حذف قیمت‌گذاری دستوری، راهی برای تعادل

سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) اخیرا اعلام کرد: «برای نخستین بار در 12 ماه گذشته، قیمت مواد غذایی در ژوئن 2.5 درصد کاهش داشته است». این کاهش قیمت تحت تأثیر افت قیمت روغن گیاهی، غلات و محصولات لبنی بوده است، شاخص قیمت غذای فائو {که تغییرات ماهانه سبدی از غلات، دانه‌های روغنی، محصولات لبنی، گوشت و شکر را بررسی می‌کند}، در ژوئن به ۱۲۴.۶ واحد در مقایسه با ۱۲۷.۸ واحد در ماه مه کاهش پیدا کرد. آمار ماه مه پیش‌ازاین ۱۲۷.۱ واحد اعلام‌شده بود. کالاهایی که باعث کاهش شاخص قیمت جهانی شده‌اند، چندین ماه است که شاهد هیچ‌گونه کاهش قیمت یا ثبات قیمتی در کشورمان نبوده‌ایم. در ادامه به گفت‌وگو با کارشناس اقتصادی درباره چگونگی تعیین شاخص قیمت جهانی و تفاوت‌ آن با ایران می‌پردازیم.

گفت‌وگو با «محمد محبی»، عضو هیئت‌علمی دانشگاه هرمزگان درباره تفاوت قیمت‌ها ایران با سازمان فائو

عدم سیستم توزیع مناسب در قیمت‌گذاری‌ها

دکتر «محمد محبی»، عضو هیئت‌علمی دانشکده مدیریت، اقتصاد و حسابداری دانشگاه هرمزگان است. در ادامه با ایشان به گفت‌وگو نشسته‌ایم تا برای‌مان علت تفاوت قیمت‌ها جهانی با کشور را توضیح دهد.

سازمان فائو اعلام کرده که قیمت جهانی مواد غذایی در ماه ژوئن، برای اولین بار در ۱۲ ماه گذشته کاهش پیداکرده، چگونه این شاخص قیمت بررسی می‌شود؟

شاخص قیمت، نشان دهنده میزان تغییرات قیمت در طول زمان بر اساس یک سال مبدأ می باشد؛ یعنی یک سال پایه به‌عنوان شاخص ۱۰۰ تعریف می‌شود. مثلاً فرض کنید سال 95 در ایران سال پایه در نظر گرفته شود، اگر قیمت یک کالایی ۱۰۰ واحد بوده و الان کالا قیمتش به ۱۴۰ واحد رسیده به معنی  این است که ۴۰ درصد افزایش‌یافته است؛ شاخص یک ویژگی دارد که معدلی از قیمت‌های مختلف است و تغییرات قیمت بخشی از کالاها را اندازه‌گیری می‌کند. وقتی می‌گوییم شاخص قیمت نسبت به سال پایه، ۲۰ درصد افزایش پیداکرده یعنی متوسط افزایش قیمت آن کالاهایی که در این سبد تعریف شدند، نسبت به گذشته ۲۰ درصد افزایش پیداکرده و شاخص ۱۲۰ شده است. شاخص قیمتی که سازمان جهانی خواروبار و مواد غذایی {فائو} تعریف می‌کند نیز یک سبد از کالاهای مختلف را شامل مواد غذایی نان و غلات گوشت و لبنیات و میوه و خشکبار و سبزیجات و حبوبات و قند و شکر و به‌طورکلی آنچه به‌عنوان مواد غذایی مطرح هستند را در بر می گیرد. البته وزن همه کالا ها در سبد با هم برابر نیست و بر اساس اهمیت این کالاها در سبد خانوارها تعریف می‌شوند.

چرا این کاهش قیمت با افزایش قیمت برخی مواد غذایی در ایران همراه بوده است؟

طبق گزارش جدید سازمان فائو، شاخص قیمت مواد غذایی خانوارها در دنیا چیزی حدود ۲۵ درصد نسبت به ماه مه کاهش پیدا کرد؛ اما در کشور ما هم‌زمان در خردادماه افزایش قیمت مواد غذایی داشتیم. به‌طوری‌که ما در بحث نان و غلات بیشتر از 2 درصد، گوشت قرمز و سفید بالای 2 تا ۲.۲ درصد، لبنیات تخم‌مرغ و روغن ۴ درصد، میوه و خشکبار ۱۵ درصد، سبزیجات و حبوبات ۱۲ درصد و شیر ۳.۵ درصد افزایش قیمت داشتیم؛ اما این سؤال در ذهن افراد به وجود می‌آيد که چطور است در کل دنیا شاخص قیمت مواد غذایی در طی ماه‌های گذشته کاهش پیداکرده اما در کشور ما افزایش‌یافته است؟ دلیل این امر چيست؟ فرض کنيد، برای یک دوره خاص در دنیا، متوسط قیمت جهانی کالاهای قابل تجارت ثابت بمانند؛ اما در کشور ما به دلایل مختلف ممکن است قیمتها افزایش یابند .مثلا افزایش نرخ ارز در طول همان دوره، باعث افزايش قيمت کالاهای وارداتی و سپس افزایش قیمت کالاهایی که مواد اولیه از خارج تامین می شود  و در حله بعد باعث افزایش سایر کالاها و خدمات تولید شده در داخل خواهد شد.. اين امر به اين دليل است که اگر قرار باشد کالايي از خارج وارد کنيم، بايد با دلار گران‌تري آن را وارد کنيم لذا اين کالا به‌صورت ريالي افزايش قيمت خواهد داشت. حال فرض کنید که در دنیا هیچ تغییری در قیمت مواد غذایی ایجاد نشده باشد، یک کالا را در نظر بگيريد که یک دلار به فروش می‌رسد، دلار درگذشته 12 هزار تومان بوده اما دلار به 25 هزار تومان رسیده است، درنهایت طبيعي است که افزایش قیمت به وجود آید. بنابراین، زمانی که مي‌گویند سازمان خواروبار جهانی اعلام کرده که قیمت مواد غذایی در دنیا کاهش پیداکرده این به معنای این نیست که متناظر با آن در کشور ما هم کاهشی در قیمت را شاهد باشيم. هم‌زمان با کاهش قيمت ها در خارج اگر نرخ ارز در داخل ثابت باشد و در داخل نیز تورم نداشته باشیم قیمت کالاها در داخل نیز کاهش خواهد یافت، البته اگر به‌راحتی و بدون هزینه‌های مختلف، بتوان کالاها را وارد کشور کرد. به‌طورکلی، می‌توان گفت در ایران، سیستم عرضه محصولات غذایی‌مان مشکل دارد و سیستم ناصحیح و غیر شفافی در بازار ما وجود دارد، در حال حاضر سیستم توزیع کالاها بدلیل حضور پررنگ احتکار کنندگان مواد غذایي، واسطه‌گران و دلالانی که به سود کم قانع نیستند و فرآیندهاي طولانی واسطه‌گری برای اینکه کالا بعدازاینکه از چند دست عبور می‌کند تا به مصرف‌کننده نهایی می‌رسد، باعث افزايش قيمت کالاها در بازار ايران شود. در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، هایپر مارکت‌های بزرگ باهم رقابت می‌کنند و معمولاً این رقابت باعث می‌شود که آن‌ها تا آنجایی که هزینه‌هايشان اجازه مي‌دهد، قیمت‌ها را کاهش دهند تا مشتري‌هاي خود را از دست ندهند، اما متأسفانه در کشور ما در بعضی مواقع با مشکلاتي اعم از کمبود کالا، واردات و احتکار مواجه می‌شویم. به همین دلیل، زماني که به‌صورت نسبی قیمت‌ها را بررسی می‌کنیم، هزینه مواد غذایی در بین خانوارهای ایرانی، چه شهری و چه روستایی، به‌صورت نسبی از سایر نقاط دنیا بیشتر است، اين نشان‌دهنده اين است که کالاها در یک سیستم ناصحیح توزیع می‌شوند.

 درحالی‌که سازمان فائو اعلام کرده محصولات لبنی کاهش‌یافته، چرا در ایران محصولات لبنی ازجمله شیر گران‌تر شده است؟

بر اساس اعلام جدید سازمان فائو، قیمت محصولات لبنی در کاهش قیمت داشته است؛ اما هم‌زمان در اقتصاد ایران می‌بینیم، بر اساس گزارش خردادماه، محصولات لبنی حدود ۴ درصد رشد داشته‌ایمیم. قیمت محصولات لبنی در ایران به‌صورت دستوری کنترل می‌شود، بنابراین ممکن است دولت برای تولیدکنندگان محصولات لبنی یک مجوز مبنی برافزایش قیمت صادر کند تا  شرکتهای تولیدی بتوانند هزینه‌های خود را پوشش دهند و بتوانند به یک سودآوری منطقی برسند که مجبور به خروج از این صنعت نشوند. این امر نمی‌تواند به‌صورت کلی در یک سطح اقتصاد کلان، عمل اشتباهی باشد؛ یعنی به دلیل افزایش قیمت نرخ ارز و افزایش هزینه‌های مختلف تولید، هزینه‌های بنگاه‌های اقتصادی که در امر لبنیات فعالیت دارند، افزایش پیدا می‌کند. بنابراین اگر قرار باشد که قیمت محصولات لبنی در کشور ما ثابت بماند، حاشیه سود این شرکت‌ها کم یا حتی ممکن است منفی شود و ضرر کنند، بنابراین این به نفع صنعت نیست. از طرفی، در بعضی از مواقع، دولت‌مردان تشخیص می‌دهند، حالا که افزایش هزینه‌های تولید را در بخش‌های دیگر داریم، به‌نوعی مجوز افزایش قیمت محصول هم داده شود تا این صنایع پیش‌ازاین ضرر نکند. واقعیت این است که در حال حاضر به دلیل تحریم‌هایی که علیه ایران وضع‌شده، هزینه‌های تولید در کشور بالا رفته است. از طرفی دیگر، هزینه‌های کالاهای وارداتی و واسطه‌ای تولید هم افزایش پیداکرده و برای تولید محصولات لبنی به موادی نیاز داریم که ما خودمان تولیدکننده‌اش نیستیم، برای مثال کالاهایی که برای تغذیه مرغداری‌ها یا گاوداری‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرد از کشورهای دیگر وارد می‌کنیم. در حال حاضر، هزینه‌های واردات زیاد شده و نرخ ارز هم نسبت به سال‌های گذشته افزایش پیداکرده است؛ بنابراین شاید بتوان گفت که ما با تأخیر در افزایش قیمت محصولات لبنی روبرو هستیم، مثلاً فرض کنید نرخ ارز از ۱۱ تومان به 25 تومان رسیده است اما ما به همین اندازه افزایش قیمت محصولات لبنی را که نداشته‌ایم. در طی سال گذشته، ما هیچ‌وقت شاهد این نبودیم که با افزایش نرخ ارز، به‌سرعت این قیمت‌ها تعدیل شوند، در این مقطع، فشار به تولیدکننده واردشده، به دلیل اینکه با افزایش قیمت مواد موردنیاز برای تغذیه دام این شرکت‌ها هزینه‌هایشان افزایش پیداکرده و این هزینه‌ها یک‌دفعه اتفاق افتاده است اما از آن‌طرف افزایش قیمت به آن اندازه اتفاق نیفتاده است و مجوز داده نشده است. وقتی قیمت کالا را کنترل می‌کنیم اما هزینه‌ها را نمی‌توانیم کنترل کنیم، این به زیان تولیدکننده است. در این شرایط است که دولت‌ها معمولاً برای اینکه به تولید‌کنندگان کمکی کنند، سعی می‌کنند که مجوز قیمت به افزایش قیمت دهند؛ اما در دنیای رقابتی اصلاً ما چنین چیزی را نداریم، متأسفانه در کشور ما، قیمت‌گذاری‌های دستوری است. برای رشد تولید در هر صنعتی، نه الزاماً صنعت مواد غذایی، لازم هست که یک نسبت مناسبی بین هزینه‌های تولید و قیمت فروش محصول وجود داشته باشد.

چه زمان کاهش قيمت در کشور با شاخص قيمت در دنيا، برابر مي‌شود؟

 در کشور ما با قیمت‌گذاری دستوری که برای منفعت مصرف‌کنندگان و جلوگیری از فشارهای زیاد بر روی مصرف‌کنندگان، خانوارها و مردم انجام مي‌دهد، عملاً مشکلاتی را برای بخش تولید ایجاد می‌شود و شاید باعث آسيب رساندن به مزیت‌های رقابتی خودمان  می شويم. ازنظر بنده، برای اینکه کشور ما به یک مرحله‌ای برسد که بتواند مزیت‌های رقابتی خود را شکوفا کند، این قیمت‌های دستوری باید حذف شوند. هم‌زمان با کاهش قیمت مواد غذایی در دنیا، ما شاهد افزایش قیمت در محصولات مواد غذایی در کشورمان هستيم، دلیل اصلی اين است که ما در یک بازار رقابتی با دنیا تعامل نداریم . عوامل مختلفی در این امر دخالت دارد که اگر یک کالایی در دنیا قیمتش کاهش پیدا کند، الزاماً به معنای کاهش قیمت در داخل کشور نيست. در دنیا ممکن است بعد از تعطيلي‌هاي مکرر در بحران کرونا که باعث افزایش قیمت محصولات غذایی شده بود، اکنون شاهد کاهش قيمت باشيم. اين کاهش قيمت نيز به دلیل رونق‌بخش‌های تولیدی در برخی کشورها یا کاهش جو روانی در زمان شيوع کرونا بوده است؛ اما در کشور ما چه زمانی می‌توانیم انتظار کاهش قیمت این محصولات را داشته باشیم؟ زمانی که ثبات نرخ ارز داشته باشیم  و افزایش هزینه های تولید وجود نداشته باشد ، در صورت کنترل نشدن تورم داخلی، هزینه‌های تولید، قیمت دستمزد نیروی انسانی و نرخ ارز افزایش پیدا مي‌کند و مواد واسطه‌ای که ما در تولید نیاز داریم با افزایش قیمت مواجه می شوند؛ بنابراین اولا باید سیستم عرضه را اصلاح کنیم و ثانیا قیمت‌ها را شفاف کرده و نوسانات نرخ ارز را به حداقل برسانیم، در صورتیکه بخواهیم قیمت ها را از حالت دستوری خارج کنیم شاید یک‌بار افزایش قیمت داشته باشیم اما با شفافیت قیمت، امکان حرکت منابع به سمت تولید کالاهایی که موردنیاز جامعه و به‌صرفه است، سوق داده مي‌شود. درنهايت در بلندمدت، به‌صورت نسبی قیمت‌های مواد غذایی نسبت به سایر کالاها و خدماتی مورداستفاده در کشور، کاهش پیدا می‌کند.

روزنامه صبح ساحل