وداع با مدرسه؟

 کرونا سبک تدریس و تحصیل در جهان را تغییر داد. در این دگرگونی، تکنولوژی به کمک آموزش‌وپرورش آمد. شبکه جهانی اینترنت، مسیر پیشرفت و تحصیل دانش‌آموزان را هموار کرد. تحصیل آنلاین، چالش‌های بسیاری را علاوه‌بر دانش‌آموزان، برای والدین نیز به همراه داشته‌است. گذشته از تهیه وسایل الکترونیکی هوشمند، ترغیب کودکان و سوق دادنشان به درس خواندن، یکی از بزرگترین مشکلات این روزهای والدین است. افت نمرات دانش‌آموزان در تحصیل مجازی، به نگرانی والدین از شرایط تحصیلی فرزاندانشان افزوده‌است. درحالی دانش‌آموزان بیشترین وقت‌شان را به بهانه آموزش با گوشی تلفن همراه هوشمند می‌گذراند، که والدین از استفاده مفید آن نامطمئن هستند.
آموزش‌وپرورش چهارچوب خاصی در آموزش آنلاین در اختیار مدارس قرار نداده است. تدریس به شیوه‌های متفاوت و استفاده از اپلیکیشن‌های مختلف علاوه بر شاد، بر دردسرهای والدین افزوده است. والدینی که پیشتر اغلب با شرکت در جلسات اولیا مربیان از اوضاع تحصیلی فرزندشان آگاه می‌شدند، حالا باید روزانه گزارش عملکرد او را ارائه دهند. تداخل نقش‌ها و افزایش وظایف آموزشی جدید والدین، به چالش اساسی والدین تبدیل شده است. برخی والدین بیشتر از دانش‌آموزان در انتظار پایان بحران کرونا و بازگشایی مدارس هستند. دانش‌آموزان پس از بحران اما دوباره‌ به مدارس باز می‌گردند؟

گفت‌وگو با «ماریه اسماعیلی»،
روان‌شناس پیرامون مسئولیت پدر و مادر در آموزش آنلاین
چالش فرصت‌زا
اپلیکیشن شاد و کلاس‌های آنلاین، دغدغه این روزهای‌ خانواده‌ها در تحصیل فرزندشان است. بیشتر والدین از شرایط تحصیل مجازی ناراضی‌اند. دانش استفاده از وسیله‌های هوشمند نیز بسیاری از والدین را به دردسر انداخته است. برخی والدین که خود را از فضای مجازی دور نگه داشته بودند نیز مجبور شدند عضوی از این محیط آنلاین شوند. «ماریه اسماعیلی»، روانشناس و طرحواره درمانگر، سال‌هاست کارگاه‌های فرزندپروری را در شهرستان قشم برگزار می‌کند. او می‌گوید بیشتر مراجعانش این روزها والدینی هستند که نمی دانند با مشکلات تحصیل فرزندشان چه کنند. با اینکه کم‌وبیش برخی موسسات کلاس‌هایشان را به شیوه آنلاین برگزار می‌کردند اما تحصیل مجازی در کشور عمومیت نداشته است. اسماعیلی می‌گوید کرونا علاوه بر سلامتی، شوک آموزشی را نیز به والدین وارد کرده است. والدین را در جایگاه معلم دوم کودکانشان قرار داده است؛ نقشی که تا پیش داز این بسیاری از والدین از پذیرشش شانه خالی می‌کردند. او در ادامه راه‌حل‌هایی پیشنهاد می‌دهد تا والدین چالش‌های تحصیل مجازی را رفع کنند. فرزندانشان را به تحصیل مجازی ترغیب کنند و محیط خانه را برای تحصیل آماده کنند.

تحصیل مجازی پدیده جدیدی است؟
تحصیل آنلاین شاید برای جامعه ایران تازگی داشته باشد اما در جامعه جهانی شیوه جدیدی نیست. آموزش آنلاین یا «برخط»، از حدود 200 سال پیش در دنیا آغاز شده‌است. شیوه‌‌ی تدریس مجازی در گذشته، مانند آنچه امروز شاهدش هستیم، از طریق رسانه‌ی مرئی و سمعی نبوده‌است. روش تدریس مجازی در گذشته، نوشتاری بود. استاد از طریق نامه‌نگاری، آموزش‌های لازم را به شاگردانش می‌داد. دانش‌آموزان نیز از سراسر دنیا پاسخ‌ها را ارسال می‌کردند. اغلب آموزه‌ها و نظریه‌هایی که در روانشناسی وجود دارد نیز، با نامه‌نگاری به دست ‌آمده‌است. معروفترین‌ نامه‌نگاری‌ها در روانشناسی، بین فروید و یونگ انجام شده‌است.

چرا والدین ایرانی تحصیل مجازی را پدیده‌ جدیدی می‌دانند؟
والدین تاکنون فکر می‌کردند مسئولیت آموزش دانش‌آموزان تنها برعهده مدرسه و معلمان است. آنها فکر می‌کردند تنها وظیفه خانواده، راهی‌کردن صبحگاهی دانش‌آموز و استقبال از او در بعدازظهر است. در نهایت، گاهی نیز به فرزندانشان در انجام تکالیف کمک کنند. فعالیت‌های آموزشی والدین تاکنون به این سطح محدود بوده‌است. پس از بحران کرونا و آغاز آموزش مجازی، اغلب والدین با فرزند‌شان سرکلاس حاضر هستند. درس خواندن و نخواندن او را متوجه می‌شوند. درگیری‌های کودک و معلم را می‌دانند. چون کرونا همه را با تغییر شیوه تحصیل غافلگیر کرد، والدین فکر می‌کنند این سبک تحصیل، عجیب غریب و دشوار است.

چالش‌های تحصیل مجازی در ایران ناشی از چیست؟
موضوع تحصیل مجازی، به لحاظ تعریفی شاید تا حدودی جدید باشد اما تمام این مشکلات با شیوه فرزندپروری حاکم در خانه مرتبط است. اگر حدوسطی در  شیوه فرزندپروری وجود داشته باشد، یعنی شیوه انعطاف‌پذیری و کنترل‌پذیری، مدیریت کردن چالش‌ها نیز آسان‌تر خواهد بود. پیشنهاد می‌شود والدین زمان کلاسی فرزندشان را، تنها به تحصیل‌اش اختصاص دهند. فضای خانه را کاملا به فضای آموزشی و کلاس درس تبدیل کنند. سعی کنند هرگونه سروصدا در زمان برگزاری کلاس آنلاین را  رفع‌ کنند. گوشی تلفن همراهی که دانش‌آموز برای تحصیل استفاده می‌کند، اغلب بین اعضا خانواده مشترک است. بهتر است زمان برگزاری کلاس درس به همه اطلاع داده شود. دانش‌آموزان که آنلاین درس می‌خوانند نیازمند اینترنت است. اگر زمانی که کودک در کلاس شرکت می‌کند، گوشی تلفن زنگ بخورد، اینترنت ممکن است قطع شود. اتفاقی که به وفور میفتد. تماس تلفنی و پیام‌های متفرقه بسیاری در طول کلاس بر روی گوشی ظاهر می‌شود که حواس کودک را پرت می‌کند. پس فضای محیط خانه باید به فضای کلاس درس نزدیک‌‎تر شود.

مهمترین دردسرهای والدین در آموزش آنلاین چیست؟
یکی از دردسرهای والدین، بیدار شدن دانش‌آموزان از خواب برای شرکت در کلاس‌ها است. دانش‌آموز در گذشته باید زود بیدار می‌شد تا به سرویس و زنگ صف برسد. حالت اضطراب مثبتی که منجر به مسئولیت‌پذیری‌ او می‌شد، دیگر وجود ندارد. مدرسه‌‌های کمی مانند گذشته، حتی در آموزش مجازی، قواعد و قوانین را اجرا و دانش‌آموز را مجبور به رعایت‌اش می‌کنند. والدین باید بپذیرند که در مدرسه قوانینی وجود دارد که فرزندشان نمی‌تواند از آن سرپیچی کند. این قوانین اگر رعایت نشود، کودک قانون‌‌ها را از همان ابتدا نمی‌پذیرد. کودک اگر رها باشد، براساس طبیعت‌اش رفتار می‌کند. طبیعت انسان به تنبلی و راحت‌طلبیِ بیشتر میل دارد. چون لذت آنی نصیب‌اش می‌شود. اگر لم بدهد و کتاب بخواند، لذت بیشتری می‌برد تا اینکه بخواهد پشت میز بنشیند یا از قوانین مآبانه پیروی کند. پس از آن اگر بخواهد نشسته کاری را انجام دهد، مغز با ما همراهی نمی‌کند. این موضوع ارتباطی با سن نیز ندارد. چون نمی‌دانیم آموزش به شیوه غیرحضوری تا چه زمانی ادامه دارد باید این موارد را جدی بگیریم.

والدین در تحصیل مجازی باید به چه نکاتی بیشتر توجه کنند؟
دانش‌آموزان باید بدانند که مدرسه وجود دارد اما شیوه‌ی رفتن به مدرسه تغییر کرده است. لازم است قبل از اینکه زمان کلاس دانش‌آموز شروع شود، والدین مانند گذشته با او بیدار شوند. کودک را نیم ساعت قبل از کلاس آماده کنند. هم به وضعیت خورد و خوراکش و هم پوشش‌اش رسیدگی شود. حس به مدرسه رفتن را به دانش‌آموز القا کنند. حواس‌شان باشد که تغذیه دانش‌آموز نیز مهم است. برخی والدین یا زیاد به تغذیه بها می‌دهند یا هیچ توجهی ندارند. در یکی از جلسات اولیا مربیان اعلام شد که بسیاری از دانش‌آموزان اضافه‌ وزن پیدا کرده‌اند. این موضوع نشان می‌دهد که نشستن‌های طولانی‌مدت به بهانه‌ی درس‌ و بازی‌های کامپیوتری پس از آن، که زمان زیادی را به خود اختصاص داده است، باعث کم‌تحرکی‌شان شده است. کودکان این روزها حوصله‌‌شان سر می‌رود. والدین برای جلوگیری از بحث، به راحتی با گوشی تلفن همراه آنها را مشغول می‌کنند. این کار پیامدهای درازمدت خطرناکی را به دنبال دارد. سیستم بدن کودک را به هم می‌زند. استفاده طولانی مدت از این وسایل، موجب آسیب به استخوان ستون فقرات و گردن او می‌شود. کم‌تحرکی نیز باعث چاقی کودک می‌شود. والدین باید به این نکته‌ها توجه کنند و تحرک کودک را چک کنند. در فاصله‌ی بین کلاس‌ها حتما تحرکی به کودک دهند. تغذیه سالم را به کودک برسانند. خواب کودک را تنظیم کنند. طبق همان مدلی که در گذشته به مدرسه ‌رفته‌است. چون کلاس‌ها آنلاین برگزار می‌شود، کودک تا هرموقع شب که دلش خواست نمی‌تواند بیدار بماند. کودکان حتما تا قبل از اینکه به نوجوانی برسند حتما باید شب‌ها زود بخوابند، وگرنه فرایند هوشیاری و بیداری اتفاق نمیفتد. نوجوانان استثنا هستند چون سیستم خواب‌شان مرتبط با بلوغ‌شان و تغییراتی است در بدن‌شان اتفاق میفتد. به همین خاطر، زمان خواب‌ نوجوانان با کودکان فرق می‌کند.

چگونه محیط خانه آماده تحصیل شود؟
چنانچه از لحاظ مالی مقدور است، وسیله‌ای که دانش‌آموز با آن در کلاس شرکت می‌کند، از وسیله بازی و تماس‌اش جدا باشد. پیشنهاد می‌شود که اگر والدین توانایی مالی داشته باشند، کامپیوتر رومیزی تهیه کنند. استفاده از کامپیوتر دانش‌آموز را مجبور می‌کند مانند سرکلاس درس، پشت میز بنشیند. پشت میز و روی صندلی نشستن مهم است. نحوه‌ی درست نشستن، از حالت درازکش و خواب آلودگی دانش‌آموز در صبح می‌کاهد. تمرکز و حواس دانش‌آموز به درس بیشتر می‌شود. در گذشته گوشی یا تبلت در اختیار دانش‌آموز، وسیله بازی‌اش بود. ذهنیتی که او درحال حاضر از این وسیله‌ها دارد نیز بیشتر حاصل از کارایی آن در گذشته است. به همین خاطر اگر وسیله بازی و تحصیل جدا باشد، دانش‌آموز زودتر متوجه می‌شود که داستان جدی‌تر است. او می‌داند باید سر ساعت مقرر پشت میز بنشیند و فضاسازی کلاسی انجام شود. فرقی نمی‌کند که دانش‌آموز دبستانی یا متوسطه باشد. مهم این است که حالتش در زمان تحصیل‌ با روزمره‌اش تفاوت داشته باشد. دانش‌آموز اگر در خانه کامپیوتر ندارند، با همان تبلت یا گوشی موبایل، به شیوه‌ایی که گفته شد، در کلاس شرکت کند. بین سیستم آموزش‌و‌پرورش کشورهای مختلف تفاوت وجود دارد. کشورهای خارجی اصرار به راحتی دانش‌آموزان دارند. برخی قوانین اما در سیستم آمورش‌و‌پرورش کشورمان وجود داشته است که اگر رها شوند، دانش‌آموز دیگر موضوع تحصیل را جدی نمی‌گیرد. بنابراین فضاسازی کلاسی مانند دوران مدرسه مهم است.

به نظر شما باید این شیوه تحصیل را برای همیشه پذیرفت؟
حتی اگر ترس از ابتلا به کرونا و آموزش مجازی هم نباشد، جامعه به سوی زندگی آنلاین پیش می‌رود. تکنولوژی در جای جای زندگی ما دیده می‌شود. احتمال اینکه نحوه‌ی آموزش سنتی برچیده شود و شیوه برخط جایگزین آن شود، خیلی زیاد است. پس باید از همین الان آموزش‌های لازم را ببینیم و فرزندانمان را با این شرایط وفق دهیم. محدودیت تحصیل حضوری و استفاده از افکار و نظرات اساتید معتبر، دیگر در خیلی از دانشگاه‌های دنیا وجود ندارد. شیوه‌ی سنتی به مروز منسوخ می‌شود. قبل از انقلاب صنعتی کودکان از سن مشخصی باید در کنار والدین در مزرعه کار می‌کردند. آموزش که یک امر ضروری شد، والدین نیز به اجبار پذیرفتند که نمی‌توانند از کودکان به عنوان نیروی کار همیشگی در زمین کشارزی استفاده کنند. مطمئن باشید که آموزش برخط یا آنلاین نیز جای شیوه سنتی را می‌گیرد. همانطور که والدین تحصیل کودکان را پذیرفتند، به ناچار تغییر شیوه آن را نیز می‌پذیرند. این امر گریزناپذیر است. والدین باید از از وضعیت پیش‌آمده نهایت استفاده را ببرند تا دانش‌آموزان فردا با کمترین هزینه‌، بهترین آموزش‌ها را ببینند. دانشگاه رفتن هم شاید دیگر معنا نداشته باشد. دیگر لازم نیست دانشجو در یک محیط فیزیکی حاضر شود تا از نظریات، مکتوبات نویسندگان و دانشمندان قدیمی بهره ببرد. ما می‌توانیم با سرچ در گوگل و استفاده از سایت‌های آموزشی مختلف به غنی‌ترین اطلاعات‌ و کتاب‌ها دست یابیم. کم‌بهرگی‌مان در استان را به راحتی نمی‌توانیم تغییر دهیم اما می‌توانیم به جامعه جهانی بپیوندیم. این انتخاب ماست. به مرور باید عضو فعالی از دهکده جهانی شویم. کرونا چیزهای زیادی را به ما یاد داده است. اگر شرایط زیرساختی مناسب‌تری داشتیم البته می‌توانستیم از این فرصت بهره بیشتری ببریم.