بازگشت به گذشته

اتصالی کابل برق و سوختن وسایل برقی، در چندهفته اخیر زیاد شنیده می‌شود. با این وجود که قطعی برق، زیان‌های بی‌شماری به بسیاری از اقشار جامعه وارد کرد، اما در این مدت، بازار هنرمندان هرمزگانی و فروشندگان وسایل روشنایی قدیمی، گرم شد. بادبزن‌های حصیری، چراغ لامپا، زنبوری و گردسوز، همگی مواردی هستند که از دیرباز تاکنون در زمان نبود برق، مورد استفاده قرار می‌گرفتند. به منظور بررسی رونق کسب‌وکار صنایع دستی هرمزگان و میزان استفاده مردم از این نوع وسایل به سراغ شهروندان بندرعباس، فروشندگان  و مسئولان صنایع دستی رفتم که در ادامه نتیجه آن را میخوانید.

               

حصیر بافی هنری است که در اکثر نقاط ایران علی‌الخصوص در مناطق نزدیک به دریا و رودخانه رواج دارد؛ زیرا ماده اولیه‌ی حصیر بافی را گیاهان خودرو حاشیه‌ی مرداب و رودخانه تشکیل می‌دهند.  همچنین در بسیاری از مناطق از ساقه‌ی گندم، جو، برنج، برگ درخت خرما، ساقه‌ی گیاه موسن و غیره برای بافت حصیر استفاده می‌شود. بادبزن حصیری، یکی از معروف‌ترین صنایع دستی هرمزگان است که قدمتی بیش از 10هزارسال و مربوط به زمان هخامنشیان است. اساسی‌ترین مواد مورد نیاز برای ساخت این نوع صنایع دستی، برگ درخت خرما، معروف به «پیش»، استفاده می‌شود. وسایلی حصیری می‌توان به زنبیل،‌ زیرانداز،‌ ناندان، تویزه،‌ بل، سفره، بادبزن، جارو، سبد و کلاه، به نوعی زیرانداز به نام «تک»، درپوش کوزه، نوعی سینی گرد و بزرگ به نام «سپ»، «دمکش»، گلدان حصیری، ظرف میوه، ظرف نگهداری نان «کفه» اشاره کرد. ساختار بادبزن‌های حصیری ساخته شده از درخت نخل استان به شکل چهارگوش بوده که به یک چوب وصل می‌شود. بادبزن ها در اندازه و رنگ های مختلفی ساخته می‌شود. اما رنگ‌های قرمز، سبز و بنفش بیشترین استفاده را در تزیین بادبزن‌ها دارند. یکی از مزیت‌های بادبزن‌های حصیری، زیبایی و نقش‌های مختلف آن است که باعث رونق صنایع دستی می‌شود. ساخت یک بادبزن حصیری به یک یا دو ساعت زمان نیاز دارد و انسان می‌تواند برای تفریح  یا حتی تامین مخارج زندگی در روز تعداد زیادی بادبزن حصیری بسازد. امروزه بسیاری از مراکز آموزشی در سطح استان برای تعلیم انواع ساخت صنایع دستی هرمزگان چه به صورت مجازی و چه به صورت حضوری، فعال هستند.

            

قطعی برق، آن هم در شرایط هوایی هرمزگان، آرامش را از مردم استان سلب کرده‌است. شاید تنها نکته مثبت قطعی برق، رونق کسب‌وکارهای مربوط به صنایع دستی از قبیل بادبزن‌‌های حصیری و لوازم قدیمی مانند چراغ‌ موشی، چراغ لامپا، چراغ بادی، چراغ زنبوری، گردسوز، فانوس و غیره باشد. مردم برای خنک کردن خود و ایجاد روشنایی در نبود برق، رو به ابزارهای قدیمی آورده‌اند، به طوری که، بادبزن‌های حصیری و حداقل یکی از انواع چراغ‌های قدیمی در خانه هر هرمزگانی یافت می‌شود. در همین رابطه به سراغ شهروندان بندرعباس رفتم و درباره وسایل سرمایشی و روشنایی‌شان در زمان قطعی برق از آن‌ها پرس‌وجو کردم. «خرمی»، یک شهروند بندرعباسی است که می‌گوید: «با ۴۵ سال سن از کودکی تا به الان در زمان قطعی برق از بادبزن حصیری برای خنک نگهداشتن خود و اطرافیانم استفاده می‌کنم. مادرم طریقه درست کردن این نوع بادبزن‌ها را به من آموزش داده‌است. در نهایت با کمترین هزینه، به آسانی می‌توان یک بادبزن حصیری ساخت». «لیلا»، یک شهروند دیگر اما با اشاره به عدم استفاده از بادبزن‌های حصیری، می‌گوید: «می‌توان از تکه‌ای کارتون، دفتر، کتاب برای خنک‌کردن خود در زمان بی‌برقی استفاده کرد. ساخت بادبزن‌ حصیری زمان‌بر است. همچنین خرید این نوع بادبزن، هزینه‌ی اضافی محسوب می‌شود». یکی از اهالی روستاهای هرمزگان معتقد است که ابزارهای قدیمی در روستاها بیشتر از نقاط دیگر کاربرد دارد. به گفته او چراغ‌های زنبوری و موشی همیشه در روستاهای هرمزگان خریدار دارد. بیشتر مردم روستا برای شب نشینی در باغ‌های خود یا قطعی برق از این نوع چراغ‌ها استفاده می‌کنند. درنهایت این وسایل‌ها، لازمه هر خانه‌ای در روستا محسوب می‌شود.

    

امروزه نیز از بادبزن حصیری استفاده می‌شود اما کاربرد آن نسبت به گذشته بسیار کمتر شده‌است. این محصول در صنایع دستی ساکنان حاشیه خلیج فارس از جایگاه ویژه ای برخوردار است. سازندگان این نوع صنایع دستی امیدوار بودند با قطعی‌های همیشگی برق در تابستان‌ها، رونق دوباره به هنرشان باز گردد. درحال حاضر قیمت بادبزن‌های حصیری از 25 تا 35 هزارتومان، بسته به ابعاد آن به فروش می‌رسد. بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که بی‌برقی، پیشرفت چندانی در رونق این نوع صنایع دستی ایجاد نکرده‌است. درواقع این موقعیت تنها مفری برای یادآوری هنر دستان مردم هرمزگان است که با فرهنگ‌ استان آمیخته شدهاست. به همین علت، باید برای پیشرفت و درخشیدن صنایع دستی بیش از پیش تلاش کرد.  به گفته برخی تولیدکنندگان، شهرها و کشورهای دیگر از صنایع دستی هرمزگان همواره استقبال بی‌شماری می‌کنند و سالانه شمار زیادی از صنایع هرمزگان به این مناطق صادر خواهد شد. مسلما این امر در مباحث اقتصادی و اشتغال در استان، نقش به‌سزایی دارد. بنابراین مسئولان هرمزگانی باید بیشتر به این قشر از جامعه هنر توجه کنند. به گفته یکی از مربیان در زمینه صنایع دستی هرمزگان، همواره از صنایع حصیری بیشتر از انواع دیگر استقبال می‌شود. او معتقد است: «قطعی برق، زمینه‌ بیشتر دیده‌شدن صنایع حصیری استان را فراهم آورده‌است، به عنوان مثال، مردم شرق هرمزگان همواره از فروش بیشتر بادبزن‌های حصیری و حتی ارسال به نقاط دیگر استان خبر می‌دهند».