایی وجود دارد. این تفاوت‌ها را می‌توان در مواردی چون دلایل تاریخی به وجود آورنده حاشیه‌نشینی و در چگونگی رفتار اجتماعی حاشیه‌نشینان مشاهده کرد. یکی از علل به وجود آورنده حاشیه نشینی این است که روستاییان در جستجوی فرصت‌های شغلی مناسب به شهرها کوچ می‌کنند. اما از آنجا که درآمد کافی ندارند در حاشیه شهرها ساکن می‌شوند. بسیاری از آنها حتی از امکانات اولیه زندگی بی‌بهره‌اند. در سال‌های اخیر هم که با افزایش تورم اقتصادی در ایران و کاهش توان مالی مردم، افرادی مجبور به نقل مکان از مراکز شهرها به حاشیه شهرها شده‌اند. با افزایش حاشیه‌نشینی نابرابری‌های اجتماعی، فقر، بیکاری، بزهکاری و بسیاری معضلات دیگر به شکل بی‌رویه‌ای گسترش می‌یابد. باتوجه به رشد آسیب‌های اجتماعی در مناطق حاشیه‌نشین و کم‌برخوردار، لزوم توجه به مسائل و مشکلات این محلات و توسعه آن‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. با جلب مشارکت ساکنان این مناطق و به‌کارگیری نظرات و ایده‌های آن‌ها برای نوسازی محلات و با سازماندهی گروه‌های مردمی می‌توان بهسازی بافت فرسوده را به‌خوبی انجام داد. احداث دفاتر تسهیلگری و توسعه محلی، گامی مهم و کاربردی در جهت توانمندسازی و توسعه مناطق فرسوده است. این دفاتر به‌عنوان واسطه بین شهروندان با دولت و دستگاه‌های اجرایی عمل می‌کنند.

گفت‌وگو با «محمد امین آذریار»، تسهیلگر درباره اهداف تاسیس دفاتر تسهیلگری و فعالیت‌های آن‌ها؛

 توانمندسازی جوامع محلی با به‌کارگیری ظرفیت‌های شهروندان

هدف از ایجاد دفاتر تسهیلگری، شناسایی نیازهای جوامع محلی و تقویت و به‌کارگیری ظرفیت‌های شهروندان در جهت توانمندسازی جامعه محلی و رفع آسیب‌های اجتماعی است. هم اکنون دفاتر تسهیلگری در 235 محله از 22 استان کشور فعالیت می‌کنند. استان هرمزگان از جمله استان‌هایی است که دارای دفتر تسهیلگری است. یکی از این دفاتر در سال 97 در محله کمربندی تاسیس شده و درحال فعالیت است. در ادامه گفت‌وگو با «محمد امین آذریار»، کارشناس معماری و مسئول دفتر تسهیلگری و توسعه محلی کمربندی را می‌خوانید.

 دلایل و اهداف تاسیس دفاتر تسهیلگری چیست؟
اين دفاتر درواقع حلقه رابط ميان شهروندان و مسئولان دستگاه‌های اجرايی به شمار می‌روند و باتوجه به حضور كم‌رنگ دستگاه‌های اجرايی در زمينه ساماندهی سكونتگاه‌های غير رسمی، ظرفيتی مناسب برای ايجاد پيوند ميان ساكنان محلات و مسئولان هستند. دفاتر تسهيلگری با رویکرد اجتماع محور به دنبال توسعه اجتماعی محلات کمتر برخوردار هستند. افزایش حق مشارکت مردم، یاری‌رسانی به گروه‌های اجتماعی و استفاده از فناوری‌های توانمندساز از اهم نقش این دفاتر است. در زمينه‌هايی مانند اقتصادی و امور مربوط به توسعه اجتماعی فعاليت‌های متفاوتی دارند كه با شناسايی آسيب‌های اجتماعی هر محله نسبت به راهكارهای عملياتی اقدام می‌كنند. این دفاتر همچنین با بررسی‌های کارشناسانه اولویت‌بندی پروژه‌های ضروری و مورد نیاز مناطق را با مشارکت ساکنین محله انجام می‌دهند. در دفاتر تسهیلگری ارتقای آگاهی عمومی و مطالبه‌گری فرآیندی است که باید طی شود. دفتر تسهیلگری بر حسب نیاز جامعه محلی با ایجاد ساختارهای نهادی و مشارکتی، دستیابی به اهداف توسعه محلی را با مشارکت مردمی و ارتقای اعتماد و همبستگی اجتماعی ایجاد می کند.

 چرا محله کمربندی برای تاسیس این دفتر انتخاب شد؟
محله کمربندی یکی از محلات قدیمی شهر بندرعباس است. سالیان سال به‌علت کوچ کردن افراد از روستاها به شهر و پایین بودن درآمد این افراد و نداشتن هزینه کافی برای خرید خانه، آن‌ها به ساخت منازل بدون مجوز در محله کمربندی به‌علت داشتن فضای مناسب روی آورده‌اند. این امر باعث به وجود آمدن بافت فشرده در محله ، خانه‌های مخروبه، کوچه های تنگ و باریک و همچنین دسترسی نداشتن به امکانات اولیه شهری شده است. تمامی این عوامل مشکلات اجتماعی و فرهنگی را به وجود آورده است. محله کمربندی دارای 15824 نفر جمعیت و مساحت 152 هکتار می‌باشد و با کم‌توجهی برخی ادارات و سازمان‌ها مواجه شده‌است که آسیب‌های اجتماعی بسیار زیادی را در شهر ایجاد کرده است. این عوامل باعث تاسیس دفتر تسهیلگری در محله کمربندی شد.

مهمترین مشکلاتی که به رفع آن‌ها پرداختید چه بود؟
گرایش بالا به مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی توسط نوجوانان و جوانان محله کمربندی، رشد فزاینده ازدواج کودکان زیر ۱۸ سال، کمبود فضاهای تفریحی ورزشی در سطح محله، بیکاری زنان  سرپرست خانوار و جوانان محله، وضعیت اجتماعی و اقتصادی خانواده‌های زندانیان محله کمربندی از جمله مهمترین مواردی است که دفتر تسهیلگری و توسعه محلی محله کمربندی در راستای اهداف خود درخصوص بالا بردن سطح اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و حقوقی محله به آن‌ها رسیدگی کرده است.

 نتیجه این اقدامات چه بوده است؟
از مواردی که موجب گرایش به سمت مواد مخدر و مشروبات الکی می‌شد می‌توان به نداشتن اوقات فراغت مناسب نوجوانان و جوانان، بیکاری ، طلاق والدین و همچنین اعتیاد والدین اشاره کرد. در این خصوص با پیگیری‌های انجام شده موفق به گرفتن مجوز و احداث  کمپ ترک ‌اعتیاد در محله شدیم. از دلایل رشد ازدواج کودکان زیر 18 سال، تعصبات فرهنگی غلط است که جزئی از فرهنگ و سنت مردم است. دراین‌مورد طی جلساتی مشکلات خانواده های درگیر این مسئله بررسی شده و همچنین آموزش‌های لازم به آن‌ها داده شده است. یکی دیگر از مسائل مطرح شده توسط مردم کمبود فضاهای ورزشی در سطح محله و نداشتن اوقات فراغت مناسب در بین جوانان محله بود. برای حل این مشکل پیگیری‌های لازم انجام شده و چند سالن ورزشی برای استفاده جوانان درنظر گرفته شد. همچنین تجهیزات مورد نیاز برای پارک محله هم خریداری شده و در حال نصب است. جهت کمک به اشتغالزایی زنان سرپرست خانوار هم بررسی‌های لازم انجام شده و چند نفر از آن‌ها به یک کارگاه خیاطی معرفی شده‌اند. بورسیه گرفتن ۴۰ دانش‌آموز معرفی شده محله کمربندی، توسط دفتر تسهیلگری به بنیاد رویش هم از دیگر اقدامات موثر انجام شده در جهت ارتقای محله است.

 باتوجه به اینکه در زمان شیوع ویروس کرونا مردم با مشکلات زیادی روبه‌رو بوده‌اند، اقدامات دفتر تسهیلگری در این مدت چه بوده؟
دفتر تسهیلگری محله کمربندی از ابتدای شیوع ویروس کرونا در راستای آگاه‌سازی مردم درمورد ویروس و جلوگیری از ابتلا به آن، در فضای مجازی و همچنین از طریق نصب پوستر آموزش‌های لازم را به مردم ارائه داد. ضد عفونی کردن محله و تهیه و توزیع ماسک نیز از دیگر اقدامات دفتر تسهیلگری در این مدت بوده است. همچنین با همکاری موسسه‌های خیریه، سپاه، گروه‌های مردمی محله و نهادهای متولی، بسته‌های معیشتی و اقلام بهداشتی برای خانواده‌های کم برخوردار تهیه و بین آن‌ها توزیع شد.