قطر؛ میانجیگر جدید خاورمیانه

کشور قطر  همواره سعی داشته خود را صلح‌طلب نشان دهد. به طوری که بین کشورهای ایران و آمریکا، ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس، ترکیه و عربستان نقش میانجیگری خود را ایفا کرده‌است. وابسته بودن اقتصاد قطر به صادرات انرژی و سرمایه‌گذاری‌های خارجی را می‌توان یکی از علل قطر برای میانجیگری دانست. در ادامه به میانجیگری قطر درمیان کشورهای مختلف و اهداف مهم این کشور برای واسطه‌شدن می‌پردازیم.

به گزارش صبح ساحل، رهبران کشور قطر پس از آنکه پذیرفتند، کشورشان به عنوان یک کشور کوچک، قادر به قدرت نمایی در حوزه‌های سخت و نظامی نیست، دیپلماسی را سرلوحه‌ی سیاست خارجی خود قرار دارند تا بدین وسیله بتوانند نقشی فعال در منطقه و جهان ایفا کنند.

قطر در سالهای اخیر، به دنبال این بود که از خود وجهه‌ای صلح طلب نشان داده که به دنبال ایفای نقش فعال برای تنش زدایی و برقراری ثبات و امنیت در منطقه است. همین امر به علاوه‌ی نقش‌آفرینی فعال قطر در سازمان‌های بین‌المللی، سبب شد تا در پایان تحریمی که از سال 2017، عربستان، امارات، بحرین و مصر علیه قطر اعمال کرده بودند، از جانب تمام مجامع بین‌المللی، طرف‌های تحریم کننده مقصر شناخته شده و در نهایت، تحریم کنندگان، با دریافتن اینکه تحریم بی اثر بوده است، به عادی سازی روابط خود با قطر بپردازند. در دهه‌ی گذشته، قطر حضور فعالی در خاورمیانه و شمال آفریقا داشته است؛ در تنش‌های سومالی، جنگ داخلی لیبی، بحران سوریه و مسئله‌ی فلسطین، تاثیرگذاری قطر بعنوان یک بازیگر مهم، غیرقابل انکار است. این نقش آفرینی، علاوه بر حضور مستقیم، در شکل میانجی‌گری نیز قابل مشاهده است. دوحه، میزبان مذاکرات بین احزاب فلسطینی و میانجی بین آنها بوده‌ است، میزبان مذاکرات صلح افغانستان بوده و در ماه‌های اخیر نیز پیشنهاداتی مبنی بر میانجی‌گری میان ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس و  تهران و واشنگتن، ارائه نموده‌است.

میانجیگری میان ایران و امریکا

میان ایران و آمریکا، کشور‌های زیادی تاکنون، میانجیگری کرده یا پیشنهادی مبنی بر میانجی‌گری داده‌اند. کشورهای اروپایی، روسیه و حتی ژاپن، در ادوار مختلف سعی در آن داشته اند که به کاهش تنش ها میان تهران و واشنگتن بپردازند که البته در بیشتر موارد اثربخش نبوده است.

در بین کشورهای عرب منطقه، در زمان ریاست جمهوری اوباما، عمان در سالهای 2012 و 2013 این نقش را به عهده داشت که البته بیشتر تسهیل گر مذاکرات غیر مستقیم میان ایران و آمریکا بود، کویت نیز پیشنهاد میانجی گری بین ایران و ایالات‌ متحده را داده بود و امروز قطر به دنبال ایفای این نقش است که البته با توجه به روابط نزدیک میان ایران و قطر به نظر می‌رسد دوحه گزینه‌ی مطلوبی برای چنین امری باشد.

از طرفی، تیم جدید کاخ سفید، بر خلاف دولت قبلی، رابطه‌ی خوبی با قطر دارد و این مسئله، به علاوه‌ روابط نزدیک دوحه- واشنگتن به ویژه در مسائل نظامی ازجمله استقرار بزرگترین پایگاه هوایی ایالات متحده در خاک قطر، دوحه را به میانجی قابل اعتمادی برای آمریکا تبدیل کرده است.

«محمد بن عبدالرحمن آل ثانی»، وزیر امور خارجه‌ی قطر، در هفته‌های گذشته با جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی جو بایدن و نیز رابرت مالی، نماینده‌ی ویژه‌ی آمریکا در امور ایران، گفتگوهایی داشت، همچنین در سفری به همراه یک هیئت دیپلماتیک به ایران آمد تا احتمالا مواضع طرف ایرانی را هم بررسی نماید.

سفر وزیر خارجه‌  قطر به ایران، در شرایط کنونی رویداد مهمی بود، بسیاری معتقدند، قطر حامل پیام واشنگتن برای ایران بوده است و عده‌ای نیز این سفر را در راستای میانجی‌گری قطر میان ایران و عربستان ارزیابی می‌کنند.

به هر روی، قطر در تلاش است که تا حد امکان، از هر تنش احتمالی جلوگیری کرده و کشورهایی که تنش میان آنها ضربه‌ جدی به قطر خواهد زد را سر میز مذاکره بنشاند تا از این طریق امنیت خود را ولو در کوتاه مدت تضمین نماید.

مقامات دوحه اعلام کرده اند که کشورشان به دنبال تسهیل گفتگو میان تهران و واشنگتن بوده و قصد دارد مسیر بازگشت به توافق هسته‌ای برجام را هموار نماید.

میانجیگری میان ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس

از سوی دیگر، قطر پیشنهاد میانجیگری میان ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را نیز ارائه کرده‌ است. پس از آنکه همسایگان عرب، به تحریم قطر پرداختند، روابط این کشور با جمهوری اسلامی ایران گسترش یافت، ایران آسمان خود را به روی هواپیماهای قطری باز گذاشت و مواد غذایی در اختیار این کشور قرار داد، اقدامات ایران و ترکیه در جهت کمک به قطر، سبب شد تا عبور از تحریم برای این کشور ممکن شود.

به همین جهت، پس از توافق العلا و رفع تحریم، قطر در تلاش است که علاوه بر حفظ روابط خود با متحدان زمان تحریمش، زمینه‌ی ایجاد روابط نزدیک میان آنها و همسایگان عرب خود را فراهم آورد. از طرفی، مسائلی که میان قطر و دیگر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، ایجاد اختلاف می‌کردند، هیچ کدام از بین نرفته اند و قطر با حفظ جانب احتیاط، واقع گرایانه مسائل را رصد می‌‌کند و به این امر واقف است که این توافق ممکن است موقت بوده و در طولانی مدت با احیای مشکلات سابق، از بین برود.

پس از آنکه ائتلاف به رهبری عربستان به تحریم قطر پرداختند، شروط 13 گانه‌ای ارائه کردند که قطر به شرط محقق نمودن آنها می‌توانست از تحریم خارج شود. قطع ارتباط قطر با ایران، منحل شدن پایگاه نظامی ترکیه در قطر و نیز توقف حمایت قطر از گروه های اسلام گرای منطقه به ویژه اخوان‌المسلمین، از جمله‌ی این شروط بود و توافق العلا در حالی صورت گرفت که هیچ یک از شروط محقق نشدند، لذا قطر قصد دارد با وجود توافق نیز، متحدان دیگر خود را حفظ کند چرا که پس از تجربه‌ی تحریم، دریافته‌ است گره زدن امنیت کشورش به چند بازیگر محدود، ایجاد بحران خواهد کرد.

میانجیگری میان ترکیه و عربستان

قطر سعی می‌کند با ایجاد زمینه‌ مذاکرات سازنده میان آنکارا و ریاض، به تنش زدایی میان دو کشور پرداخته تا علاوه بر ایجاد ثبات در منطقه، پس از توافق العلا روابط خود با ترکیه را از دست نداده و قادر به حفظ پایگاه‌های این کشور در خاک قطر، بدون مخالفت مشکل سازی از جانب همسایگان خود باشد.

میانجیگری میان ایران و عربستان

میانجی‌گری میان ایران و عربستان نیز از دیگر اقداماتی ‌است که قطر در صدد انجام آن است، وزیر خارجه‌ قطر، پیشنهاد تسهیل‌گری مذاکرات میان تهران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را ارائه کرده و ایران نیز از آن استقبال کرده است، مقامات عربستان نیز مخالفت آشکاری با چنین پیشنهادی نداشته‌اند.

ولیعهد عربستان دریافته که دولت جدید مستقر در کاخ سفید، حامی بی چون و چرای سیاست های بعضا تنش‌زای سعودی در منطقه نخواهد بود، لذا برای حفظ خود در جایگاه سلطنت و نیز حفظ روابط نزدیک با ایالات متحده، از تنش زدایی و برقراری صلح در منطقه استقبال می‌کند، عادی سازی روابط با قطر و نیز عدم مخالفت آشکار با مذاکرات تهران_ریاض نیز در همین راستا قابل درک است.

هدف قطر از میانجیگری چیست؟

اما چرا قطر به دنبال میانجی‌گری است؟ بهبود روابط ایران و آمریکا و ایران و عربستان، چرا به مسئله‌ای مهم در سیاست خارجی قطر تبدیل شده است؟

باید توجه داشت، قطر کشوری کوچک در کنار دو همسایه‌ی بزرگ قدرتمند ایران و عربستان است، هم‌چنین، میزبان پایگاه هوایی العدید متعلق به ایالات متحده است، افزایش تنش میان ایران و عربستان، و یا ایران و آمریکا، تاثیر مستقیمی بر قطر خواهد داشت.

حجم وسیعی از اقتصاد قطر، وابسته به صادرات انرژی و نیز سرمایه گذاری های خارجی در این کشور است، به ویژه آنکه قطر در حال آماده شدن برای میزبانی بزرگترین تورنمت ورزشی جهان در سال 2022 می‌باشد و این امر در ادامه‌ تلاش های این کشور در حوزه‌ی سرمایه‌گذاری در صنعت توریسم است.

ناامنی در خلیج فارس، امنیت انتقال انرژی را از بین خواهد برد و قطر را به منطقه‌ی ناامنی بدل خواهد کرد که سرمایه‌گذاری در آن ریسک زیادی دارد، همچنین صنعت توریسم در این کشور به کلی نابود خواهد شد.

به همین دلیل، قطر نیاز جدی به برقراری صلح و امنیت در منطقه دارد، برای تحقق امنیت، به حفظ روابط خود با بلوک های متخاصم می‌پردازد و در تلاش است برای نزدیک کردن مواضع آنها میانجی قابل اعتمادی بوده و به مرکز دیپلماسی منطقه تبدیل شود. قطر در تلاش است جایگاه خود را که در زمان ریاست جمهوری ترامپ در ایالات متحده، تضعیف شده بود، بازگرداند و در این راستا و نیز در نبود سلطان قابوس، خود را جایگزین طبیعی عمان می‌داند.

تلاش قطر در راستای میانجی‌گری میان ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، حتی اگر به مذاکرات مستقیم میان تهران و ریاض نینجامد، سبب می‌شود تا مواضع شورا نسبت به ایران تا حدود زیادی تعدیل شود، همچنین، اقدامات دوحه برای میانجی گری میان ایران و آمریکا، که با تحلیل دقیق مواضع دو کشور نسبت به یکدیگر از جانب مقامات قطری در حال انجام است زمینه را برای تسهیل گفتگو میان دو کشور فراهم خواهد کرد.

در زمان ریاست جمهوری بایدن در کاخ سفید، به نظر می‌رسد امکان ائتلاف‌سازی های منطقه‌ای فراهم شده است و اولویت دیپلماسی و نیز چندجانبه‌گرایی موجود در سیاست خارجی دولت جدید آمریکا، به نقش آفرینی سازمان های بین المللی و سازوکارهایی که پدیدآورنده‌ی صلح هستند کمک خواهد کرد. در چنین شرایطی، نیاز به حضور فعال بازیگرانی است که فرایند آغاز شده در جهت تنش زدایی را به سرانجام رسانند.

در خاورمیانه، قطر، خود را حافظ صلح و امنیت منطقه می‌داند، نیاز مبرم این کشور به برقراری امنیت در خلیج فارس و نیز تجربه‌ی میانجی‌گری های فعال و میزبانی مذاکرات صلح، قطر را به بازیگر مهم و موثری در منطقه تبدیل کرده و از این کشور واسطه‌گر قابل اعتمادی ساخته است

منبع:میدل ایست نیوز