تکه‌ فراموش‌شده‌ای از قدمت هرمزگان

قلعه شمیل اثر با ارزشی برای اهالی این دهستان به شمار می‌آید. درگذشته این قلعه با وجود قلعه‌های بلند از خشت و گل، برای حفظ و پاسداری از مردم بنا شده‌است. اهالی بخش شمیل، سالیان زیادی است که برای قرارگرفتن این اثر در فهرست ملی، تلاش‌های بی‌وقفه‌ای انجام می‌دهند. همچنان اما تلاش‌های‌شان بی‌نتیجه مانده‌است. سال97، معاون میراث فرهنگی هرمزگان از تهیه پرونده ثبتی قلعه شمیل برای ثبت در فهرست آثار ملی خبر داد‌ه‌بود. صحبتی که بعد از گذشت 4 سال، دوباره از جانب او تکرار شد! چرا باید میراث فرهنگی استان به فراموشی سپرده شود؟ این اثرهای باستانی، گنجینه‌های گران‌بهایی هستند که قدمت و شکوه استان‌مان را نشان می‌دهند. ای کاش قبل از نابودی کامل قلعه شمیل، آن را به مردم کشور و جهان بشناسانیم. گلایه‌های اهالی دهستان شمیل، مرا مجاب به پیگیری معلق ماندن این پروژه کرد. در ادامه گفت‌وگو با اهالی بخش شمیل و معاون میراث فرهنگی هرمزگان را می‌خوانیم.

قلعه شمیل یکی از قلعه‌های تاریخی هرمزگان است. اهالی بخش، چندین سال است که برای ثبت این قلعه اقدام کرده‌اند اما هربار به در بسته می‌خورند. به گفته «سبحان تنی»، یکی از اهالی این بخش، هربار که مسئولان برای بازدید می‌آیند بهانه‌ هزینه‌بر بودن و نبود بودجه لازم را می‌آورند. آخرین بازدید مسئولان میراث فرهنگی استان در سال99 بود که هزینه علمیات نقشه‌برداری از این قلعه را حدود 10 میلیون تومان برآورد کردند اما باز هم به علت نبود بودجه خبری از اجرایی‌شدن عملیات نقشه‌برداری نشد! «سدیدالسلطنه کبابی» در کتاب «اعلام الناس فی احوال بندرعباس»، صفحه31  نوشته‌است: «شمیل و قلعه آن از آثار پارسیان به‌شمار آید؛ چون‌که تازیان موفق به احداث این‌گونه قلاع نبوده‌اند و آن قلعه هم قبل از پرتگالی‌ها موجود بود». به همین علت، او معتقد است که قلعه شمیل متعلق به زمان هخامنشیان است و قدمت آن بیش از سه هزار سال است. تنی می‌گوید: «در پشت این قلعه، قبرستان قدیمی به نام «بت گُورو» یا قبرستان زردشتی‌ها وجود داشت، اما با بی‌اعتنایی و به ثبت ملی نرساندن آن، از بین رفت. ما اهالی شمیل نگران هستیم این میراث ملی بخش‌مان مانند قبرستان بت گورو از بین برود». همچنین افراد سالخورده شمیل معتقدند که اشیای تاریخی زیادی در قلعه شمیل وجود داشته اما طی سال‌های گذشته به دست برخی افراد سودجو به غارت رفته‌است. همچنین دیواره‌ها و کنده‌کاری قلعه شمیل براثر بارندگی و عدم رسیدگی روبه نابودی هستند. اهالی این دهستان، بیش از 10 سال است که تنها به ثبت ملی رساندن قلعه شمیل را خواستار هستند، تا آثار باستانی بخش‌شان برای تمام کشور و حتی جهان شناخته‌شده باشد، اما با وعده‌های عملی‌نشده مسئولان مواجه می‌شوند! این حق شمیل است که میراث بخش‌شان را ملی و نام‌آشنا با مردم جهان کنند.

 

 

 گفت‌وگو با «عباس نوروزی»، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان درباره بی‌توجهی به آثار تاریخی

 

«عباس نوروزی»، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان درباره وقفه در ثبت ملی قلعه شمیل می‌گوید: «مسئولان میراث فرهنگی اقدامات اولیه را انجام دادند اما منتظر بهبود شرایط کرونا هستیم. قطعا قلعه شمیل در سال 1400، جزو آثار ملی هرمزگان به شمار می‌آید».

 

خیر، کتاب‌ها منبع موثقی برای این موارد نیستند؛ زیرا هیچ ادله‌ علمی و کارشناسی در آن‌ها ذکر نشده‌است. بنابراین مهم‌ترین منبع برای این موارد، میراث فرهنگی است. باستان‌شناسان و مرمت‌گران پس از بررسی‌های لازم و مطالعات به قدمت یک اثر باستانی دست پیدا می‌کنند. قلعه شمیل متعلق به دوره‌ی صفویه است اما در دوره‌های مختلفی از این قلعه استفاده شده‌است. باید پشت بناهای باستانی استناد و مدارک باشد تا بتوانیم به جایگاه ثبت ملی برسانیم.

 

چند نوع قبرستان در هرمزگان وجود دارد. میراث فرهنگی، یگان حفاظت اعتبارات و نیروی محدودی دارد. نمی‌توانیم از تمامی بناهای تاریخی استان محافظت کنیم. باید دهیاران مناطق و نیروهای انتظامی و ارگان‌های مختلف به کمک میراث فرهنگی آیند تا این گنجینه‌های ارزشمند محفوظ و دست‌نخورده بمانند. اگر حفاری غیرمجازی در آثار باستانی رخ دهد، فرد متخلف دستگیر می‎‌شود. پس از بررسی‌های میراث فرهنگی و میزان ارزشمندبودن اثر تاریخی، مطابق با نظر کارشناسان، متخلف موظف به پرداخت جریمه نقدی یا حبس خواهد بود.

10 میلیون‌ تومان برای میراث فرهنگی مبلغ زیادی نیست اما هر اعتباری، نیازمند یک ردیف بودجه‌‌ای است. هر بنایی که جز فهرست آثار ملی باشد، از جانب سازمان برنامه‌وبودجه، برای اقدامات لازم برای حفظ و نگهداری اثر، ردیف بودجه‌ای دریافت می‌کند. درنهایت بناهایی که جز آثار ملی نباشند، شامل این اعتبار نمی‌شوند. ابتدا باید یک اعتبار استانی تحت عنوان مستندسازی دریافت کنیم که متاسفانه در این مدت  به جز اعتبارات عمرانی، اعتبارات مطالعاتی و ثبت آثار در استان نداشته‌ایم. تاکنون هر آثاری در هرمزگان ثبت شده‌است، از اعتبارات و نظرات کارشناسان استفاده شده‌ که توانایی و امکانات آن در استان مهیا بوده‌است. درباره «قلعه شمیل» نیز چهار مسئول ازجمله؛ باستان‌شناس، مرمت‌گر ، معمار به این منطقه اعزام کردیم. مستندسازی‌های این قلعه آماده است. همچنین طی سال‌های گذشته با دهیار شمیل جلسه‌ای برگزار شده‌بود و دهیار قول همکاری و اجرای نقشه‌برداری را داده‌بود، اما بنا به علت‌های نامعلوم نتایج نقشه‌برداری را ارسال نکردند. به هرحال، ما نواقص پرونده را کامل کردیم و جزو بناهایی معرفی کردیم که در سال 1400 ثبت شود. منتظر اعلام وزارت‌خانه هستیم که نوبت ثبت آثار غیرمعقول را به ما دهند. 

 

قلعه شمیل در فهرست امور 1400 میراث فرهنگی استان قرار گرفته‌است. اما با توجه به وضعیت قرمز کرونا در بسیاری از مناطق کشور، زمان برگزاری جلسه شورای ثبت نامعلوم است. در این جلسه، حضور هیئت علمی دانشگاه‌های مختلف، مسئولان وزارت‌خانه و منتقدین میراث فرهنگی الزامی است. علی‌رغم این‌که بیشتر جلسات به صورت ویدئو کنفرانس برگزار می‌شود، جلسه شورای ثبت ملزم به حضوری‌بودن است. میراث فرهنگی هرمزگان، موافقت اولیه ثبت ملی قلعه شمیل را گرفته‌است، توانسته ثابت کند که این قلعه شرایط قرارگیری در جلسه شورای ثبت را دارد. انشالله با ایده‌آل‌شدن شرایط، هر زمان که نوبت به ثبت ملی آثار هرمزگان رسید، مسئولان میراث فرهنگی هرمزگان در این جلسه حضور می‌یابند و برای به ثبت رساندن این اثر باستانی، تمام تلاش خود را می‌کنند.